Er zijn weinig bezienswaardigheden in Berlijn waar de meningen zo over verdeeld zijn, als over de East Side Gallery. De een vindt het voormalige stuk Berlijnse Muur vol graffiti geweldig, de ander kan er helemaal niets mee. Ik bevind me in een soort tweespalt. Bij vlagen vind ik het een van de meest bijzondere bezienswaardigheden van Berlijn, een dag later zie ik alleen maar redenen om de East Side Gallery te mijden. Hoe komt dat toch? Vandaag wil ik het eens over mijn haat- liefdesverhouding met de East Side Gallery hebben. Aan de hand van wat quotes die ik ontving, geef ik mijn mening over het langste stuk overgebleven stuk Berlijnse Muur, dat tevens dient als de langste open air gallery ter wereld.
“Ik vond de East Side Gallery minder indrukwekkend dan verwacht”
Dat de East Side Gallery minder indruk maakt dan verwacht, lees ik regelmatig in mijn mailbox. ‘Verwacht’, dat is waarschijnlijk ook wel het beslissende woord. Want ligt dat aan de East Side Gallery zelf, of misschien toch meer aan de verwachtingen die vooraf geschept zijn?
Er wordt vaak naar de East Side Gallery gerefereerd als ‘het langste stuk overgebleven stuk Berlijnse Muur’ (ja, ik ben ook schuldig) en eigenlijk is dat – nu ik er eens over nadenk – behoorlijk verwarrend. Als je dat voor het eerst hoort, denk je waarschijnlijk aan de verschrikkelijke plaatjes van de muur die we uit de geschiedenisboeken kennen: een grauw betonblok met een patrouilleweg erachter, vol prikkeldraad, wachttorens, blaffende honden en schietende grenswachters (de NOS maakte daar onlangs een mooie animatievideo van). Die terreurbeelden ga je hier niet vinden. Nee, dit stuk muur is beschilderd met kleurrijke tekeningen en is daarmee ook echt een gallery. Dat maakt het niet persé heel indrukwekkend. Maar, is dat erg? Neuh, ik denk van niet. Indrukwekkend zijn bijvoorbeeld de Gedenkstätte Bernauer Straße, de DDR-wachttoren achter Potsdamer Platz of het Tränenpalast. Stuk voor stuk aangrijpende locaties waar je meer te weten kunt komen over de duistere kant van de muur. Persoonlijk vind ik het juist mooi dat dit stuk muur een nieuwe en positieve functie heeft gekregen. Het draagt toch een belangrijke boodschap uit – dat muren, grenzen en blokkades de maatschappij niet mogen delen – maar dan wel op een luchtige en nonchalante wijze.
Eindoordeel
Nee, indrukwekkend is de East Side Gallery niet unbedingt. Maar is dat echt zo erg?
“Niets authentieks aan, die East Side Gallery…”
Hoe authentiek de East Side Gallery is, daar valt over te discussieren. Het klopt dat de oostkant van de muur tijdens de Koude Oorlog nooit was voorzien van welke vorm van street art dan ook. Sterker nog, alleen al dichtbij de oostkant van de muur in de buurt komen, was hartstikke riskant. De DDR-grenswachters konden bijvoorbeeld denken dat je een ontsnapping uit de DDR plande, of een stiekeme spion was, met alle gevolgen van dien.
Echter, zoals bijna alles aan de westkant van de muur er anders uit zag, zag ook de Berlijnse Muur er anders uit. Zeker in de jaren ’80, toen de graffiticultuur kwam overwaaien uit de USA, werd de muur aan de westkant voorzien van tientallen tekeningen en leuzen. Een leuk boekje met impressies van graffiti op de Berlijnse Muur is “Berliner Mauerbilder” van de uitgeverij Nicolai, het geeft een goed beeld van hoe de muur er in die tijd aan de westkant uitzag. Enkele impressies uit het boekje:
Na de val van de Berlijnse Muur duurde het niet lang voordat ook de oostkant van de muur werd beschilderd. Het heeft slechts twee maanden geduurd voordat 118 kunstenaars uit 21 verschillende landen klaar stonden om de muur als leeg canvas te gebruiken voor de kunst. Veel van de werken hebben een bijzondere betekenis en staan symbool voor het vrije Berlijn. Dat de kunstwerken juist op de oostkant van de muur zijn geschilderd, vinden veel mensen misleidend. Op die kant van de muur was tenslotte nooit graffiti te zien! Toch vind ik dat juist een mooi gebaar. Nu kan het wel, ook in Oost-Berlijn! Of dit stuk muur daarmee nog authentiek is? Ik vind van wel. Het is tenslotte een van de eerste vormen van vrije kunst in het voormalige Oost-Berlijn en daarmee uniek.
