Bij het maken van mijn terugblik op 2016 bedacht ik me dat ik best een hoop nieuwe dingen heb ontdekt dit jaar. Als je zo alles onder elkaar ziet staan, besef je pas hoeveel je eigenlijk kunt doen in 12 maanden tijd. Elk jaar leer ik de stad weer een beetje beter kennen maar het besef dat je nooit alles kunt kennen in Berlijn wordt ook steeds groter. Maar goed, dat is precies wat ik zo fijn vind aan Berlijn, je raakt hier nou eenmaal nooit uitgekeken en uitgeleerd. Afgelopen jaar heb ik dus ook weer genoeg materiaal verzameld om een lijstje met nieuwe ontdekkingen te vullen!
Hierbij in willekeurige volgorde: mijn 16 favoriete nieuw ontdekte bezienswaardigheden, restaurants en andere fijne plekjes in Berlijn van het afgelopen jaar. Kende jij ze al? Ik ben benieuwd!
1. Street art walhalla in de Bülowstraße
Pas in 2017 zal het street art museum in Schöneberg openen, maar het afgelopen jaar nodigde de organisatie Urban Nation al veel internationale artiesten uit om de buurt van toffe muurschilderingen te voorzien. Het resultaat? De Bülowstraße barst van de toffe street art! Mijn favoriet is de sterrenhemel van Marina Zumi maar er zijn nog veel meer kleurrijke werken te zien. Zeker de moeite waard om doorheen te wandelen.
Waar: Bülowstraße 97 + omgeving, Berlijn-Schöneberg
OV: U2 Bülowstraße
Kosten: Gratis
2. Turkish barbecue bij Fes
Korean barbecue was me al bekend maar 2016 was het jaar waarin ik ook Turkish barbecue ontdekte. Wat een geweldige aanvulling voor het toch al zo diverse culinaire landschap in Berlijn! Het eet heel knus om rondom een grillplaat je eigen vlees te bereiden en mezzes (kleine mediterrane gerechtjes zoals bijvoorbeeld hummus, worteltjes in sesam of tapenade) met je tafelgenoten te delen. Perfect restaurant voor een avondje gezellig tafelen met een groep!
Waar: Hasenheide 58, Berlijn-Neukölln
OV: U7 Südstern
Kosten: Ca. € 35,- p.p.
3. Voormalig werkkamp NS-dwangarbeid
Van de meer dan 3.000 kampen voor dwangarbeiders die er ooit in Berlijn waren, is er nog één overgebleven waar je een goede indruk kunt krijgen van het leven van dwangarbeiders onder het nazi-regime. Een barak teruggebracht in originele staat laat zien hoe het leven was en een uitgebreide tentoonstelling geeft meer achtergrondinformatie. Het voormalige kamp voor dwangarbeiders in Schöneweide is misschien wel één van de meest indrukwekkende en ondergewaardeerde ontdekkingen die ik dit jaar heb gedaan. Dat er geen enkele andere bezoekers waren vond ik erg jammer om te zien en ik hoop dat het museum meer bezoekers mag verwelkomen in 2017!
Waar: Britzer Straße 5, Berlijn-Schöneweide
OV: S Schöneweide
Kosten: Gratis
4. Dineren bij SkyKitchen
Vrijwel direct na opening kreeg Sky Kitchen goede recensies en werd chefkok Alexander Koppe bekroond met een Michelin-notering. Op slag werd hij de jongste sterrenkok van Berlijn. Jong is ook het menu bij Sky Kitchen, dat is gebaseerd op regionale ingrediënten en internationale invloeden. Tel daar bij op dat dit misschien wel het restaurant is met de tofste inrichting en het beste uitzicht van Berlijn, en ik heb een nieuw favoriet restaurant. Gezien de prijs wel eentje voor speciale gelegenheden, maar als je houdt van bijzondere smaakcombinaties dan is dit absoluut een aanrader!
Waar: Bovenin het Andels Hotel, Landsberger Allee 106, Berlijn-Lichtenberg
OV: S Landesberger Allee
Kosten voor een menu: 3 gangen € 62,-, 4 gangen € 72,-, 6 gangen € 92,-, 8 gangen € 112,- of 11 gangen € 142,-
5. Uitzicht vanaf de Zionskirche
Zionskirche, ook wel bekend als de kerk van het verzet. In de Tweede Wereldoorlog verzet tegen het nazi-regime, in de Koude Oorlog tegen de Stasi. Een bijzondere kerk met een boeiende geschiedenis die zich ook onderscheidt met het interieur, dat in tegenstelling tot andere kerken verre van perfect of rijkelijk versierd is. De geschiedenis is hier juist nog tastbaar en dat heeft zo zijn charme. Bovendien kun je iedere zondag de toren beklimmen voor een fantastisch uitzicht over Berlijn. Genoeg redenen om deze bijzondere kerk in Mitte eens te bezoeken, toch?
