Tijdens de Tweede Wereldoorlog had Duitsland arbeidskrachten nodig. Heel veel arbeidskrachten. En dus werden er dwangarbeiders uit bezette gebieden gehaald en door de nationaal-socialisten in groten getale ondergebracht in barakken, zodat ze vanuit daar aan het werk konden worden gezet. Alleen al in Berlijn werden er ruim 3.000 van zulke kampen voor dwangarbeiders gebouwd. Van alle kampen die er in Berlijn waren, is het kamp in Schöneweide het enige dat nog te bezoeken is. In het NS-Zwangsarbeit Dokumentationszentrum is nu een indrukwekkende tentoonstelling te zien in de voormalige barakken. Het geeft een huiveringwekkende blik in het leven van de dwangarbeiders in het Derde Rijk.
Voormalige barrakken voor dwangarbeiders in Berlijn-Schöneweide
Dwangarbeid tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd een groot deel van de mannelijke bevolking ingezet als militair en via de Arbeitseinsatz werden andere burgers gedwongen ingezet om de productie in landbouw en industrie op peil te houden. Al vanaf 1933, het jaar waarin Hitler als rijkskanselier van nazi-Duitsland aantrad, werden mensen gedwongen tot dwangarbeid in werkkampen.
Willekeurige politieke tegenstanders en groeperingen die door de nationaalsocialisten als minderwaardig werden bestempeld, werden en masse in werkkampen geplaatst. Naar schatting rond de 26 miljoen mensen – waaronder krijgsgevangen, gevangenen in concentratiekampen en Joden – werkten onvrijwillig in de bezette landen en in het Reichsgebiet. Het bewaken en terroriseren van de miljoenen dwangarbeiders was als aanvulling op het vervolgen van politieke tegenstanders en minderheden de belangrijkste taak van de politie, de Gestapo en van justitie. Van de dwangarbeid heeft nazi-Duitsland flink geprofiteerd. Zonder dwangarbeiders was de oorlog waarschijnlijk eerder gestopt omdat de Duitse economie dan al in elkaar was gestort.
De ene dwangarbeider is de andere niet
Burgers werden door de nationaal-socialisten op grote schaal ingezet voor dwangarbeid. De behandeling die zij kregen was miserabel. Hoe miserabel? Dat ging in gradaties. Hoe lager de dwangarbeiders op de ladder van minderwaardig stonden, des te afgrijselijker waren de omstandigheden. West-Europeanen (Nederlanders, Belgen, Fransen) stonden relatief gelijk aan Duitsers, lager op de ladder stonden de Tsjechen en de Serviërs, daarna kwamen de Polen. Nog onder de Polen stonden de Sovjets, die door de nationaal-socialisten de benaming ‘Ostarbeiter’ opgestempeld kregen en de als zodoende gekenmerkte kleding moesten dragen.
De rassistische ideeën van de nationaal-socialisten bepaalden onder andere de nettolonen. West-Europeanen en Tsjechen kregen bijvoorbeeld hetzelfde loon als Duitsers. Voor Poolse en Sovjet arbeiders betaalden de bedrijven weliswaar hetzelfde brutoloon, er moesten wel meer bijzondere heffingen over betaald worden. In de praktijk kreeg een Duitse dwangarbeider 44 Reichsmark aan nettoloon, een Russische dwangarbeider hield na heffing slechts 5 Reichsmark over.
Ook arbeidsomstandighedenwetten waren er voor Ostarbeiter niet, ondanks dat zij wel het gevaarlijkste werk moesten doen. Hogere posities hadden ze zelden tot nooit. Zwangere vrouwen werden erop aan gedrongen abortus te laten plegen omdat nakomelingen niet gewenst waren. Heimaturlaub (vakantie om het thuisfront te bezoeken)? Dat bestond alleen voor West-Europeanen. Hoewel, dat was tot 1944. De voortdurende oorlog bracht verscherpte regels met zich mee: langere werkdagen, kortere pauzes, meerdere controles en hardere straffen. Het bestaan voor dwangarbeiders was lichamelijk en geestelijk zwaar en bovendien uitzichtloos. Een hel.