Eindoordeel
Wat is authentiek? De East Side Gallery is inmiddels al 26 jaar oud en daarmee echt een blijvertje in het Berlijnse straatbeeld!
“De kunstwerken zijn bekliederd”
Ja, dat moet ik helaas beamen en dat is ook gelijk de reden dat ik een kleine afkeer heb ontwikkeld voor de East Side Gallery. Veel kunst op de muur gaat schuil onder tags en kliederwerkjes. Sommige mensen vinden het schijnbaar nodig om hun liefde te verklaren op de East Side Gallery of de wereld mee te delen dat ze here waren. Is het omdat dit kunstwerk buiten staat zonder bewakingscamera’s? Is het omdat er weinig bordjes hangen met uitleg over de historische waarde van het monument? De drempel is in ieder geval (te) laag voor mensen om een stift uit hun tas te pakken. En hoe meer mensen dat doen, hoe lager de drempel wordt…
In 2009 werd de East Side Gallery nog voor € 2 miljoen helemaal opgeknapt. Gaten werden opgevuld, de verf werd eraf gestoomd en veel kunstwerken zijn opnieuw gemaakt. 20 jaar na de val van de Berlijnse Muur zag de openluchtgalerie er weer piekfijn uit. Heel lang heeft dat echter niet mogen duren want vandaag de dag lijkt het alsof die opknapbeurt nooit heeft plaats gevonden. In zes jaar tijd is de hele East Side Gallery weer terug bij af.
De stad Berlijn is momenteel bezig met een opschoonronde en probeert een langetermijnoplossing te vinden voor dit probleem. Het zou tenslotte zonde zijn als de werken weer vernield zullen worden. Bewaken misschien? Kost € 1,3 per jaar. Een plexiglas wand voor de muur plaatsen dan? Daar zou ook binnen de kortste keren verf op zitten. Als tijdelijke oplossing staan er nu bouwhekken voor de East Side Gallery die het monument niet mooier maken en ook niet echt beschermen. Hoewel het ietwat ironisch is om een hek voor de muur te plaatsen, helpt het hopelijk wel om een stukje bewustwording te creëren bij de bezoekers.
Eindoordeel
Vandalisme teistert de East Side Gallery al jaren en doet zeker afbreuk aan dit mooie monument. Ik haal mijn urbexquote maar weer even uit de kast: ‘leave nothing but footprints, take nothing but photographs’.
“Er wordt gebouwd op de Todesstreifen!”
Berlijn verandert snel, razendsnel. Deels ten goede, maar soms soms zet ik mijn vraagtekens erbij. Als je die veranderingen ergens goed kunt zien, dan is het wel rondom de East Side Gallery. Gloednieuwe kantoren, winkels en entertainmenthallen worden uit de voorheen braakliggende grond gestampt. Voor mijn gevoel verschijnt er elke maand wel weer een nieuw en emotieloos glasblok aan de skyline. Het topdieptepunt is wel het appartementencomplex op de voormalige Todesstreifen.