Waar: Zionskirchplatz, Berlijn-Mitte
OV: Tram 12 of M1 Zionskirchplatz of U2 Senefelderplatz
Kosten: € 1,- voor het uitzichtplatform
6. ‘FahrInfo’ app van de BVG
Een luxeprobleem maar toch: wat een gehannis is dat soms met OV-tickets kopen in Berlijn. Langzame automaten, machines die soms enkel muntgeld accepteren en fietskaartjes die ergens diep in een menu zitten verstopt. Sinds ik mijn kaartjes koop in de app FahrInfo van de BVG is dat verleden tijd. Via de app kun je eenvoudig met creditcard betalen en zijn bijna alle tickets (m.u.v. abonnementen) voor de reguliere prijs verkrijgbaar. Scheelt tijd en ook nog eens een hoop papier! Bij controles wordt de QR-code van je ticket gescand en dat werkt uitstekend.
Waar: De mobiele app FahrInfo is verkrijgbaar voor Apple, Google en Windows
Kosten: De app is gratis te downloaden en bevat ook kaarten en een handige routeplanner
7. Verlaten DDR-scholencomplex in Wandlitz
Verlaten gebouwen hebben nog altijd een enorme aantrekkingskracht op me. Omdat ik het fascinerend vind om te zien hoe de natuur haar terrein terugwint, maar minstens omdat er vaak een bijzonder verhaal schuil gaat achter de brokkelende façades. Tijdens één van mijn fietstochten door de omgeving Wandlitz kwam ik langs een enorm verlaten scholencomplex voor de FDJ en langs Villa Bogensee, voormalig buitenhuis van Joseph Goebbels. Tientallen gebouwen die vervallen DDR-charme uitstraalden. Van buiten al fascinerend om te zien maar ergens hoop ik dat ik het complex nog eens van binnen kan zien…
Waar: Am Bogensee, Wandlitz
OV: Ca. 30 minuten fietsen vanaf station Wandlitz of ca. 60 minuten met bus 903 vanaf S2 Bernau (auto is waarschijnlijk eenvoudiger en sneller)
Kosten: Gratis en openbaar toegankelijk
8. Fietstochten uitstippelen
Berlijnse buitenwijken en randgebieden ontdekken doe ik het liefst op de fiets. Thuis maak ik lijstjes van alle locaties en bezienswaardigheden waar ik nog eens heen wil en als ik genoeg adressen heb verzameld in een bepaalde buurt dan gebruik ik Google Maps om een route uit te stippelen. Fiets mee in de S-Bahn en gaan! Het leuke van fietsen vind ik dat ik wijken zie die ik nog niet kende, dat ik sneller locaties meepik die het misschien niet waard zijn om helemaal met het OV op te zoeken en dat ik vaak nog een stuk van de bosrijke omgeving rondom Berlijn mee kan pakken. Door veel te fietsen in 2016 heb ik me gerealiseerd dat Berlijn nog veel veelzijdiger is dan ik altijd al heb gedacht en dat ik misschien toch minder stadsmens ben dan ik altijd heb gedacht. De natuur rondom Berlijn is namelijk ook geweldig!
Mijn fietsroutes van 2016:
- van Zehlendorf naar Potsdam – met o.a. Domäne Dahlem, Haus am Waldsee en Schloß Glienicke
- van Spandau naar Tegel – met o.a. Spandauer Zitadelle, Tegeler See en street art in Reinickendorf
- van Friedrichshagen naar Erkner – met o.a. de handaangedreven veerboot F24, Klein Venedig en het Russische monument in Erkner
- van Mühlenbeck naar Wandlitz – met o.a. Schloss Dammsmühle, Schönower Heide en Liepnitzsee
9. Mozzarella bar
Cosimo Bianco van Contadino Sotto le Stelle en de Mozzarella bar heeft een passie voor mozzarella. Niet voor die taaie rubber uit de supermarkt, maar voor zorgvuldig geproduceerde producten van het Italiaanse land. Mozzarella krijg je bij de Mozzarella bar in verschillende soorten en maten (o.a. gerookt en cremig als een buratta) en wordt naar wens met andere anti-pasti als voorgerecht geserveerd. Echt: ich könnte mich reinlegen zo lekker. Het diner kun je voortzetten met een kleine maar fijne selectie aan hoofdgerechten.
