In vier etappes heb ik afgelopen jaar de gehele Berliner Mauerweg gefietst. Deze fietsroute van 160 kilometer is in 2006 – zo goed en zo kwaad als het ging – zo dicht mogelijk langs de grens van de Berlijnse Muur aangelegd. Af en toe word je een stukje omgeleid, omdat er in het grensgebied is gebouwd of omdat de grens over het water liep. Onderweg kom je naast resten muur, ook monumenten, gedenkstenen en prachtige natuurparken tegen. Een afwisselende route die heel veel van de geschiedenis van de stad prijsgeeft. Waar je op het ene moment kunt genieten van de prachtige natuur, en vervolgens door een verlaten stuk muur of een een bord met vluchtinformatie weer met je neus op de feiten wordt gedrukt.

Nadat ik het eerste stuk door het centrum van Berlijn fietste, reed ik een paar weken later via Kreuzberg steeds meer richting de stadsrand. Ongeveer 45 kilometer in totaal. Ik startte bij de East Side Gallery en stapte een paar uur later in Teltow weer met mijn fiets in de S-Bahn. Ik zag prachtige monumenten, een verlaten observatietoren en rustige bossen.

(Veel) Sfeerimpressies en (veel) achtergrondverhalen van mijn tweede etappe Berliner Mauerweg lees je in deze blog! Ben je er klaar voor? Los geht’s!

Deel twee van mijn tour langs de Berliner Mauerweg begon ik op de plek waar ik de vorige keer was geëindigd: de East Side Gallery. Als je al eens (vaker) in Berlijn bent geweest dan komt dit langste nog bewaard gebleven stuk Berlijnse Muur je ongetwijfeld bekend voor.

1,3 kilometer is de East Side Gallery lang. Zoals de naam eigenlijk al verklapt is het ook echt een gallery en wat mij betreft meer te zien als openluchtkunstwerk dan als authentiek stuk Berlijnse Muur (daarvoor kun je beter naar de Gedenkstätte Berliner Mauer gaan).

In het voorjaar van 1990, slechts enkele maanden na de val van de Berlijnse Muur, werd het stuk muur gebruikt als canvas door 118 internationale kunstenaars uit 21 verschillende landen. Noemenswaardig is dat de oostkant van de muur werd beschilderd, die kant die voorheen absoluut niet beschadigd mocht raken. Graffiti was aan de Oost-Berlijnse kant van de muur natuurlijk helemaal uit den boze. Terwijl het de geallieerden in West-Berlijn weinig kon schelen wat er met het betonnen kolos gebeurde, was het in Oost-Berlijn ondenkbaar om schade toe te brengen aan de muur. Het zorgde ervoor dat je door de Stasi als kritische burger werd gezien, die een gevaar voor de staat vormde. Dat kon desastreuze gevolgen hebben.

Mooi is het idee daarom dat verschillende kunstenaars juist op de oostkant van de muur uitbeeldden wat vrijheid voor hun betekende. Op bovenstaande foto zie je de bekende Sozialistischer Bruderkuss tussen Erich Honecker (voormalig hoofd van het Ministerie für Staatssicherheit in de DDR) en Leonid Brezjnev (voormalig secretaris-generaal van de communistische partij van de Sovjet Unie). Het bijzondere broederschap tussen oostblokstaten wordt hier gesymboliseerd.

De westkant van de East Side Gallery wordt in de zomermaanden graag gebruikt als geïmproviseerd park. Tot laat in de avond schijnt hier de zon en je hebt een geweldig uitzicht op de Oberbaumbrücke – een fijne plek aan het water om lekker te chillen. Ik vraag me wel vaak af hoe dit gebied er over een jaar of vijf of tien uitziet. Het verandert ontzettend snel en nieuwbouwwoningen en kantoren schieten als paddestoelen uit de grond.

In 1902 reed de eerste Berlijnse metrolijn over de Oberbaumbücke. Tijdens de Koude Oorlog werd al het verkeer compleet geblokkeerd, en mochten alleen enkele voetgangers met de juiste papieren deze prachtige brug passeren. Pas in 1995 kon de U1 de Spree weer via de Oberbaumbrücke overbruggen.