Voor de bouw van de luxe appartementen, moest een stuk East Side Gallery worden verplaatst. Nog altijd vind ik het erg jammer dat het zo ver is gekomen. Omdat de East Side Gallery niet meer één geheel is, maar vooral omdat het voormalige Sperrgebiet achter de East Side Gallery nu niet meer van ‘ons allemaal’ is. De Spree-oevers zijn daar als een park dat altijd een zeer divers publiek aantrekt. Toeristen, kantoorlui, studenten, vanalles. Op een mooie nazomermiddag is het een gezellige drukte van jewelste. Heerlijk om daar van de mensen en de zonsondergang te genieten! Dat dat juist kan op de plek die 28 jaar lang afgesloten is geweest, vind ik mooi.
Dat dit gebied zich verder ontwikkelt, komt natuurlijk niet als een verrassing. Het is centraal in een bruisend stukje Berlijn, het trekt vele toeristen aan en het heeft ook nog eens een prachtig uitzicht op de Spree. Jammer genoeg voelt het nog niet echt als één geheel en ik ben dan ook heel benieuwd wat voor vormen dit nog aan gaat nemen. Ik duim dat het vrije gevoel achter de muur blijft bestaan, want juist dat is zo typerend voor het huidige Berlijn.
Eindoordeel
Ja, er wordt gebouwd. Dat is an sich ook niet zo’n probleem. Ik hoop alleen dat de East Side Gallery een waardevolle plek krijgt in een nieuw bouwconcept en dat het vrije gevoel van Berlijn dat hier heerst, blijft bestaan.
Je kunt over de East Side Gallery denken wat je wilt, maar dit stukje muur staat symbool voor het veranderende Berlijn. Dat stond het in 1989, en dat staat het nu eigenlijk nog steeds. Ja, er zijn redenen waarom je de East Side Gallery zou kunnen mijden, maar blijft een bezienswaardigheid die uniek is in de wereld, en daarom toch eentje die ik absoluut aanraad om eens te bekijken. Misschien op zijn best met een biertje vanaf de Spree-oever, om toch in het Berlijnse sfeertje te blijven… Wat zeg jij?
Waarom zou jij de East Side Gallery juist wel of niet bezoeken? Toelichtingen zijn natuurlijk altijd welkom in de reacties onder dit artikel. Ik ben heel benieuwd naar jullie mening!
B-Emoji
Een goed stuk, Marjolein! Ik heb, na het bezoek aan de kunstwerken (mijn zoon had een afspraak met een klasgenoot om zich op exact dezelfde plek op de foto te zetten) nog heerlijk aan de Spree gezeten met die prachtige brug op de achtergrond. Je hebt daar de keuze om bij Zola plaats te nemen, maar je kunt ook zelf drankjes en hapjes meenemen.
O ja, nog wat…wat denk ik een probleem is, is het massatoerisme dat niet gedreven wordt door enige voorkennis, maar door instagram. Ik hoorde een Amerikaanse knul aan zijn metgezel vragen waarom Berlijn in tweeën was gedeeld. Dan heb je elf uur in een vliegtuig gezeten, en geen tijd genomen om je in te lezen? Of op te letten in de history class? Bedroevend. En als dingen weinig betekenis hebben voor je, ga je stiften. Krassen. Of soms swaffelen.
Onlangs bracht ik een bezoek aan Berlijn en ben ook naar de East Side Gallery gegaan. Ik ben op een leeftijd, dat ik nog weet, dat de muur, het ijzeren gordijn, werd opgericht. Maar ik herinner mij ook,dat ik jaren later, in 1989, de hele nacht naar de radio luisterde toen de muur viel. Mijn mening is, dat dit stuk muur moet blijven bestaan. Ik heb nu langs de muur gelopen van begin tot eind. En ik dacht aan al die mensen, die opgesloten zaten achter die muur. En ook aan al die mensen, die probeerden te vluchten en werden gedood. Wat een drama’s destijds door die muur. Jammer, dat het in deze tijd nodig is om de muur te moeten beschermen met hekken. om “kladderaars” te weren.
Ja, dat beschermen is nogal ironisch he? Het is een schande dat het moet maar liever nog zo dan dat de East Side Gallery helemaal weg zou moeten.