Werkkampen en het GBI-Lager 75/76 in Berlijn-Schöneweide
Rond de 30.000 werkkampen werden er gebouwd, waarvan zo’n 3.000 in Berlijn. Vooral in de industrierijke wijken zoals Ober- en Niederschöneweide werden veel kampen voor dwangarbeiders gebouwd. De tijd die dwangarbeiders niet onderweg waren, konden ze tenslotte aan het werk worden gezet. De sanitaire voorzieningen in de kampen waren schaars. Honger, uitputting en slechte arbeidsomstandigheden leidde tot veel zieken onder de dwangarbeiders
Het barakkenkamp in Schöneweide werd in de herfst van 1943 gebouwd door de speciale instantie Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt (GBI), onder leiding van de belangrijke nazi-architect Albert Speer. Het zogenoemde GBI-Lager 75/76 bestond uit 13 stenen woonbarakken met een capaciteit voor 2.160 inwonenden. Op het terrein werden vooral Italiaanse militairen en arbeiders gesitueerd, maar er werden ook veel dwangarbeiders uit West- en Oost-Europa ondergebracht, evenals vrouwelijke gevangenen van een buitenkamp van het concentratiekamp Sachsenhausen nabij Berlijn. Ze werden gedwongen om te werken op de bouwplaatsen van de Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt, in nabij gelegen fabrieken van Petrix (batterijfabrikant) en A. Pierburg (metaalgroothandel) en voor het Reichsbahnausbesserungswerk (nu beter bekend als het culturele complex RAW-Gelände).
Bezoek aan het documentatiecentrum voor NS-dwangarbeid
Na de Tweede Wereldoorlog werd het barakkenkamp in Schöneweide al snel voor andere doeleinden ingezet. In 1946 trok een vaccininstituut in de barakken 1 – 6 en werden er o.a. werkplaatsen, een sauna en een kinderopvang ingericht in de barakken 7 – 13. Pas in 2006, na 10 jaar inzet door actiegroepen in Berlijn en Brandenburg voor het behoud van de barakken, werd het documentatiecentrum voor dwangarbeid onder het NS-regime geopend om de geschiedenis verder te kunnen vertellen.
Wat is er nog te zien?
Van de oorspronkelijk 13 barakken op het terrein zijn er nog 11 behouden gebleven. Deze zijn als onderdeel van het documentatiecentrum te bezoeken. Ondanks de aanpassingen die de verschillende instituten na 1945 aan het terrein hebben doorgevoerd, is het complex in Schöneweide uniek. Sinds 1995 staat het terrein onder monumentenbescherming.
Bij een bezoek kun je vrij over het terrein wandelen en enkele barakken van binnen bekijken:
- Permanente tentoonstelling ‘Alltag Zwangsarbeit 1938 – 1945′
De tentoonstelling begint met de woorden: “niemand kon tijdens de nazi-periode in Duitsland wonen zonder ze te pas en te onpas tegen te komen: dwangarbeiders uit heel Europa waren overal aanwezig”. Gedurende de – overigens erg goed gestructureerde – tentoonstelling kom je stap voor stap te weten waarom er dwangarbeiders werden ingezet, waar ze vandaan kwamen en wat de omstandigheden voor hen waren. Naast de algemene informatie worden ook enkele persoonlijke verhalen van dwangarbeiders verteld door middel van teksten, beelden en audiofragmenten. De combinatie uit algemene informatie en persoonlijke verhalen geeft een gruwelijke kijk in het leven van dwangarbeiders onder het nazi-regime.
De tentoonstelling is voorzien van veel multimedia en is bovendien erg goed gestructureerd
- Tijdelijke tentoonstelling ‘Batterien für die Wehrmacht’
In de tijdelijke tentoonstellingsruimte was een tentoonstelling te zien de specifieke omstandigheden voor dwangarbeiders bij de batterijfabrikant Petrix. Deze tentoonstelling is nog t/m 2 juli 2017 te bezoeken. - Barak terug gebracht in originele staat
In barak 13 is te zien hoe de barakken er toentertijd van binnen hebben uitgezien. Lange betonnen gangen kenmerken de barakken. Als je op de details let, kun je nog talrijke inscripties vinden van de Italiaanse militairen en dwangarbeiders die hier tussen 1943 en 1954 verbleven. Ondanks dat deze barak ook door het Rode Leger als opslag- en werkplaats in gebruik is geweest, zijn hier nog de meeste sporen van het oorspronkelijke werkkamp terug te zien.