De Oberbaumbrücke is mijn persoonlijke symbool voor de vrijheid. Bijna dagelijks wandel ik hier van voormalig Oost-Berlijn naar voormalig West-Berlijn. En net zo makkelijk weer terug. Het blijft een bijzondere gewaarwording dat dit iets meer dan 25 jaar geleden ondenkbaar was. Bovendien vind ik de Oberbaumbrücke – ondanks de stank naar pies – zonder twijfel de mooiste brug van Berlijn.

Via de Oberbaumbrücke en de Schlesische Straße kom je in het Schlesischer Busch terecht. Een vrij kaal parkje waar deze verlaten wachttoren er ietwat eenzaam bijstaat. 12 meter hoog is ze, en bestaat uit een kelder, begaande grond, en een uitzichtplatfom op de tweede etage met ramen aan alle zijden. Vanuit deze Führungsstelle werden 18 andere observatietorens in de omgeving aangestuurd.

Dat deze toren er nog staat is te danken aan Kalle Winkler. Hij bezette de toren in 1990 en wist deze zo te redden van de sloop. De toren is een beetje een vreemde eend in de bijt in dit deel van Kreuzberg, omringd door de Berlijnse clunscene. Met een jasje van graffiti heeft de toren zich goed aan de omgeving weten aan te passen. Het schijnt dat je in de zomerweekenden een tentoonstelling kunt bezoeken rondom het thema Berlijnse Muur (meer info).

De prachtige Lohmühlenstraße ligt langs het beginstuk van het Landwehrkanal, die op deze plek de Oost-Berlijnse wijk Treptow (hier links op de foto) van de West-Berlijnse wijk Kreuzberg scheidde. De Berlijnse Muur stond hier slechts een paar meter verwijderd van de woningen in deLohmühlenstraße. Inmiddels is de patrouilleweg omgetoverd tot een prachtig wandel- en fietspad, en kun je op de plek waar ooit de muur stond, heerlijk neerstrijken op een bankje. In de lente is het hier net een sprookje, als de Japanse bloesems in bloei staan. Wist je trouwens dat er in de jaren ’90 duizenden Japanse kersenbloesems langs de voormalige grens zijn geplant? Een Japanse televisiezender zamelde geld in om Berlijn op te fleuren met bloesems, de zogenaamde Sakura-Kampagne.

Ook langs de grens tussen Treptow en Kreuzberg zie je nog veel braakliggend terrein, dat is (nu nog) erg kenmerkend voor het voormalige grensgebied. Nadat de Berlijnse Muur werd afgebroken heeft de natuur haar gang kunnen gaan. Maar hoe lang nog? Voor dit stuk terrein liggen er al bijvoorbeeld al bouwplannen.

De grauw-witte bordjes wijzen me ook hier weer de weg. Toch is het handig een fietskaart mee te nemen (ik heb die van Bikelane), de bordjes willen namelijk ook nog wel eens ontbreken.

Een dubbele rij met kasseien laat precies zien hoe het grensverloop tussen Oost- en West-Berlijn was. Vooral in dichtbevolkte woonwijken zoals Treptow/Kreuzberg is het indrukwekkend om te zien hoe dicht de grens langs woningen liep. Vanuit sommige woningen werden er vlak na de bouw van de muur tunnels gegraven naar de overkant.

Let ook bij de volgende foto’s op het verloop van de kasseien.

Elke keer als ik zo’n rij met kasseien passeer krijg ik een enorm gevoel van vrijheid. Het idee dat het nog helemaal niet zo lang geleden is dat je je in deze stad niet vrij kon bewegen vind ik zo bizar. Het laat me ook vaak weer beseffen hoe belangrijk vrijheid voor mij is.

Ook het uitzicht vanaf deze vrolijke groene balkonnetjes (Oost-Berlijn) heeft er ooit heel anders uitgezien. Waar de bewoners nu uitkijken op een prachtige groenstrook was het vroeger een hoge betonnen muur die in de voortuin stond.

Heidelberger Straße 35. Vanuit dit huis werd in maart 1962 (een paar maanden na de bouw van de Berlijnse Muur) een 15 meter lange tunnel gegraven naar de andere kant van de straat, de kant die in Oost-Berlijn kwam te liggen.