Hallo Marjolijn, ik ben een fanatieke lezer van jouw blog en heb hierdoor veel voordeel gehad bij bezoekjes aan Berlijn, en ook ik vind het jammer dat dit belangrijk stukje geschiedenis moet wijken voor nieuwbouw (GELD DUS), je hoeft er niet altijd langs te lopen maar deze muur zet je elke keer weer aan het denken over wat Berlijn heeft mee gemaakt.
Wat leuk om te horen! Dank je wel Jan! En ik ben het helemaal met je eens…
Wat zou je van een kunstwerk vinden rond de kreet “Arbeit macht frei” die boven de ingang van Auschwitz hangt? De muur was afschuwelijk, maakte de hele DDR tot gevangenis en kostte velen het leven. Daar maak je geen kunstwerk van.
Ik wacht op een authemtiek aanvoelende reconstructie van een stuk Muur. Want de huidige gedenkplaatsen *lijken* er niet op.
Kunstenaars hebben genoeg andere stukken beton om hun creativiteit uit te leven.
Ik vraag me af of er ooit een reconstructie of gedenkplaats gaat komen die echt lijkt op hoe het vroeger was. Zelf kijk ik liever een documentaire of lees een boek, om zo een beetje een gevoel te krijgen hoe het tijdens de Koude Oorlog in Oost-Berlijn was. Voor de mensen die graag iets willen zien in Berlijn, is de Bernauer Straße een prima optie. Maar wat je zegt, het komt bij lange niet in de buurt van hoe het vroeger was. En misschien is dat maar goed ook…
Wat men ook denkt van de East Side Gallery, het maakt niet veel uit. Dit stuk muur maakt deel uit van de geschiedenis van Berlijn en gaat mee met de tijd. Het taggen van de kunstwerken op de muur is natuurlijk jammer, maar het hoort er nu eenmaal bij.
Het verplaatsen van de muur voor nieuwbouw is onvergeeflijk. Dan is dit stuk muur in een keer geen onderdeel van de geschiedenis maar slechts een betonnen muur die in de weg staat. Jammer.
Hoi Marjolein,
Allereerst mijn complimenten over je blog. Als inwoner van Berlijn lees ik toch vaak weer iets nieuws. Vandaag gaan we de pop up stores bezoeken!
Wat die graffity wall betreft…… Het is een lelijke troep. Bovendien wel vreemd dat de beschilderingen aan de oostzijde van de muur zijn aangebracht. Dat was in de tijd van de koude oorlog lastig geweest want ik denk niet dat iemand überhaupt zo ver over de Todesstreife zou komen met zijn spuitbusjes verf. Dus een beetje geschiedvervalsing ter plekke. …. En waarom het iedere keer zo’n troep wordt? Geen idee, misschien inherent aan plaatsen waar te veel toeristen komen?
Maar in ieder geval schijnt het in een (toeristische) behoefte te voldoen. Dus lekker de boel de boel laten :-)
Robert
Wat tof om te horen! Dank je wel Robert! Hoe vond je de winkels?
Dat de schilderingen aan de oostzijde zijn aangebracht, vind ik juist wel een mooie symboliek hebben. Het staat voor mij als teken voor vrijheid in voormalig Oost-Berlijn/Duitsland. Dat zoiets ineens kon een paar weken na de val, vind ik eigenlijk wel een mooie gedachte. Of veel mensen zich daarvan bewust zijn… Geen idee! De informatievoorziening zou er eigenlijk ook wel wat beter kunnen ;-).
Hallo Marjolein,
Erg leuk die winkels! Vooral de combinatie met horeca vind ik erg geslaagd. Veel dingetjes die je niet nodig hebt maar wel gewoon leuk om te zien en te hebben. Zo veel creativiteit is ook prachtig.
Het hergebruik van oude panden vind ik een uitstekende ontwikkeling. Ik ben wel eens jaloers omdat ik zelf niet op het idee kom……
Fijne kerstdagen!
Robert
De oostzijde van de huidige Eastside Gallery lag ten oosten van de Todesstreifen, met je spuitbus vanuit Oost zou je die dus niet hebben hoeven kruisen. Vast staat dat niemand het in zijn hoofd zou halen ook maar iets te schilderen aan de oostkant; je verrader sliep immers nooit….
