Historische Berlijnse metrokaarten
Ik heb iets met kaarten, en kaarten van het openbaar vervoer in het bijzonder. Als ik weer ergens op een trein of een metro sta te wachten begin ik meestal spontaan ergens een kaart te bestuderen en vraag me af wat er is rondom stations met een toffe naam. Bijzonder leuk vond ik het dus toen ik onlangs deze website tegenkwam met allemaal historische kaarten van het Berlijnse openbaar vervoer. De eerste kaart stamt uit 1890, toen het netwerk nog bestond uit lijnen van de ‘Pferdeeisenbahn’ (paardentram). Daarna heeft het Berlijnse metronetwerk zich bijzonder snel verder ontwikkeld, niet alleen is het netwerk enorm uitgebreid, ook de kaarten zijn veel duidelijker geworden.
Het bekijken van deze kaarten is als een kleine tijdreis, het geeft een goede indruk van de ontwikkeling van de stad. Ik heb er een paar mooie kaarten tussenuit gepikt.
De oudste kaart die ik op de website vond stamt uit 1890, het netwerk was toen in beheer van de Berliner Pferdeeisenbahn. Het heeft meer weg van een tekening dan van een officiële kaart. De paardentrams stammen uit 1865 toen de eerste lijn tussen de Brandenburger Tor en Charlottenburg werd geopend. In 25 jaar tijd zijn er aardig wat haltes bijgekomen! (bron).
In 1886 werd de Berliner Dampfstraßenbahn (stoomtram) in gebruik genomen. Er kon worden overgestapt op de paardentrams.
Het spoorwegnet van Berlijn in 1910. Toen werd er gebouwd aan verschillende U-Bahn lijnen die met een rode stippellijn zijn aangegeven. Wat een zoekplaatje is deze kaart! De hondekop (de Ringbahn) is echter wel al duidelijk zichtbaar. Elektrische treinen (S-Bahn) waren er toen nog niet, die werden pas na de Eerste Wereldoorlog aangelegd.
Inmiddels zijn we in 1913 beland. Het tramnetwerk is beduidend uitgebreid! Op deze kaart is slechts ‘City Ost’ te zien, het tramnetwerk was toen al behoorlijk gedetailleerd.
Deze kaart uit 1914 moet volgens mij een van de eerste kaarten zijn van het metronetwerk. Hier zie je duidelijk wat de oudste metrolijnen van Berlijn zijn, de huidige U1, U2, U3 en U4. Alle lijnen werden nog aangeduid met dezelfde kleur en de meeste lijnen liepen boven de grond. Veel metrostations hebben inmiddels een andere naam gekregen zoals Schönhauser Tor (nu Rosa-Luxemburg-Platz), Danziger Straße (nu Eberswalder Straße) en Nordring (nu Schönhauser Allee).
1923.
In 1926 zijn er een aantal metrostations bijgekomen, een groot deel van de huidige U6. Grappig om op deze kaart te zien dat de kleuren van toen nog altijd in gebruik zijn. De rode U2, de groene U1 en de paarse U6. Van de huidige U5 is op de kaart nog niets te zien dus de huidige nummering is niet geheel chronologisch.
Op deze metrokaart uit 1930 wordt reclame gemaakt met korte reistijden. Station Reichskanzlerplatz is hernoemd naar Adolf-Hitler-Platz (het huidige Theodor-Heuss-Platz aan de U2).
Inmiddels is ook de U8 aangelegd, de U6 is uitgebreid en stopt bij de Flughafen (Tempelhof) en de U5 is in bouw.
Deze kaart uit 1934 laat ook de overstapstations tussen de U-Bahn en de S-Bahn zien. Ook hier zie je nog oude stationsnamen zoals Kreuzberg (nu Platz der Luftbrücke) en Flughafen (nu Paradestraße).
Het Berlijnse U-Bahnnet in 1936.
Het Berlijnse U-Bahnnet in 1936. Let ook op de gemeten reistijd inclusief overstappen vanaf station Adolf-Hitler-Platz.