Ter nagedachtenis aan Heinz Jercha is deze gedenksteen aan de muur gehangen. Deze dappere man hielp Oost-Berlijners via een tunnel naar de woning in de West-Berlijnse Heidelberger Straße 35 te vluchten. Via zijn tunnel zijn ongeveer 50 Oost-Berlijners naar het westen gevlucht. Toen hij zich op 27 maart 1962 via de tunnel naar Oost-Berlijn begaf voor een nieuwe vluchtactie, wist hij helaas niet dat de tunnel inmiddels door de Stasi was ontdekt. Hij werd opgewacht door Stasimedewerkers die op hem schoten. Hij probeerde nog via de tunnel terug naar West-Berlijn te vluchten. Toen hij daar aankwam is hij veel te jong, op 28e jarige leeftijd, overleden aan zijn verwondingen.

Dit soort ‘kleine’ gedenkstenen die je langs de Berliner Mauerweg tegenkomt vind ik erg indrukwekkend en zijn voor mij een extra reden waarom ik het fietsen van deze route zo bijzonder vind. Het zijn niet de massale musea, maar de kleine monumenten met grote verhalen die zoveel vertellen over het Berlijn in de Koude Oorlog. Ik kan iedereen aanraden echt de tijd te nemen voor de Berliner Mauerweg, om zo al deze bordjes te kunnen lezen.

Herken je de Street-Yogi’s? Deze kurkmannetjes vind je vooral veel op straatnaambordjes in het centrum. Maar kennelijk ook op de bordjes van de Berliner Mauerweg buiten het centrum! Ik ben nog altijd fan van deze kurkmannetjes. Het is een ware sport geworden om ze allemaal te fotograferen.

Langzaam verandert de omgeving. Ik verlaat de woonwijken en beland op industrieterrein.

Kleingärten liggen grotendeels langs de voormalige grens. Ze worden grotendeels nog steeds gebruikt. Veel Berlijners hebben hun eigen volkstuin om groente en fruit te verbouwen.

Dit monument aan de Kiefholzstraße in Treptow-Köpenick herinnert aan de 15 slachtoffers die op deze plek om het leven zijn gekomen. Ze wilden naar West-Berlijn vluchten.  Onder hen twee kinderen van slechts 10 en 13 jaar oud. Tijdens een vluchtpoging werden ze op 14 maart 1966 door grenssoldaten dood geschoten.

Het monument werd in november 1997 door de kunstenaars Rüdiger Roehl en Jan Skuin ontworpen. Het metalen ontwerp symboliseert een segement van de Berlijnse Muur in originele grootte. In de muur is de silhouette van een kind te zien die herinnert aan de beide omgekomen jongens. En de gaatjes… Kogelschoten. Rillingen over mijn rug!

Een prachtig monument. Het bekijken van de vele prachtige monumenten langs de Berliner Mauerweg is voor mij een van de redenen waarom de route zo indrukwekkend is. Bij elk monument neem ik even de tijd om het op mijn gemak te bekijken.

Afgezien van de rij kasseien en een informatiebord doet vrij weinig meer herinneren aan de grensovergang Sonnenallee. Alle controleposten van de Übergang Sonnenallee für Westberliner zijn verdwenen.

Het boek, en de gelijknamige film, Sonnenallee speelt zich af in deze straat. Micha droomt van een carriere als popster maar omdat hij toevallig in het oostelijke deel van de Sonnenallee woont is dat voor hem niet eenvoudig. Een bijzondere film die ook een goede indruk verschaft over het dagelijks leven in Oost-Berlijn.

Ost vs. West.

Kreuzberg aan de westkant. Treptow aan de oostkant.

Langzaam wordt de omgeving nog industriëler en maken de autowerkplaatsen en volkstuinen plaats voor enorme fabrieken. Het Teltowkanal bood ideale transportmogelijkheden.

Op een gegeven moment kom je op het saaiste stuk Berliner Mauerweg van de hele route terecht. Een kilometer of vijf alleen maar rechtdoor. Immer gerade aus. Verstand op 0 en trappen maar richting Schönefeld.

De omgeving rondom het Teltowkanal was ooit een idyllisch plekje. Totdat de DDR in 1961 het kanaal met stenen volstortte en met prikkeldraad afschermde. Schepen richting het centrum moesten vanaf dat moment een omweg varen, omdat het kanaal te dicht langs de grens kwam te liggen.

