Midden in de Oost-Berlijnse wijk Lichtenberg bevindt zich een kleine vesting op zich: het voormalige hoofdkantoor van het ministerie für Staatssicherheit (afgekort MfS of Stasi), de binnenlandse veiligheidsdienst en inlichtingendienst in de Duitse Democratische Republiek (DDR). De Stasi was berucht omdat zij altijd en overal aanwezig was om het leven van haar burgers te infiltrereren. Gingen burgers in tegen het regime van de DDR? Dan was het de Stasi die maatregelen nam. Het voormalige hoofdkantoor van de Stasi kun je bezoeken in Berlijn Lichtenberg, het terrein bestaat uit 50 gebouwen die o.a. dienden als gevangenis, als kantoor voor minister voor Staatssicherheit Erich Mielke en voor het alsmaar groeiende archief met alle mogelijke persoonlijke informatie over DDR-burgers. In het gebouw waar minister Mielke zijn kantoor had bevindt zich tegenwoordig het Stasimuseum, de rest van de panden staat grotendeels leeg. 

20150117 - _MG_6226- BerlijnBlog Stasimuseum

Op 16 januari 2014 organiseerde het Stasimuseum een open dag waarop de Stasi-archieven te bezichtigen waren, er rondleidingen werden georganiseerd over het terrein en de nieuwe tentoonstelling werd geopend. Ik nam een kijkje en neem jullie in dit artikel mee.

Werkwijze van de Stasi

Oost-Duitsland werd communistisch

Toen de Russen na de Tweede Wereldoorlog aan de macht kwamen in Oost-Duitsland voerden ze een communistisch systeem in, de andere geallieerden in West-Duitsland en West-Berlijn gingen voor een democratische republiek. Omdat het economisch niet voor de wind ging in de DDR, vluchtten veel inwoners naar het westen op zoek naar werk, vrijheid en welvaart. Kortom: een beter leven. Om ervoor te zorgen dat Oost-Berlijn niet compleet leeg liep bouwden de Sovjets in 1961 een muur om West-Berlijn.

Hoofdtaken van de Stasi

Het MfS werd al opgericht in 1950, 11 jaar voor de bouw van de Berlijnse Muur, maar werd naar mate de jaren vorderde een steeds belangrijker en machtiger orgaan. Een van de hoofdtaken van de Stasi was om ervoor te zorgen dat DDR-burgers zich niet zouden keren tegen het communistische systeem. Ze moesten de dictatuur onder het bewind van de staatspartij de SED (Socialistische Einheitspartei Deutschlands) ‘beschermen’. In de praktijk kwam het erop neer dat tegenstanders van het regime en vluchtelingen moesten worden opgespoord en in de gaten werden gehouden. Gingen ze volgens de Stasi te ver? Dan werden ze opgepakt en gevangen genomen.

20150117 - _MG_6254- BerlijnBlog Stasimuseum
De wet die de oprichting van de Stasi mogelijk maakte. 

Burgers die geen lid waren van de staatspartij, die contacten hadden in het westen of die zich negatief uitlieten over de DDR waren verdacht en werden door medewerkers van de Stasi in de gaten gehouden. Verdacht was je al snel. Als je te dicht bij de Berlijnse Muur of het hoofdkantoor van de Stasi in de buurt kwam zonder reden dan was je vast vluchtplannen aan het smeden. Gaf je openlijk je mening over zaken die er in de DDR verbeterd zouden kunnen worden of diende je een verzoek in om naar het westen te reizen? Dan werd je streng in de gaten gehouden. Grappen maken over de staat was al helemaal uit den boze. Je kon er zomaar 25 jaar gevangenisstraf voor krijgen. De Stasigevangenis Hohenschönhausen zat vol met DDR-burgers die volgens de Stasi een gevaar zouden kunnen vormen voor de staat.

