Berlijn kent talloze straten, pleinen, monumenten en bouwwerken die in de loop der tijd verschillende gedaanteveranderingen hebben ondergaan. Ze heten anders, zijn fysiek getransformeerd of zijn totaal onherkenbaar geworden. Fysieke veranderingen zijn vaak door de zware bombardementen in de Tweede Wereldoorlog in gang gezet, aan naamsverandering ligt meestal een politieke reden ten grondslag. Zo ook tot tweemaal toe bij de verdwenen Leninplatz, de huidige Platz der Vereinten Nationen.

Van Landsberger Platz naar Leninplatz

De autoriteiten van de Duitse Democratische Republiek (DDR) hernoemden de Landsberger Platz in 1950 tot Leninplatz. Het plein, dat beter een verkeersknooppunt genoemd kan worden, is gelegen naast het Volkspark Friedrichshain. Het vernoemen van plaatsen en het opwerpen van monumenten voor Sovjethelden en communisten die een grote rol hadden gespeeld in het verzet tegen het nationaalsocialisme, diende voor de leiding van het dictatoriale Oost-Duitsland als een belangrijke vorm van propaganda en een manier om een communistische traditie te schapen. Het plein vormde na de naamsverandering het middelpunt van een grootschalige modernisering van dit deel van Berlijn. Een enorme Oost-Duitse Plattenbauflat van bijna tachtig meter was lange tijd de grootste blikvanger. De echte kers op de taart kwam in 1970 en behelsde een circa negentien meter hoog standbeeld van Vladimir Lenin (1870 – 1924). De kolos moest de Duits-Russische vriendschap symboliseren en werd ter ere van de honderdste geboortedag van de voormalige leider van de Sovjet-Unie onthuld. De beeldhouwer Nikolai Tomsky (1900 – 1984) vervaardigde de uit rood graniet opgetrokken sculptuur.

Na de hereniging

Na de val van de muur en de Duitse hereniging bleef de Leninplatz aanvankelijk ongewijzigd. Gaandeweg ontstond er echter steeds meer verzet. Activisten vervingen eigenhandig de straatnaambordjes en besmeurden het standbeeld met verf. De Berlijnse burgemeester Eberhard Diepgen (West-Berlijn 1984 – 1989, Berlijn 1991 – 2001) noemde het onacceptabel dat Berlijn een ‘despoot en moordenaar’ als Lenin vereerde. De beschermde status van het standbeeld werd opgeheven, ondanks protesten van onder meer de dochter en de weduwe van Tomsky. De sloop leek door de steun van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) en de Christlich Demokratische Union Deutschlands (CDU) nog slechts een kwestie van tijd.

Gevecht

Het liep anders. Zoals vaker in de Duitse hoofdstad ontspon er zich een felle strijd om de manier waarop er in het stadsbeeld omgegaan diende te worden met het verleden. Degenen die voor behoud waren, zagen het standbeeld als inherent onderdeel van het plein. Daarop kwam de reactie dat de plaats ook mét Lenin een desolate indruk maakte. Een radiostation zamelde 40.000 Mark in om de sloop te bekostigen, maar dat ging niet door omdat demonstranten het beeld beschermden. Zij drapeerden met behulp van een hijskraan een sjaal met de tekst ‘Keine Gewalt’ om de sculptuur, een verwijzing naar de leus van de geweldloze revolutie van 1989. De discussie ging op den duur niet meer over het al dan niet behouden van het Leninstandbeeld, maar om de vraag in hoeverre voormalige Oost-Duitsers bereid waren te assimileren. Het verzet tegen het weghalen van het beeld kwam dan ook vooral van Ossi’s die moeite hadden zich aan te passen aan het Westen. Zij zagen de omgang met de Leninplatz en het Palast der Republik, het voormalige parlement van de DDR, als voornaamste voorbeelden van de manier waarop Wessi’s claimden dat alleen de Bondsrepubliek het na-oorlogse Duitsland vertegenwoordigde.

LP4

Sloop

De regering drukte de sloop van het standbeeld uiteindelijk door. Daarmee was de kous nog niet af. Het eerste sloopbedrijf faalde in zijn opdracht omdat het betonnen fundament van de sculptuur niet kapot te krijgen was. Een ander bedrijf deed er vervolgens drie maanden over om het beeld klein te krijgen, tegen een uiteindelijke prijs van een half miljoen mark. Goodbye Lenin dus, maar dan niet zoals in de gelijknamige film van Wolfgang Becker uit 2003. Het Leninstandbeeld dat op de Leninplatz stond, is niet in zijn geheel met een helikopter afgevoerd, maar verpulverd in duizenden stukjes. In een poging het plein te voorzien van de allure van een andere internationale beweging, werd het plein in 1992 tot Platz der Vereinten Nationen omgedoopt. Tegenwoordig staat er op de plaats van het standbeeld een fontein met een aantal rotsblokken uit alle windstreken van de wereld er omheen. Het is aan de bezoeker om te bepalen of dit een verbetering is of niet.

LP5


Grotere kaart weergeven

Laurens is historicus, journalist en masterstudent Duitslandstudies. Hij heeft in 2012 vier maanden stage gelopen in Berlijn. Af en toe levert hij gastartikelen op Berlijn-Blog.NL over bewogen geschiedenis van de stad, al zijn artikelen vind je hier. Je kunt Laurens ook volgen op Twitter via @laurensbluekens
Nieuwsbrief

Nieuwsbrief

Meld je aan voor mijn maandelijkse nieuwsbrief en onvang de laatste updates en exclusieve Berlijntips gratis in je inbox.

Je hebt je nu aangemeld voor de BerlijnBlog nieuwsbrief. Dank je wel!

Pin It on Pinterest

Share This