Barak 13 geeft een idee van hoe zo’n barak er toentertijd van binnen uitzag
Een ondergewaardeerd museum
Op een zonnige nazomerzaterdag bezocht ik het documentatiecentrum. Tot mijn grote verbazing waren er helemaal geen andere bezoekers op het terrein aanwezig. Niet 1. En dat voor zo’n kwalitatief en boeiend museum dat nog gratis is ook. Misschien omdat je niet veel leest over dit museum? Onterecht, naar mijn mening. Ik denk dat dit wel één van de meest ondergewaardeerde plekken is die ik tot nu toe in Berlijn heb bezocht. Dit museum echt verdient meer bezoekers. Niet alleen omdat het ontzettend goed is opgezet en er nog veel te zien is, maar ook omdat het een belangrijk deel van de geschiedenis van nazi-Duitsland vertelt.
NS-Zwangsarbeit Dokumentationszentrum
Adres: Britzer Straße 5
OV: S Schöneweide (vanaf daar ongeveer 10 minuten wandelen)
Openingstijden: dinsdag – zondag, 10:00 – 18:00
Entree: Gratis
Rondleidingen: elke eerste en derde zondag van de maand om 15:00 (gratis en aanmelding niet verplicht)
Website: www.dz-ns-zwangsarbeit.de
➤ Meer lezen: restanten van de Tweede Wereldoorlog in Berlijn
Hallo Marjolein, ter voorbereiding van mijn komende bezoek aan Berlijn kwam ik op jouw blog terecht. Ik was verrast dat het Lager Schöneweide uit WO II nog bestaat en er een museum over dwangarbeid is gehuisvest. Ik hoop dat ik het kan gaan bezoeken. Mijn vader Chris Lenstra verbleef als dwangarbeider in 1943 in Berlijn. Hij moest wonen in een (later door een bombardement verwoest) Lager in de Emserstrasse in Neuköln en werken bij Preschona Werk B in de Gneisenaustrasse. Eén nacht (20 oktober 1943) heeft hij door omstandigheden echter door moeten brengen in het destijds nieuwe Lager Schöneweide waar hij die nacht in een nabije schuilkelder een zwaar bombardement meemaakte. Dankzij de oorlogsdagboeken van mijn vader weet ik veel over zijn gedwongen verblijf in achtereenvolgens Durchgangslager Rehbrücke (Postdam), Berlin en naderhand in Neder-Silezië waar hij moest werken in Peterswaldau waar Preschona naar was overgebracht en moest wonen in Steinseifersdorf. Op basis van zijn dagboeken, vele gesprekken en aanvullend historisch onderzoek schreef ik op zijn verzoek het boek 764 Dagen over zijn zware tijd als dwangarbeider in Duitsland en eveneens zware terugreis van zo’n 1200 km in juni-juli 1945. Mocht het jou of bezoekers van je prachtige blog interesseren, zie https://www.764dagen.nl/. Succes met je blog en dank voor alle informatie en tips!
Bedankt voor je indrukwekkende reactie! Wat mooi (en ik denk ook emotioneel, denk ik) dat je het verhaal van je vader in boekvorm hebt kunnen vertellen. Ik ga er zeker even naar kijken! Er zijn zoveel verhalen die nooit verloren mogen gaan, mooi dat je daar een bijdrage aan hebt kunnen leveren!
Hallo Marjolein,
Ik ben een boek aan het schrijven over de belevenissen van mijn moeder, die in Berlijn is geboren, de oorlog daar heeft meegemaakt, naar Nederland is gevlucht in 1946 en hier een (getraumatiseerd) leven heeft opgebouwd.
In dat kader bezoek ik binnenkort Berlijn, waar ik ook als kind vaak ben geweest, zelfs in ‘de nacht waarin de muur werd gebouwd’.
Nooit geweten dat dit kamp in Schöneweide nog min of meer bestaat als museum. Ik ga het, tezamen met een vriend, eind maart bezoeken, als ik weer in Berlijn ben. Bedankt voor deze wetenswaardigheid!
