Het nieuwe Berlijn

Het eerste idee voor het Volkspark Humboldthain kwam in 1853 van Baurat James Hobrecht. Hobrecht kreeg de opdracht om een stadsplan te ontwikkelen voor het ommeland van de snel groeiende stad Berlijn (toentertijd: alles buiten de Torstraße). Naast dat Berlijn een grote en toegankelijke stad moest worden, wilde Hobrecht ook individuele stadsdelen ontwikkelen met een dorps karakter. Het Kiezleben zou dan plaats vinden in de straten, pleinen en park in de buurt. Mietskasernen, aaneengeschakelde woonblokken met kleine hofjes, moesten het mogelijk maken dat de arme en rijke bevolking gemoedelijk samen zou kunnen wonen. Daarnaast zou elke wijk moeten worden voorzien van een Volkspark, een plek waar de bevolking terecht zou kunnen voor een nodig potje recreatie. In 1862 werd er begonnen met het uitwerken van het Bebauungsplan der Umgebungen Berlins, de grondslag voor een groot deel van Berlijn en het Volkspark Humboldthain.

Een Volkspark voor de wijk

Voor het ontwerp van het park werd Gustav Meyer ingezet, de gerenommeerde tuin- en landschapsarchitect die eerder al het Volkspark Friedrichshain (1846–1848) ontwierp. 29 hectare werd er ter beschikking gesteld voor het nieuwe Volkspark. Niet alleen voor recreatiedoeleinden trouwens, ook aan onderzoeksmogelijkheden en bijscholing werd gedacht. Na vier jaar plannen door Meyer, begon de aanleg van het park in 1869. De eerste steen werd gelegd op 14 september 1869. Niet zonder reden, dit was de dag dat de succesvolle Pruisische natuurwetenschapper en wereldreiziger Alexander von Humboldt 100 jaar zou zijn geworden. Dat het park niet alleen uit recreatiemogelijkheden en speeltuintjes bestond, maar ook uit talrijke exotische en zeldzame plantensoorten, zou hem vast gelukkig hebben gestemd. Een mooi eerbetoon aan Alexander von Humboldt. Zeven jaar later, in 1876, was het park klaar. Helaas is er van het park zoals het toen was, weinig meer over…

WO2: flaktorens met bunkers

Vanaf 1941 kreeg het park ineens een heel ander, minder vredig, karakter. Het Volkspark Humboldthain werd zweckentfremdet (even tussendoor: Duits is zo’n prachtige taal!). Een groot deel van het park werd vernield om plaats te maken voor de bouw van twee luchtafweerbunkers in het Volkspark Humboldthain. Hitler was inmiddels aan de macht gekomen en na de Britse bombardementen in 1940 wilde hij de stad beschermen tegen verdere luchtaanvallen. De bunkers waren zo belangrijk voor hem dat hij hoogstpersoonlijk aan de tekentafel heeft gezeten om het ontwerp uit te tekenen. Een jaar later stonden de bunkers. Dat de bunkers in slechts twee jaar uit de grond gestampt konden worden, was ook alleen mogelijk dankzij de vele dwangarbeiders en krijgsgevangenen die voor de bouw werden ingezet.

De luchtafweerbunkers zagen eruit als enorme vierkante bovengrondse forten met een vlak dak. In de betonnen kolossen bevonden zich de hoogbunkers die schuilplaats konden bieden aan de burgerbevolking tijdens bombardementen. De betonnen forten waren met hun dikke (3,5 meter!) muren en plafonds een gewilde schuilplaats tijdens geallieerde luchtaanvallen. Tijdens de laatste luchtaanvallen tijdens de slag om Berlijn trokken er duizenden mensen naar de flaktoren in Humboldthain. Met zoveel mensen opgesloten zitten op een kleine ruimte moet geen pretje zijn geweest: overal hing de doordringende lucht van ontlasting, bloed en lijken. Altijd nog beter dan doodgeschoten te worden op straat… De flaktorens hebben duizenden mensen het leven kunnen redden.