Het strafrechtelijk proces ging er vaak oneerlijk aan toe. Minister Mielke maakte in belangrijke gevallen zelf de beslissing over het lot van de veroordeelde en een juridische uitspraak veranderde daar meestal niets meer aan. Onder onmenselijke omstandigheden werden DDR-burgers vastgenomen. Ze werden (in de beginjaren) lichamelijk mishandeld maar ook geestelijk. Dat laatste is volgens veel van de gevangenen misschien nog moeilijker geweest. De gevangenismedewerkers verspreidden leugens over hun familie, ondervroegen gevangenen soms dagenlang zonder ze ze laten slapen en ze verstoorde het biologische ritme door het licht continu aan te laten staan. En dit waren nog maar enkele van de maatregelen die de Stasi tegen politieke gevangenen ondernamen.

20150117 - DSCF2404- BerlijnBlog Stasimuseum
Het kantoor van minister für Staatssicherheit Elrich Mielke is bewaard gebleven en onderdeel geworden van het Stasimuseum.

Hoofdkantoor van de Stasi

De waarschijnlijk grootste veiligsheidsdienst ooit

Ingesloten tussen de Frankfurter Allee, de Magdalenenstraße, de Ruschestraße en de Normannenstraße bevond zich het Ministerium für Staatssicherheit. In totaal werkten er zo’n 7.000 personen op het ministerie in Lichtenberg en buiten de officiele medewerkers had niemand daar toegang tot.

20150117 - _MG_6227- BerlijnBlog Stasimuseum
De hoofdingang aan de Ruschestraße die toegang bood tot het ministeriecomplex werd streng bewaakt. Vanuit de ingang rijd je in een rechte lijn op het kantoor van Elrich Mielke af.

20150117 - _MG_6251- BerlijnBlog Stasimuseum
Elk gebouw had zijn eigen nummer. In Haus 1 bevond zich het kantoor van Erich Mielke. 

20150117 - DSCF2380- BerlijnBlog Stasimuseum
Het betonnen blok is later voor de hoofdingang geplaatst om spionage vanuit de Plattenbau-flats tegenover het complex te verhinderen. 

20150117 - _MG_6252- BerlijnBlog Stasimuseum
Toegang tot het hoofdkantoor. 

Gedurende 40 jaar (1950 – 1990) infiltreerde de Stasi in het leven van iedere burger in de DDR en had ze een enorme invloed op het dagelijks leven. Telefoongesprekken werden afgeluisterd, video-opnames werden gemaakt, afluisterapparatuur werd in woningen geplaatst. Als (kritische) DDR-burger moest je goed op je woorden letten want je wist nooit waar en wanneer je in de gaten werd gehouden. Je moest altijd op je hoede zijn.

Om al dat materiaal te verzamelen en analyseren waren er duizenden officiële en onofficiële medewerkers in dienst bij de Stasi. In totaal waren er officieel 91.000 mensen werkzaam voor de Stasi, en ook nog eens meer dan 100.000 mensen inofficieel (de zogenaamde Inoffizielle Mitarbeiter). Zij verzamelden informatie over familie, vrienden, collega’s en buren. Of ze netjes gekleed waren bijvoorbeeld. Of dat de vlag wel uitging op de dag van de arbeid. Alles werd uitvoerig gedocumenteerd en opgeslagen in de archieven van de Stasi. Er wordt geschat dat zo’n 1 op de 50 inwoners werkzaam was voor de Stasi. Daarmee was de Stasi waarschijnlijk de grootste geheime dienst per aantal inwoners ooit.

20150117 - DSCF2389- BerlijnBlog Stasimuseum
Verschillende woonblokken hebben moeten wijken voor de bouw van het enorme ministerie. Het voetbalveld van de voetbalclub Lichtenberg kwam tussen verschillende Stasigebouwen te liggen en is ondanks de wens van de Stasi nooit verdwenen. De club bestaat nog steeds. 