Waar: Auguststraße 34, Berlijn-Mitte
OV: U8 Weinmeisterstraße
Kosten: Ca. € 25,- p.p.
10. Het geallieerdenmuseum
Het Alliiertenmuseum staat – zoals de naam al doet vermoeden – helemaal in het teken van de drie westerse geallieerden. Na de Tweede Wereldoorlog hadden Frankrijk, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië hadden het voor het zeggen in West-Duitsland, West-Berlijn inclusief. De permanente tentoonstelling ‘Wie aus Feinden Freunde wurden‘ neemt je chronologisch mee door de geschiedenis van Berlijn vanaf de Tweede Wereldoorlog. Extra interessant is dat hier het originele wachthuisje van grensovergang Checkpoint Charlie te bezichtigen is, evenals een transportvliegtuig van de Britse Royal Air Force dat tijdens de Berlijnse luchtbrug is gebruikt, een voormalige DDR-grenswachttoren en een stuk Berlijnse Muur dat is beschilderd door Thierry Noir.
Waar: Clayallee 135, Berlijn-Dahlem
OV: U3 Oskar-Helene-Heim
Kosten: Gratis
11. Militair historisch museum
Naast voormalig vliegveld Tempelhof kent Berlijn nog een stilgelegd vliegveld dat vrijwel niet meer in gebruik is: Gatow. In 1935 werd Gatow in het kader van de Duitse herbewaping door de nationaal-socialisten gebouwd. Hier was het belangrijkste opleidingsinstituut van de Luftwaffe gevestigd, in mei 1945 werd Gatow door het Rode Leger bezet en later speelde het vliegveld een belangrijke rol tijdens de Berlijnse luchtbrug. Het enorme vliegveld is tegenwoordig niet meer in gebruik en dient als Luftwaffenmuseum. Het is zo omvangrijk dat je er zo een middag zoet bent. Het buitenterrein is met haar enorme verlaten landingsbanen en zo’n 80 opgestelde militaire luchtvoertuigen ook behoorlijk indrukwekkend om te zien.
Waar: Am Flugplatz Gatow 33, Berlijn-Gatow
OV: Bushalte Christoph-Kolumbus-Straße (bus 134 vanaf S Spandau of U7 Rathaus Spandau)
Kosten: Gratis
12. Veerboot F24 en Rahnsdorf
In slechts 12 roeislagen brengt de 60-jarige kapitein Roni Kebelmann zijn passagiers naar de overkant. De overtocht met de handaangedreven veerboot F24 duurt slechts een paar minuten maar is een ervaring an sich. Het kleine roeibooitje, de norsige kapitein, de kneuterige aanlegplaats, de landelijke omgeving. In één woord: fantastisch! Bij de aanlegplaats is tevens de laatste visserij aan de Müggelsee te vinden waar je vers gerookte vis in de Biergarten kunt versmaden. Het voelt hier echt even als vakantie en je hoeft er Berlijn niet eens voor uit.
Waar:
– Spreewiese in Müggelheim, S3 Köpenick en dan bus X69 naar halte Odernheimer Straße
– Kruggasse in Rahnsdorf, S3 Rahnsdorf en dan bus 161 naar halte Grünheider Weg
Kosten: Prijs van een regulier OV-ticket
Let op: Vaart alleen in het weekend tijdens het zomerseizoen
13. Hummus van Kanaan
Romig, perfect gekruid en oh-zo-lekker. Zo goed als de hummus van Kanaan, zo lekker krijg ik het thuis met geen mogelijkheid. Bij de imbiss in Prenzlauer Berg hoort een kleine tuin waar het op een warme zomeravond ook nog eens hartstikke relaxed vertoeven is. Inmiddels is Kanaan zo populair geworden dat ze een tweede zaak in Kreuzberg hebben geopend.
Waar: Kopenhagener Straße 17, Berlijn-Prenzlauer Berg
OV: S of U2 Schönhauser Allee
Kosten: Ca. € 5,-
14. Street food markt op het RAW-Gelände
Wat was dat balen, het nieuws dat de street food markt ‘Berlin Village Market’ in de Neue Heimat op het RAW-Gelände eind 2015 haar deuren sloot. De sluiting zorgde voor een leegte op het voormalige industrieterrein die gelukkig in 2016 weer werd opgevuld door andere initiatiefnemers. De wekelijkse street food markt is terug! ‘Foodmarket Berlin‘ vindt elke zaterdag en zondag plaats op het RAW-Gelände en het aanbod is er alleen maar beter op geworden.