Hans
Hallo Hans, wat bijzonder en wat mooi dat je haar belevenissen in een boek vastlegt. Zou zo zonde zijn als dat soort verhalen vergeten worden. Daarom des te mooi dat dit museum bestaat! Het is inderdaad jammer dat het niet zo bekend is, je moet het maar net even weten. Succes met je boek!
kan men inzage hebben in de lijsten, registers, met namen van dwangarbeiders?
Dat zou ik ook graag willen weten. Mijn vader is in 1943 naar Brandenburg Berlijn gestuurd. Kan daar wat over vinden? Groet Gerard
graag zou ik ook deze lijsten of registers met namen willen inkijken.
mijn vader was ook dwangarbeider
Hallo Marjolein,
Heel leuk om te lezen!
Mijn vader heeft in 1943 als dwangarbeider in Spandau gewerkt bij de AutoUnion. Hij had veel documentatie bewaard zoals o.a. : brieven die hij naar huis had gestuurd, foto’s van de barakken in Spandau, strooibiljet afgeworpen door geallieerde bommenwerpers en documenten van de fabriek waar hij moest werken. Het mooiste vond ik twee entreebewijsjes met de bijbehorende programma’s van Wintergarten en Scala, schouwburgen die hij als Hollander mocht bezoeken. We hebben al deze spullen geschonken aan het museum. We hebben later het museum nog eens bezocht. Niets van de spullen die wij hadden geschonken was tentoongesteld. In de vitrine: “vermaak voor de dwangarbeiders” lag o.a. een entreekaartje van een bioscoop uit die tijd, maar niets van de beroemde schouwburgen. Ik weet dat musea niet alles kunnen laten zien wat ze in huis hebben, maar dit vond ik een gemiste kans. Inmiddels heb ik nog meer interessante spullen van mijn vader gevonden van zijn verblijf in Berlijn in 1943 maar ben ik niet meer zo happig om het meteen maar weer te schenken. Maar verder een mooi opgezet museum.
M.vr.gr. Hans Udo
Hallo Hans, wat mooi dat jullie die spullen met zoveel historische waarde aan het museum hebben gedoneerd, je zou inderdaad denken dat het daar het beste op z’n plaats is.
Hallo Marjolein,
Ik ben in Westduitsland geboren,en woon al heel lang in Nederland.
Was nog nooit in Berlijn,zag er niet zo veel in,vraag niet waarom geen idee.
Maar…..dit voorjaar gaat het er van komen ,dus op zoek naar inspiratie en tip,s.
Toen kwam ik jou BerlijnBlog tegen.
Ik denk,dat ik zowat alle verhalen van jou gelezen heb,en ik kan jou vertellen…..Berlijn ik wil jou nu leren kennen.
Heel erg bedankt voor de boeiende verhalen.
Hoi Marjolein, inmiddels een bezoek gebracht aan deze plek. Woensdag 20 juni 2017, we waren met nog een meneer de enige. Lekker rustig, maar onbegrijpelijk is het inderdaad. In 2 barakken waren medewerkers aanwezig, erg aardig. Verder een bijzondere plek. Helaas was barak 13 niet open, alleen voor rondleidingen, maar het maakte het er niet minder indrukwekkend op.
Dank je voor de info hier op jouw site, anders waren we hier nooit opgekomen :)
Dag Marjolein, dank voor je blog over deze bijzondere plek. Wij zijn in oktober in Berlijn geweest en hebben dit museum helaas niet bezocht. Wel hebben wel een bezoek gebracht aan een herdenkingsplek waar in de oorlog een werkkamp was voor dwangarbeiders in een buitengebied van Berlijn: Grossbeeren. Hier heeft mijn schoonvader gedwongen gewerkt en gruwelijke dingen meegemaakt. Een volgende keer gaan werken zeker het museum bezoeken!
Jij bedankt voor het lezen en je reactie Anke, fijn om te lezen dat jullie een bezoek willen brengen aan het museum tijdens jullie volgende Berlijnbezoek. Het monument in Grossbeeren kende ik dan weer niet dus die ga ik op mijn eigen todolijstje erbij schrijven. Bedankt voor de tip!
Hi Anke,
Aanstaande donderdag vertrek ik voor de 5e keer voor 1,5 week naar Berlijn. Voor vertrek check ik altijd even deze site voor nieuwe dingen om te bezoeken.