20150117 - _MG_6233- BerlijnBlog Stasimuseum
Normannenstraße 22. Dit was het officiële postadres van het Ministerium für Staatssicherheit. Het stond gewoon in het telefoonboek. Bezorgde familieleden wilden ook wel eens bellen als iemand vermist was. En natuurlijk werden al die gesprekken opgenomen en aannames ontkend. 

Een wereld op zich

De medewerkers die op het hoofdkantoor in Berlijn werkten, kwam het aan niets te kort. Op het terrein bevonden zich onder andere een kapper en een supermarkt (mét levensmiddelen die buiten de muren van het ministerie erg schaars waren) zodat ze het terrein bijna niet af hoefden. Omdat ze medewerkers geheimhoudingsplicht hadden en bijna alleen nog maar met collega’s omgingen werden ze afgeschermd van het buitenleven. Ik denk dat je alleen op zo’n manier het überhaupt volhoudt om voor zo’n orgaan te werken…

20150117 - _MG_6248- BerlijnBlog Stasimuseum
Het twee etages tellende Haus 22 diende als kantine voor de leidinggevenden en hoogste ministers van de Stasi. 

20150117 - _MG_6224- BerlijnBlog Stasimuseum
Het pand waar de Zentrale der Hauptverwaltung Aufklärung (Haus 15) zetelde was het grootste kantorencomplex. Vanuit hier werd er nauw in de gaten gehouden wat er in omringende landen gebeurde. De focus lag op technologie, politiek, defensie en economie in West-Berlijn en West-Duitsland.

20150117 - _MG_6245- BerlijnBlog Stasimuseum
Overal camera’s. Het ministeriecomplex werd streng bewaakt. 

Het einde van de Stasi

Met de val van de Berlijnse Muur in 1989 waren ook de laatste dagen van het MfS geteld. Tussen de val van de Muur in november 1989 en het definitieve einde van de DDR, nauwelijks een jaar later, werden duizenden dossiers door de Stasi versnipperd. Al het bewijsmateriaal wat de Stasi had verzameld moest zo snel mogelijk verdwijnen, dag en nacht werd er gewerkt om de documenten te vernietigen. Toen dat bekend werd, kwamen demonstranten in actie om de dossiers te redden. In januari 1990 bestormden demonstranten het hoofdgebouw van het Ministerium für Staatssicherheit in Berlijn en zo wisten zij vele dossiers van vernietiging te redden.

Het Stasi-archief

Het Stasi-archief bevindt zich nog altijd op het Stasi-hoofdkantoor aan de Normannenstraße. Hier heeft de Stasi 111 kilometer aan dossiers, 1,7 miljoen foto’s en duizenden video- en geluidsopnamen verzameld. 25 jaar na de opheffing van de Stasi is het archief nog volop draaiende.

20150117 - _MG_6266- BerlijnBlog Stasimuseum
In Haus 7 liggen ontelbare documenten opgeslagen. Er kwam geen eind aan de ruimtes, gangen en mappen vol informatie. 

20150117 - _MG_6267- BerlijnBlog Stasimuseum
Slechts een van de vele lange paden vol Stasidocumenten. 

Opknappen van documenten

Nog steeds worden archiefstukken gerestaureerd, verscheurde dossiers gesorteerd en documenten in originele stand teruggebracht. Tien medewerkers hebben hier continu hun handen vol aan en ze hebben al bijna twee miljoen papieren weten te redden. Niet alle documenten zijn altijd onder optimale omstandigheden bewaard gebleven wat zorgt voor schimmel of samengekleefde papieren. De restauratie gaat tegenwoordig grotendeels geautomatiseerd maar het restaureren van alle documenten kan nog zo maar eens honderden jaren in beslag nemen. En dan moet de hele boel ook nog eens gesorteerd worden.

20150117 - _MG_6276- BerlijnBlog Stasimuseum

20150117 - _MG_6280- BerlijnBlog Stasimuseum
Zo liggen de documenten erbij die nog uitgezocht moeten worden. Alle documenten zijn al vluchtig gecontroleerd op waarde. Papierwerk m.b.t. juridische procedures is bijvoorbeeld allemaal al gedocumenteerd. 