Tussen 1995 en 2000 werd het kanaal weer in originele staat terug gebracht. Op de plek waar vroeger de patrouilleweg liep is in 2005 de snelweg A113 aangelegd die de buitenwijken met de rand van het stadscentrum verbindt.

Ook heel typerend voor de Berliner Mauerweg: veel nieuwbouw. Gebouwd na 1989.

De Mauerstreifen maken plaats voor natuur.

Mauerdenkmal bij de voormalige grensovergang Kirchhainer Damm (Lichtenrade/Mahlow). Zo snel de auto’s hier over de snelweg voorbij razen, zo robuust staat dit monument tussen al die verkeersdrukte in. Uitgebeeld worden personen die over de Berlijnse Muur heen proberen te klimmen.

Ook dit vind ik weer een prachtig monument.

En ineens reed ik tussen de maïsvelden.

Rondom Berlijn vind je zoveel prachtige natuurgebieden. Bossen, meren, groene velden. Prachtig! Je zou bijna vergeten dat hier ooit de Berlijnse Muur stond. Gek idee he?

Ik kan trouwens iedereen aanraden om een mountainbike te nemen als vervoersmiddel. Mijn stadsfiets had wel een beetje moeite met al die hobbelige bospaadjes. Je kont zal er ook blij mee zijn ;-).

De Japanse TV-zender Asahi heeft ook op deze plek 800 kersenbloesems geplant als onderdeel van de Sakura-Kampagne. De weg, „TV-Asahi-Kirschblütenallee“ (wat een mond vol he?), is zelfs vernoemd naar de zender. In dit natuurgebied staan veel bankjes en tafeltjes die de perfecte locatie bieden voor een picknick. Vooral in de lente, als alle kersenbloesems im bloei staan, is het hier prachtig wandelen of fietsen.

Twee segmenten van de Berlijnse Muur vormen een monument.

Het is de moeite waard om vanaf de Teltower Damm even een uitstapje te maken naar de Oderstrasse (ter hoogte van de Jahnstrasse). Dit is geen onderdeel van de Berliner Mauerweg, maar er staat een groot aantal stukken muur.

De muursegementen staan op een bouwterrein en zijn omringd met hekken. Heel bizar om die stukken zo in het gras te zien staan en liggen, zonder dat er ook maar een voorbijganger gek van opkijkt.

In Teltow-Stadt beëindig ik mijn tour. In totaal heb ik ongeveer de hele middag gedaan over het fietsen van 45 kilometer tussen de East Side Gallery en Teltow. Als je informatiebordjes wilt lezen, foto’s wilt maken en monumenten wilt bezichtigen onderweg dan is het raadzaam om genoeg tijd in te plannen (minstens een hele middag). Want juist dát maakt het fietsen van de Berliner Mauerweg zo’n bijzondere ervaring.

Sfeervideo & Timelapse van deel 2 van de Berliner Mauerweg:

Het mooiste van deze route vond ik het monument in de Kiefholzstraße. Bij het zien van de foto’s en het schrijven van het verhaal krijg ik weer een brok in mijn keel. Kinderen van 13 en 15 sterven omdat ze vluchtten naar een vrij leven. Een recht wat 25 jaar later ineens zo vanzelfsprekend is geworden. Laten we dat nooit vergeten.

Hebben jullie de Berliner Mauerweg al eens gefietst? En wat heeft het meeste indruk gemaakt?

Gerelateerde berichten

Filter by

Post type

Post Page

Category

Om te doen Om te weten Uit mijn fotoalbum Om te zien

Sort by

Title Relevance

De Berliner Dom – de imposantste kerk van Berlijn

18

Berliner Mauerweg 4; Staaken – Bösebrücke

18

Berliner Mauerweg 3; Zehlendorf – Staaken

18

Berliner Mauerweg 1; Bornholmer Straße – Oberbaumbrücke

18

Gedenkstätte Berliner Mauer

18

De Berliner Mauerweg

18

1.000 kersenbloesems langs de Mauerweg in Teltow

8

De Duitse hereniging II – Een historische fotoreportage door Jan Poort

8

5x verlaten stukken Berlijnse Muur

8

Zionskirche – de Berlijnse kerk van het verzet

8

Funkhaus – de voormalige radiostudio’s van de DDR

8

Berlijn tijdens de Wende – Een reportage door Jan Poort

8