Waar: Kiez 99 op het RAW-Gelände, Revaler Straße 99, Berlijn-Friedrichshain
OV: S of U1 Warschauer Straße
Kosten: Toegang gratis, gerechten max. € 5,-
15. Bonanza in Kreuzberg
Goede nieuwe koffiezaakjes schieten echt als paddenstoelen uit de grond de laatste maanden. Toch wist Bonanza in Kreuzberg me eenvoudig het meest te overtuigen. De nieuwste locatie van de kleine Berlijnse keten is gevestigd in een voormalig fabriekspand in een typisch Berlijns binnenhof (typisch gevalleje ‘je moet net even weten dat het er zit’). Er heerst een oase van rust in het binnehof waar zich niet alleen het café bevindt, maar ook nog eens hun eigen koffieroosterij. Een eervolle vermelding gaat ook naar Coffee Profilers, Populus en 19grams, fijne nieuwe cafés die ik dit jaar ook aan mijn favoriete koffiezaakjes in Berlijn heb toegevoegd.
Waar: Adalbertstraße 70, Berlijn-Kreuzberg
OV: U8 Moritzplatz of U1 Kottbusser Tor
16. Yoga bij Haubentaucher
Wat mij betreft kun je de dag niet beter beginnen dan met een yogasessie aan het zwembad, om vervolgens lekker in het water te springen. Dat kan in de zomermaanden iedere woensdag en zaterdag bij Haubentaucher, een prachtige industriële locatie die tot zwembad is omgetoverd op het RAW-Gelände. In 2017 wil ik mijn zoektocht naar fijne yogalessen in de buitenlucht voortzetten dus wellicht dat er in mijn volgende jaaroverzicht nog wel meer yogalocaties verschijnen. Ik hoop het!
Waar: Haubentaucher op het RAW-Gelände, Revaler Straße 99, Berlin-Friedrichshain
OV: S of U1 Warschauer Straße
Kosten: € 15,- voor 75 minuten yoga + entree tot zwembad
Heb jij nieuwe locaties ontdekt in Berlijn dit jaar? Ik lees jullie favorieten heel graag bij de reacties onder dit artikel! Zo kunnen we elkaar allemaal een beetje inspireren :-). Op naar een mooi 2017 vol toffe nieuw Berlijnontdekkingen! Gelukkig nieuwjaar!
Eerdere Berlijnontdekkingen:
Hoi Marjolijn,
Allereerst superveel dank voor je blog. Ik slurp het altijd in me op. Zowel de foto’s als de tips.
In november naar Berlijn geweest en een aantal leuke nieuwe ontdekkingen gedaan:
– Cafe Dritter Raum (Hertszbergstrasse 14), zondagbrunch (veel vegan) superlekker en knus bij de houtkachel (reserveren een must)
– Let it be – creperie (Treptowerstrasse 90), vegan (handig als je lactose-intolerant bent :-)) creps en burgers, maar wel zo lekker! Ik geloof dat ik een nieuwe verslaving gevonden heb ;-)
Let it be vind ik fantastisch dus dat klinkt veelbelovend voor Cafe Dritter Raum, die ken ik namelijk nog niet. Bedankt voor de leuke tip en voor je lieve compliment!
Thank you again, for your nice words. We’re very happy, about your impressions you got here at the museum.
You’re very welcome! By writing about my experiences I truly hope that more visitors will find their way to the NS-Zwangsarbeit Dokumentationszentrum, it is so worth it and we can all learn a lot from the exhibitions. Liebe Grüße, Marjolein.
Dag Marjolein, de beste wensen voor 2017 voor jou en je man en iedereen waarvan jullie houden, Respect over je berichtgeving van de aanslag. Op 26 Februarie ben ik lekker weer een paar dagen van de partij. Ik heb een week of drie geleden de fout gemaakt te reageren op een artikel uit 2006 over Berlijnse radio zenders. stom van me, nu de vraag of je een internet zender weet uit Berlijn die bv aandacht besteden aan lokale bandjes, ik vindt Rupert Kitchen Orchestra zo leuk en probeer als ik in Berlijn ben ze altijd te zien.
Wat een mooi lijstje!
Dank je wel Saskia! Ik ben nu al benieuwd hoe mijn lijstje van 2017 eruit zal gaan zien :-).