De Todesstreifen hier was de Spree en de oostelijke oever. Deze rivier lag kadastertechnisch in de DDR, een muur à la de rest in de stad konden ze feitelijk hier niet bouwen zonder de Spree te dempen. Reken maar dat zelfs die gedachte bij de DDR regering is opgekomen…..
Dit is waarom ik zoveel van jouw blog houd. Ten eerste vanwege alle prachtige foto’s, maar ook omdat je altijd zo lekker puntsgewijs alles uitlegt, onderbouwt en weerlegt. Het deed me denken aan je artikel over de verschillen en overeenkomsten tussen Berlijn en New York – wat ik ook een briljant artikel vond.
Dan even terug naar de inhoud van dit artikel: ik vind het tof om een keer langs de East Side Gallery te hebben hardgelopen en het was tevens de eerste keer dat ik echt alle stukken muur goed heb bekeken. Daarna ben ik er alleen nog langsgelopen, gewoon omdat je er langskomt als je bijv van Ostbahnhof naar de Warschauer wilt. Verder heb ik nu niet meer zoveel redenen om er te gaan kijken. Maar in de zomer, toen ik om half 7 ’s ochtends er ging hardlopen en er nog geen toerist te bekennen was, en ik een high five van tegemoetkomende jongeren die uit een club kwamen gerold kreeg, ja, toen vond ik het awesome :)
Wow, Merel, bedankt voor je mooie compliment! Ik vind het ook een van de leukste soort artikelen om te schrijven, dus tof om te lezen dat het in de smaak valt! Vind het nog steeds supercool dat je langs de East Side Gallery bent gaan hardlopen trouwens, dat kan ik nog niet van mijn bucketlijstje strepen, haha! Als ik er tegenwoordig kom is dat meestal op een mooie nazomeravond als ik uit mijn werk kom. Dan vind ik het ook een heerlijke plek om te zitten en de diversiteit aan mensen te zien. Dat maakt het niet alleen een bekende bezienswaardigheid, maar ook een fijne plek voor de mensen hier. Maar ik denk dat het inderdaad slim is om als toerist de East Side Gallery ’s morgens te bezoeken, anders loop je echt in een file achter de mensenmassa’s aan. En dan wat Berlijns clubpubliek tegen het lijf lopen, ja, dat maakt de Berlijnervaring wel compleet :D.
Hoe toevallig is dit? Verblijf momenteel in Berlijn en heb gister een bezoekje gebracht aan east Side gallery. Ik deel je mening, vind het zeker een bezoekje waard, maar niet het meest indrukwekkende stukje muur. Dan geeft Bernauerstrasse, mij een betere indruk van hoe het geweest moet zijn. De locatie, in Friedrichshain en dichtbij kreuzberg (waar je veel muurschilderingen vind) maakt east Side gallery tot een bijzondere plek, die wat mij betreft in tact moet blijven. Mooi om te zien hoe elke kunstenaar op zijn manier uiting heeft gegeven aan vrijheid en jammer dat anderen de vrijheid hebben genomen om die kunstwerken weer onder tr kliederen
Ik vind het zo zonde als die prachtige kunstwerken worden beklad met domme leuzen of namen. Zo jammer! Ik vind de east side gallery tof, maar dan met name vanwege de kunstwerken erop. Voor mij heeft het niet zo heel veel te maken met de geschiedenis van Berlijn; al heeft het dat natuurlijk wel. Daarvoor bezoek ik inderdaad andere plekken zoals de Bernauerstr.
Voor mij heeft de East Side Gallery inderdaad wel duidelijk iets met de geschiedenis te maken, maar wel op een héle andere manier dan de Bernauer Straße dat heeft. De manier waarop het verhaal wordt verteld is gewoon anders, een stuk subtieler. Daarom stuur ik mensen die voor het eerst naar Berlijn komen ook altijd eerst naar de Bernauer Straße om zich daar een beeld te kunnen vormen bij de geschiedenis. En gelukkig wordt dat stuk muur tenminste wel met rust gelaten ;-).