20150117 - _MG_6274- BerlijnBlog Stasimuseum
Gesorteerde documenten.

20150117 - _MG_6279- BerlijnBlog Stasimuseum
Hoe kleiner de documenten versnipperd zijn door de Stasi, hoe lastiger het is om de documenten te restaureren. Ook de kleinste snippers die momenteel niet meer kunnen worden gerestaureerd worden in het archief bewaard.  

20150117 - _MG_6271- BerlijnBlog Stasimuseum

20150117 - _MG_6275- BerlijnBlog Stasimuseum

20150117 - _MG_6273- BerlijnBlog

Inzage voor DDR-burgers

Sinds 1991 worden de archieven beheerd door de Bundesbeauftragte für die Stasi-Unterlaten (BStU) en is het in de Duitse wet opgenomen dat iedereen zijn persoonlijke dossier kan opvragen. Iedereen kan bij het Stasi-archief zijn eigen dossier opvragen, nu steeds meer documenten zijn gerestaureerd en geordend is de kans steeds groter dat een persoonlijk dossier ook daadwerkelijk kan worden gevonden. Vorig jaar vroegen zo’n 6.400 burgers hun dossier op. Wie benieuwd is naar zijn persoonlijke dossier moet geen haast hebben, het duurt zo’n drie jaar voordat een aanvraag kan worden behandeld.

20150117 - _MG_6263- BerlijnBlog Stasimuseum
Kantoren in het Stasi-archief. 

20150117 - _MG_6265- BerlijnBlog Stasimuseum
Hele mappen vol persoonlijke gegevens. Burgers die met een gevangenis afgestraft werden omdat ze een grap over de staat maakten. Het was helaas geen uitzondering. Ja, vrijheid van meningsuiting is het belangrijkste wat er bestaat. Laten we dat nooit vergeten. 

Stasimuseum
Adres: Ruschestraße 103
OV: U-Bhf Magdalenenstraße (U5)
Entree: €6,-
Openingstijden: ma – vrij 10:00 – 18:00, za – zo 12:00 – 18:00
www.stasimuseum.de

Meer informatie:

  • Stasimuseum
    in Haus 1 op het terrein van het Ministerium für Staatssicherheit had minister Erich Mielke zijn hoofdkantoor. Zijn hoofdkantoor is bewaard gebleven en kun je samen met een tentoonstelling over de afluistertechnieken van de Stasi bezoeken in dit museum.
  • Voormalige Stasigevangenis Hohenschönhausen
    duizenden DDR-burgers kwamen voor het najagen van hun vrijheid in de gevangenis te zitten. Voormalige ingezetenen vertellen tijdens rondleidingen over de erbarmelijke omstandigheden en een tentoonstelling toont veel audio- en videomateriaal van ondervragingen en verhoren.
  • Stasi-archieven
    maandelijks worden er rondleidingen georganiseerd door het archief. Na verplichte aanmelding kun je gratis aan de tours deelnemen.
  • Stasi Mediathek
    op www.stasi-mediathek.de kun je door een groot aantal Stasidocumenten bladeren. Ook vind je hier ontzettend veel audio- en beeldmateriaal uit de archieven.
  • Historische Ereignisse – Die Geschichte der Stasi (documentaire)
    Interessante documentaire (Duitstalig) die in 45 minuten de belangrijkste gebeurtenissen van de Stasi laat zien. Ook het hoofdkwartier in Berlijn komt veelvuldig voor.
Nieuwsbrief

Nieuwsbrief

Meld je aan voor mijn maandelijkse nieuwsbrief en onvang de laatste updates en exclusieve Berlijntips gratis in je inbox.

Je hebt je nu aangemeld voor de BerlijnBlog nieuwsbrief. Dank je wel!

Pin It on Pinterest

Share This