Zo lees ik net uw bericht over Grossbeeren, voor mij geen onbekende plaats.. In 2014 hebben wij met een groot deel van mn familie een bezoek gebracht aan het momument ter nagedachtenis aan de overledenen van dat kamp. Mijn oma dr broer (Cornelis Jacobus de Looze) is daar in 1943 op 19 jarige leeftijd overleden. In 2015 ben ik met mijn vriendin naar een herdenkingsdienst in Grossbeeren geweest. Ik hoopte hier andere nabestaanden te spreken, maar ik bleek de enige aanwezige nabestaande te zijn. Sinds 2014 breng ik elkaar een bezoek aan de herdenkingsplek, zo ook dit jaar.
Veel meer informatie (dan wat er op internet over te vinden is) over dit kamp hebben echter niet. Wellicht heeft uw schoonvader mijn oudoom gekend. Maar vooral, hebben jullie nog informatie over het dagelijks leven in het kamp Grossbeeren? Gezien u het over uw schoonvader heeft neem ik aan dat hij de oorlog heeft overleefd. Leeft hij nu nog?
Ik hoop dat jullie ons verder kunnen helpen.
Met vriendelijke groet,
Mike
Dag Mike,
sorry, we zijn elkaar uit het oog verloren, wilde nog informatie over Grossbeeren sturen. Misschien geef je even je emailadres? En ben je er de afgelopen tijd nog geweest? Sinds de Stadtchronistin er niet meer is ben ik er zelf niet meer geweest.
Groet, Diete Oudesluijs
oudesluijs@aol.com
Als je schoonvader in Grossbeeren heeft gezeten, kunnen we je misschien meer vertellen, wij waren er vaker bij herdenkingen en kennen de vroegere “Ortschronistin”, Diete Oudesluijs/Stichting Hollaenderei
Dag Diete,
Lees dat je misschien meer weet over het kamp in Grossbeeren. Hier is Johannes Bolhuis, een oom van me, in 1944 overleden.
Mocht je hieromtrent iets kunnen vertellen, dan graag.
Goede morgen,
geef even je emailadres, dan kan ik kijken of ik je wat kan sturen. Ben heel vaak in Grossbeeren geweest bij de herdenking, samen met Rinus van Galen, die er gezeten had in de oorlog. Maar sinds de Stadtchronistin met pensioen is kom ik er niet meer, al staat het nog wel voor ooit op de agenda,
Groet,
Diete Oudesluijs oudesluijs@aol.com
Hallo Marjolein.
Heel leuk om je verhalen te lezen.
Kwam vroeger elk jaar Berlijn met leerlingen van de school waar ik werkte. Was toen al helemaal gek van Berlijn en ben dat nog wel. Helaas kom er nu te weinig. Door jouw verhalen ga ik de draad weer oppakken. Gelukkig heb ik goede vrienden in Berlijn waar ik altijd terecht kan.
De eerste keer in Berlijn als student was geloof ik in1972: men was toen bezig met het opbouwen van de Alexander Platz.
Wow, wat bijzonder dat je al zo lang in Berlijn komt! Moet heel fascinerend zijn geweest om de stad zo te zien veranderen in de afgelopen decennia. Ik bestudeer veel fotoboeken uit die tijd en kan soms maar moeilijk bevatten dat (Oost-)Berlijn er toen zo anders heeft uitgezien. Documentaires en boeken schetsen natuurlijk een goed beeld, maar het persoonlijk meegemaakt hebben lijkt me toch nog wel wat anders. Fijn dat je vrienden hebt wonen in Berlijn, een goede extra motivatie om weer eens deze kant op te komen! Bedankt voor je reactie en compliment.
Ik ga al een paar jaar met 2e klas leerlingen MAVO/HAVO van het Cals College uit IJsselstein naar Berlijn. Is NS-Zwangsarbeit Dokumentationszentrum de moeite waard om met een groep van 165 leerlingen te bezoeken? Andere jaren bezochten we eerst Potsdam(Sanssouci) om daarna door te reizen naar onze gastgezinnen. Maar nu wil ik misschien doorrijden naar dit centrum en dan naar de gastgezinnen. We eindigen aan het eind van de week in Sachsenhausen.