Tja daar vraag je wat.
Wil je als buitenstaander een indruk krijgen hoe het achter die muur was, dan krijg je in Berlijn daarvan diverse indrukwekkende voorbeelden.
Check Point Charley is een gruwel, afdeling toeristische attractie. East Side Gallerey geeft wat meer een realistische inkijk hoe het toen was,al vind ik de graffiti wel afbreuk doen maar is niet storend voor ons, dat is de huidige tijd.
Beter is toch inderdaad Tranenpalast, Bernauerstrasse,Stasi gevangenis en wat mij betreft de mauerroute per fiets. Als je echt wil weten hoe het toen was in de DDR, kan je het beste met mensen spreken die daar gewoond hebben in die tijd en mensen die de terreur aan de lijve hebben ondervonden, er zijn diverse goede boeken van slachtoffers, die zijn heel erg indrukwekkend. Waar ik me de laatste tijd wel een beetje aan stoor, zijn verhalen van mensen alsof ze het zelf hebben meegemaakt, je krijgt dan een verstoord beeld van de werkelijkheid.
Ik ben blij dat er nog genoeg andere plekken zijn in Berlijn waar je meer over de geschiedenis van de muur te weten kunt komen. Hadden die er niet geweest, dan had mijn mening over de East Side Gallery denk ik nog wel iets anders geweest. Maar ik kan iedereen ook eens aanraden om de Mauerroute te fietsen, op die manier heb ik toch nog weer een heel ander beeld gehad van de tweedeling en ben veel nieuwe verhalen op het spoor gekomen. Ik zal binnenkort trouwens eens een artikel maken met interessante boeken over de muur, ik heb er de afgelopen jaren ook een aantal gelezen. Heb jij misschien nog goede tips?
Tof artikel zeg! Goede lap tekst! :) Wij hebben hetzelfde ‘haat-liefde’ gevoel bij de East Side Gallery geloof ik! Ik zeg YAY!, voor de hele geschiedenis achter de Gallery en de betekenis ervan. Wat dat betreft is het echt een pareltje voor de stad. Maar een dikke NAY! voor het vandalisme, stelletje kunstbarbaren! En dat ze alles ineens vol moeten bouwen. Maar dat is denk ik ook Berlijn, een stad die zich maar continu blijft ontwikkelen!
Ik denk er dus precies zó over! We zullen zien waar deze ontwikkelingen ons gaan brengen… Ik ben in ieder geval begonnen met het documenteren hoe dit stukje Berlijn verandert. Denk dat het er over vijf jaar compleet anders uitziet!
Bedankt Marjolein, dit is een mooie voorbereiding op mijn fotoserie van de “val van de muur” die binnenkort geplaatst wordt. Daarin zie je nog de “echte” muur. Het is inderdaad jammer dat zoveel mensen zo nodig daar zoveel troep moesten achterlaten en de senaat het goedgekeurd heeft dat er een stuk van die muur zelfs weggehaald is in 2013. Overigens ik heb in Juni 2012 daar nog 28 foto’s gemaakt en 6 van de omgeving (waaronder jouw werkplek). Toen waren de originelen nog niet zo verminkt door geklad. Belangstelling?
Ik volg je gevoel. Het blijft een stukje Berlijn dat je moet gezien hebben, maar ook ik heb me mateloos geërgerd aan het respectloos taggen dat dit stukje geschiedenis+kunst dreigt te herleiden tot een ordinair stuk beton.
Als ik me niet vergis bestaat er tegenwoordig een soort coating die beschermt tegen graffiti (het is dan makkelijker afwasbaar), maar ik weet niet of dat zou helpen tegen alcoholstiften etc.
Klopt! Die coating hebben ze in 2009 ook gebruikt, maar kennelijk is het alsnog een flinke klus om de opschriften te verwijderen… Het is ook te absurd voor woorden dat het überhaupt nodig is, maar da’s weer een andere discussie ;-).