1947, de Tweede Wereldoorlog is net voorbij en veel stations zijn nog verwoest. Op de kaart staat ook met een symbool aangegeven welke stations niet in gebruik zijn omdat er teveel schade is (Bhf. zur Zeit nicht im Betrieb).
Tussen 1947 en 1953 heeft zich aan het netwerk zelf niet veel veranderd. Wel zijn er een aantal duidelijke veranderingen op de kaart te zien. Er staat niet meer tussen elk station aangegeven wat de reistijd is maar er staat aangegeven dat de gemiddelde reistijd tussen twee stations twee minuten bedraagt. Daarnaast is op deze metrokaart de zonegrens te zien die Oost- en West-Berlijn scheidde.
1960, een jaar voordat de Berlijnse Muur werd gebouwd. Ondanks dat de zonegrens al staat aangegeven is het nu nog een herenigd metronetwerk. De trajecten die niet onder de grond lopen zijn aangegeven met een geblokte lijn.
Op deze kaart van de S-Bahn uit 1966 is duidelijk te zien waar de gehele Berlijnse Muur liep. Ik vraag me af waarom er is gekozen voor de kleur roze.
Ook op de kaart van de West-Berlijnse BVG is duidelijk te zien waar de grens liep. Ook kun je op deze kaart duidelijk zien waar de spookstations lagen, bijvoorbeeld Oranienburger Tor, Rosenthaler Platz en Jannowitzbrücke. Dit waren allen stations in Oost-Berlijn waar de West-Berlijnse metro niet stopte. Overigens is in station Nordbahnhof een interessante tentoonstelling te zien over spookstations.
Het verschil tussen de kaart van het Oost- en West-Berlijnse netwerk? Op de kaart uit de DDR staan geen stations in het westen aangegeven. Friedrichstraße is het einde van de lijn. Deze kaart is van 1984.
Op deze oostkaart uit 1988 is ook de omgeving ten westen van West-Berlijn te zien (Bezirk Potsdam). West-Berlijn zelf is tot een minimum gekrompen.
Let trouwens ook op de stations die toen behoorlijk socialistische namen hadden. Leninallee (sinds 1992 Landesberger Allee) en Marx-Engels-Platz (sinds 1992 Hackescher Markt)
Update 12.08.2014
Hierbij nog een aardig S-Bahn kaartje uit 1985 die ik van een BerlijnBlog lezer toegestuurd heb gekregen. Hij vertelt erbij:
‘Tijdens de Muur waren de U-Bahn netten gescheiden, maar de S-Bahn werd ook in West Berlijn nog gerund door de Oostduitsers – ook het personeel op de stations en in de treinen waren dus DDR burgers, de beide S-Bahn netten waren natuurlijk wel gescheiden met als enige overstappunt Friedrichstrasse.’
1985.
Ook deze kaart stamt uit 1988 en begint al aardig te lijken op het metronetwerk zoals we hem nu kennen. De lijnen hebben nieuwe namen en kleuren gekregen die nog steeds in gebruik zijn.
1990, inmiddels is de Berlijnse Muur gevallen. In de eerste maanden na de val van de muur vonden er echter nog wel controles plaats en het verloop van de Berlijnse Muur is ook nog op de kaart te zien.
De Berliner Ringbahn is in 1994 nog in bouw.
Het tramnetwerk in 2000. De tram is voornamelijk is van Oost-Berlijn, de U-Bahn zie je daarentegen voornamelijk in voormalig West-Berlijn terug.
In 2002 werd de Ringbahn gesloten, vanaf dit moment kon je in een uurtje met de S-Bahn rondom de stad reizen. Ook zijn op deze kaart de A, B en C zones te zien. Schönefeld lag toen nog in zone B en Hauptbahnhof was toen nog het Lehrter Bahnhof.
Een nog veel uitgebreider overzicht van alle metrokaarten vind je hier: www.berliner-verkehr.de. Mocht je toevallig nog ergens oude kaarten in je bezit hebben? Dan kun je ze insturen naar de websitebeheerder, hij is nog altijd op zoek naar meer materiaal. Hoe gaaf is het dat al dat materiaal online vindbaar is. De moeite waard om even doorheen te klikken.