Absoluut! Ik denk dat ze er een hoop van kunnen leren en omdat veel blokken nog in tact zijn, is het denk ik wat tastbaarder dan een museum waar je alleen dingen in de vitrine ziet liggen. Ik zou wellicht wel even vooraf laten weten dat jullie met een grote groep komen, ik weet niet in hoeverre ze daar bij het museum op berekend zijn. Wellicht kunnen ze dan ook wel iets van een rondleiding organiseren, ik weet dat ze dat ook vaak aanbieden. Qua ruimte moet er wel plek genoeg zijn denk ik. Ik wens jullie alvast een mooie trip!
Dear Ton and Marjolein,
Please excuse, that I write in English. I understand Dutch quite well, but writing is a bit of another thing. We’d love to welcome you here. In fact, Marjolein is right, if we have one or two weeks in advance, we could arrange tours (which would grant access to the “Barrack 13” as well. The barrack is closed to the public without tours). Otherwise all exhibitions are in German and English, so it should be considerably possible to understand everything without a guide. We also offer workshops (in English as well). Unfortunately our options are not in English on our website yet, but we’re working on that. Promised.
By now we not only have the two exhibitions Marjolein was so kind to write about (a bit THANK YOU for that), but also a new exhibition on the fate of the so called Italian Military Internees….
In any way, we’re very much looking forward to welcome you here at one point.
Best, Juliane from the Documentation Centre
Beste Juliane,
I hope that you understand my Dutch because my English writing is not so good. Heel leuk en heel verrassend dat je namens het museum hebt gereageerd op mijn vraag. Ik dank je voor het antwoord en ik weet waar ik aan toe ben. Via de weblog van Marjolein kwam ik dus uit bij jullie museum. Als we jullie museum willen bezoeken zal dat op dinsdag 31 mei zijn. We komen dan rechtstreeks uit IJsselstein(Utrecht), waar we ’s morgens om 7 uur vertrekken. Rond 16.00 uur denken we dan te arriveren. De tour mag best heel eenvoudig in het Engels verteld worden. Ik organiseer dit niet alleen en in een opwelling (ben erg enthousiast geworden) heb ik een reactie geplaatst op de weblog. Ik ga dit eerst met mijn collega’s bespreken en ik zal zeker nog reageren.
Nogmaals bedankt en tot een volgende reactie.
Met vriendelijke groet,
Ton Lucker
Liebe Juliane,
thank you so much for the additional information, this is really helpful. The new exhibition sounds very interesting and I truly hope that more Berlin visitors and residents will find their way to the NS-Zwangsarbeit Dokumentationzentrum.
Liebe Grüße,
Marjolein
Hallo Marjolein.
Wat zijn wij toch blij met jou!! Na een keer of 10 Berlijn hebben wij de meest bekende dingen wel gezien. Via jou blog leer ik zoveel meer!
We hebben vandaag het centrum bezocht.Wat een informatie! Het is zeker de moeite waard geweest om er heen te gaan.’
Ik heb nog een gesprek gehad met de dame achter de balie,die zei dus ook dat het jammer is dat het niet zo bekend is.Naar aanleiding daarvan heb ik haar gewezen op jou blog.Terwijl wij met de audiotour rondgingen,die trouwens ook gratis is,heeft zij het op de computer opgezocht.Bij terugkomst had ze het gelezen en ook doorgestuurd naar boven zei ze.Ze heeft zelf gestudeerd in Groningen en kon dus aardig Nederlands.
Dank je wel voor alle info die ik vind via jou blog!!
Dat vind ik echt ontzettend leuk om te lezen! Ook voor mij valt er nog zoveel te ontdekken in Berlijn en dat is precies waarom ik deze stad zo fijn vind. Je raakt hier volgens mij gewoon nooit uitgekeken en uitgeleerd! Ik hoop echt dat het documentatiecentrum wat meer bekendheid krijgt want het is zo jammer om te zien dat zo’n goed en interessant museum zo onbekend is.
Hallo Marjolein,
Dank voor de tip.Dit museum gaan we zeker bezoeken.