Bovenop de flaktorens kwamen de FLAK (Flugzeugabwehrkanonen, oftewel de luchtafweerkanonnen) te staan. Ook het Volkspark Friedrichshain en Tiergarten werden van flaktorens met zwaar geschut voorzien en vormden met de flaktoren in het Volkspark Humboldthain een driehoeksformatie. Vanaf de toren konden er 8.000 kogels en granaten per minuut afgeschoten worden met een een bereik tot 14 kilometer ver. Om in die tijd over Berlijn te vliegen, klinkt als regelrechte zelfmoord…

Koude Oorlog: pruinresten en wederopbouw

Van het Volkspark Humboldthain was na de Tweede Wereldoorlog amper meer wat over. Alle bomen waren gekapt en landden als brandhout in de kachel. De bunkers stonden er weliswaar nog, maar een groot deel is – net als de meeste andere bunkers in Berlijn – door de geallieerden opgeblazen. Meer dan een miljoen m³ puin kwam vrij en gaat nu schuil onder de heuvels van Humboldthain. Veel Berlijnse heuvels, zoals ook de Teufelsberg en de heuvel in het Volkspark Friedrichshain, zijn eigenlijk zulke Trümmelberge: een hoop betonpuin dat volgeplant is met nieuwe bomen, struiken en grasvelden. De heuvel is trouwens de ideale plek voor een rodelbaan! Als het heeft gesneeuwd komen kinderen met slees om van de Humboldthöhe af te rutschen.

De noordelijke toren in het Volkspark Humboldthain lag te dicht bij de S-Bahn om opgeblazen te kunnen worden en is de enige overgebleven flakbunker die nog in Berlijn te bezichtigen is. Van buiten, om van het uitzicht over Berlijn te genieten, maar ook van binnen! In 2000 is Berliner Unterwelten begonnen met het toegankelijk maken van de bunker voor publiek. Voor iedereen die een idee wil krijgen van de constante dreiging en sfeer in de bunker en benieuwd is naar hoe zo’n enorme nazi-constuctie er van binnen uitziet, kan ik een rondleiding met Berliner Unterwelten absoluut aanraden. Gewapend met een helm en een zaklamp loop je over een hoop bunkerpuin en door donkere gangen. Angstaanjagend en zeer indrukwekkend. Tip: zorg voor stevig schoeisel en warme kledij!

Opmerkelijk is het Mahnmal für die Einheit Deutschlands (monument voor de Duitse eenheid) bovenop de bunker. Het monument werd in 1967 door Arnold Scharz gebouwd, op dat moment was de Koude Oorlog in volle gang, scheidde de Berlijnse Muur de stad en was er van eenheid niet bepaald sprake. Twee puntige metalen onderdelen prikken in de lucht en symboliseren de gedeelde stad Berlijn. De ring die de spijlen verbindt staat voor de hoop op hereniging. 23 jaar later viel de Berlijnse Muur.

Romantisch Humboldthain

Na al die verhalen over bunkers, luchtaanvallen en oorlogen heb je vast geen vredig beeld meer bij Volkspark Humboldthain. Toch is het Volkspark Humboldthain een van de mooiste parken in Berlijn! Het is uitgestrekt en groen, bovendien is er van alles te beleven. De bunkers doen dienst als klimmuur, er wordt in de winter gesleed en in de zomer kun je afkoelen in het openluchtzwembad. Mijn persoonlijke favoriet is de rozentuin. Met schattige wandelpaadjes, rozenperkjes en begroeide bogen is het een van de meest romantische plekjes van Berlijn. Vooral in de zomermaanden is een bezoek aan de rozentuin de moeite waard, als de rozen in bloei staan.

Zware geschiedenis en idyllische plekjes zijn in Berlijn nooit ver bij elkaar vandaan. Volkspark Humboldthain zit net als heel Berlijn vol met contrasten. Daarom is het niet zomaar your average stadspark maar een bezienswaardigheid die je eens gezien moet hebben in Berlijn.

Volkspark Humboldthain
Adres: Tussen de Brunnenstraße, Gustav-Mayer-Allee, Hussitenstraße en Hochstraße
OV: S+U8 Gesundbrunnen of S Humboldthain
Entree: park, rozentuin en uitzichtplatform zijn gratis, rondleiding met Berliner Unterwelten door de flaktoren € 11,-
Faciliteiten in het park: rozentuin, openluchtzwembad, rodelbaan, watertuin, uitzichtplatform, ligweides
➤ Lees hier meer over parken in Berlijn.