Hoi Marjolein,
Aankomend weekend ga ik met m’n vriend naar Berlijn. Door Marlon ben ik op je blog terecht gekomen en ik heb denk ik een leuke planning kunnen maken aan de hand van jouw tips. Dankjewel daarvoor! Ik ben alleen benieuwd of je ook een aanrader hebt op het gebied van een (speciaal)biertje hebt? Wij verblijven in Mitte. Hoor graag van je.
Groetjes Sophie
Hai Sophie,
wat leuk! Welkom op mijn blog! Mijn favoriet in Mitte is Kaschk, ze hebben echt een grote keuze in bijzondere (craft)bieren en overdag kun je er ook prima voor een koffie terecht. Hopf & Barley (Friedrichshain), BRLO (Schöneberg) en Hopfenreich (Kreuzberg) zijn bij mij ook favoriet.
Viel Spaß in Berlijn!
Hi marjolein. Alle goeds voor 2017. Dat je nog lang mag bloggen. Ik was 1 jan in de zionskerk. Niet naar boven geweest helaas. Aardige man zei dat we op n andere groep moesten wachten vooraleer we naar boven konden. Zoveel tijd hadden we niet. Volgende keer beter hoop ik. Heb je aan de odenbergerstrasse al dat gerenoveerde stadtbadt gezien? Echt top gerenoveerd. In 1 jaar en 3 mnd zijn we 4 x in berlojn geweest. Ik begrijp jouw berlijn liefde steeds beter. Ben net terug en zit weer boordevol plannen voor t volgende bezoek. Zo n bucketlist wordt alleen maar langer ipv korter niet? Hihi. Groetjes ingrid
Ik heb enkel nog wat foto’s gezien van het gerenoveerde zwembad en van het hotel dat erbij hoort. Ziet er echt waanzinnig uit he? Ik kan niet wachten om het met eigen ogen te bekijken en er binnenkort het restaurant uit te testen. Zijn jullie al binnen geweest? Ben zo benieuwd! En leuk is dat he? Hoe beter je Berlijn leert kennen, hoe toffer het wordt ;-). Op nog veel mooie Berlijnbezoeken in 2017!
Liebe Grüße, Marjolein
Hi Marjolein,
ja ik ben even binnen geweest, ik vroeg of ik een kleine rondleiding kon hebben, en t mocht gewoon ! het zwembad heeft n flexibele bodem of hoe noem je dat. We zijn nog niet gaan eten daar, helaas, het zag er super gezellig uit maar ik had al Zum Schusterjungen geboekt, ook n grappig eetcafeetje in de Danziger Strasse. (niks culinairs hihi maar af en toe een gewoon goede schnitzel altijd goed, toch). groetjes Ingrid
Ah, wat leuk zeg! Het restaurant opent in maart. Misschien iets voor de volgende keer? ;-).
Huh. In maart? Die man zei dat ze daar n silvester party hadden gehad, het hele meubilair stond er hoor. En op n bord stond dat je vanaf 17 uur daar kon eten…vreemd.
Ja, dat staat in ieder geval op de website. Wellicht hadden ze een speciaal oud en nieuw feestje? De bar is namelijk wel al open voor zover ik weet! Hoe dan ook: materiaal voor de 2017 bucketlist!
Wat een super lijstje! Ik hoop in maart nog te gaan en dan gaat deze zeker mee. Allied Museum ben ik wel geweest en heb ik ook een blog over geschreven!
Wat tof dat je daar bent geweest! Is geen standaardadres voor de meeste Berlijnbezoekers maar ik vond het erg de moeite waard. Ik ben benieuwd wat je in maart allemaal weer gaat ontdekken. Veel plezier alvast!
We zijn gisteravond thuisgekomen van drie dagen Berlijn. Zie: https://www.te-learning.nl/blog/paar-dagen-berlijn/
Ik heb altijd het gevoel heel veel gezien te hebben. Maar als ik jouw posts lees, besef ik dat ik nog veel te bekijken heb. Dankzij jouw blog ben ik trouwens naar Restaurant Neni gegaan. Mijn vegetarische vriendin vond Sabich wat te zout. Maar voor de rest was het erg de moeite waard. Ook de uitstraling en het uitzicht.
Ik vind anders dat jullie een hoop hebben gedaan in een paar dagen tijd! Leuk om jullie nichtjes zo kennis te laten maken met Berlijn en mooie foto’s heb je gemaakt. Uitgekeken raak je sowieso nooit, er valt altijd wel weer iets nieuws te ontdekken ;-). De beste wensen voor 2017!