In september nog enkele dagen in Berlijn geweest en
het museum in Karlshorst bezocht.Prachtig najaarsweer
Tweemaal gegeten bij Friederichswirtschaft in de niederbarnhimstrasse number 16
Erg gezellig en goed.Frankische keuken.Dit moet bij jou in de buurt zijn.
What leuk dat je analoog bent gaan fotograferen met een mooi resultaat.
Ik fotografeer al Jaren analoog.Er zijn echt wel lichtere cameras,denk aan de canon a1
gewoon doorgaan!Dat geldt ook voor de schitterende blog.Zeer informatief.
Vg.Harry
Bedankt voor je reactie Harry! Ik heb de smaak van het analoog fotograferen helemaal te pakken dus er zullen nog wel wat meer resultaten van mijn probeersels volgen op BerlijnBlog ;-). Fotografeer jij zelf met een Canon A1? Gebruik jij trouwens een scanner om je negatieven te digitaliseren? Daar zijn wij nu naar op zoek dus mocht je tips of ervaringen willen delen, heel graag!
Hoi Marjolein,
Zondag j.l. hebben wij deze herdenkingsplek bezocht. Erg indrukwekkend, zeker bij miserabel regenachtig weer. Het OV er naar toe is even een “dingetje” buslijn 160/167(wordt aangegeven op website) zijn vanaf Haupbahnhof niet te traceren. Wij adviseren om de S5 richting Schonfeld te nemen en overstappen bij Ostkreuz, mijnsinziens een veel betere verbinding.
Het bezoek aan het Nicolai viertel is eveneens een aanrader!
Dank voor je info
Ik vindt het een plek om toch de geschiedenis beter te begrijpen, wat voor een gruwelijke tijd deze
mensen doorstaan hebben.Het is net het Gevangenis in Hohenschönhausen je hebt er toch ein
beklemmendes gefühl erbij.Het brengt bij mij altijd wat pijn in mij hart, maar ook wel weer hoe
goed ik het heb. Bedankt voor deze tip,ga deze zeker in januari bezoeken.
Ik ben ook erg blij dat er plekken zijn zoals deze. Zo wordt de geschiedenis hopelijk niet vergeten en hopelijk hopelijk kunnen we er nog iets van leren. Op een derde wereldoorlog zit tenslotte niemand te wachten… Sowieso een erg indrukwekkende plek om te bezoeken! Ik ben benieuwd wat je van je bezoek zult vinden en lees je ervaring tegen die tijd graag bij de reacties. Groeten, Marjolein
Ik ben in Jannuari in het Dokucentrum NS Zwangsarbeiter geweest, en weer geen Bezoeker gezien. Dat is wel zo jammer !
Je word heel hartelijk begroet en alles word netjes uitgelegt.Als je de verhalen van de verschillende mensen leest voel ik me wel betrokken. Stel voor dat ik in deze tijd zal leeven, zal ik ook mij verzeten tegen de duitsers? Ik vindt ook heeel knap
van het nederlanse verzet dat ze mensen uit de hell heben gereed. Samengevat heel indrukwekkend een goed gemaakt.
Ben van Schöneweide met de Bus naar Karlhorst naar het Deutsch Russische Museum geweest , als je van geschiedenis houdt is dit ook een bezondere plaats Dit was een bezondere dag in mijn leven, nun Berlin ist Berlin elke hoek wat anders.
In April ga ik met mijn gezinn naar Berlin is kijken wat ze de van vinden.
Wat goed om te lezen dat je een bezoek hebt gebracht aan het museum en dat je ervaring over het museum zo positief was. Het Deutsch Russische Museum is inderdaad ook een aanrader! Goed dat je me eraan herinnert, daar moet ik ook nog altijd eens een artikel over schrijven ;-). Is het voor je gezin de eerste keer Berlijn trouwens? Alvast veel plezier gewenst!
Staat nu op de todo list voor ons volgende bezoek aan Berljjn in juni 2017. De 10e keer dan, maar oa door jou Marjolein, blijven we ontdekken
Wat jammer dat deze plek niet zo druk bezocht is. Erg waardevol en zeker leerzaam wat betreft de Duitse geschiedenis.. En dan nog gratis ook! Heb hem opgeschreven en hij komt zeker op de planning bij een volgend bezoek! :-) Bedankt voor het delen!