Ooit waren ze het bruisende middelpunt van de arbeiderswijken, vervolgens kregen ze zware concurrentie van de supermarkten om daarna in de vergetelheid te raken. De historische overdekte Berlijnse markthallen. Ze hebben een bewogen geschiedenis achter de rug maar zijn inmiddels weer helemaal terug van weg geweest in het straatbeeld. De Markthalle IX is de meest bekende overgebleven markthal in Berlijn. Met een alsmaar groeiende weekmarkt en uitpuilende kalender vol thema-evenementen wordt deze markthal steeds meer het bruisende middelpunt van de wijk dat het 120 jaar geleden al was. Terecht, want het is een mooie, gezellige én historisch interessante markt!
Het is één van mijn favoriete plekjes in Berlijn: de historische markthal in de Eisenbahnstraße
Geschiedenis van de Markthalle IX
Dat er ‘IX’ in de naam van deze markthal staat, is niet zonder reden. Eind 19e eeuw werden er in 6 jaar tijd 14 overdekte markthallen gebouwd in Berlijn. Allemaal kregen ze een uniek nummer kregen. Markthalle I – het eerste exemplaar – werd in 1886 geopend nabij Alexanderplatz. Het laatste exemplaar – de Markthalle XIV – volgde in 1892 in Gesundbrunnen. De Markthalle IX – ook bekend onder de namen Markthalle Neun en Eisenbahnhalle – werd geopend in 1891 in de Eisenbahnstraße in Kreuzberg.
Als je goed let op de details van de historische markthallen zie je in de gevel het nummer van de hal staan
Een hygiënisch alternatief
De historische markthallen in Berlijn werden gebouwd als hygiënischer alternatief voor de markten in de buitenlucht. Met een nieuwe wet- en regelgeving omtrent hygiëne, dwong de senaat de handelaren hun kraampjes te verhuizen van de 20 markten in de buitenlucht naar de gloednieuwe overdekte markthallen. Met een snel groeiende bevolking kwam er in Berlijn steeds meer behoefte aan markthallen. Deze werden voornamelijk gebouwd in de arbeiderswijken tussen de woonblokken, zodat de Berlijners op een centrale plek snel hun boodschappen konden doen. De huurprijs voor een stand in de overdekte markthallen lag overigens wel veel hoger dan op de buitenmarkten. Toch konden de handelaren hun winst behouden, omdat de markten nu bijna elke dag konden plaatsvinden.
Oorlog en concurrentie overleefd
Net als bijna alle gebouwen in Berlijn, raakten ook de historische markthallen beschadigd door bombardementen in de Tweede Wereldoorlog. Toch bleef de schade na vele jaren oorlog relatief beperkt en de Markthalle IX kon weer in gebruik worden genomen. Het was alleen niet meer zoals vroeger. Veel mannen waren gesneuveld in de oorlog of kwamen invalide of verhongerd terug. Het waren de vrouwen en kinderen die nu moesten zorgen voor brood op de plank en de handel overnamen. Langzaam maar zeker begon de Markthalle IX weer aan populariteit te winnen. Buurtbewoners kwamen hier weer voor de dagelijkse boodschappen maar ook om een praatje te maken en om nieuws uit te wisselen met kennisen. In 1951 werd het 50-jarig bestaan van de markt dan ook uitbundig gevierd.
Nog een groot gevaar voor de historische markthallen vormden de supermarkten. Berliner Großmarkt GmbH, de instantie achter het beheer van de markthallen, verstrekte steeds meer huurruimte aan supermarkten. Als gevolg liep de klandizie bij de markthandelaren steeds verder terug en kwamen stalletjes leeg te staan. Goedkope winkels als Aldi, Drospa en Kik domineerden de markthal. Pas in de afgelopen jaren kwam er een keerpunt in die trend. Een trend die ik van harte toejuich!
Terug naar de oorspronkelijke functie
Lange tijd werd de Markthalle IX gedomineerd door discount supermarkten en andere goedkope winkels. Jammer, want daardoor ging het ware gezicht van de historische markthal steeds meer verloren. Totdat de projectgroep Markthalle IX opstond met het idee om de oorspronkelijke functie terug te brengen naar de markthal. Onder leiding van Nikolaus Driessen, Florian Niedermeier en Bernd Maier wist de projectgroep de senaat te overtuigen van hun plannen en konden ze de markthal in 2011 voor € 1.100.000,- van de stad Berlijn overkopen. Een veel lager bod dan de prijs die een rijke investeerder bereid was te betalen, met het idee om de markthal te slopen en er nieuwsbouw voor in de plaats te zetten. Gelukkig zag de senaat meer toekomst in de plannen van de projectgroep Markthalle IX en gaf daarmee het startsein om de markthal in originele staat terug te brengen.
Met ondersteuning van architect Peter Lemburg heeft de projectgroep Markthalle IX een uitgebreide monumentale sanering doorgevoerd aan de markthal. Op 1 oktober 2011 – precies 120 jaar na de oorspronkelijk inwijding – werden de deuren van de markthal weer geopend. De Markthalle IX is zoveel mogelijk in originele staat opgeknapt en de historische details van de oude markthal zijn weer overal terug te zien. Bovendien is de Markthalle IX met een groeiend aantal marktkraampjes weer net zo bruisend als vroeger. Een echte “Halle für alle” die de buurtbewoners zo hebben gemist.
Ik kan er echt van genieten om te zoeken naar historische details in de hal. Hoe langer je kijkt, hoe meer je zult vinden!
Bouwstijl
Alle historische markthallen in Berlijn werden gebouwd volgens een soortgelijk bouwconcept: een hoog metalen draagsysteem als sterk hart van de markthal en een gemetselde muur van bakstenen aan de buitenkant, om zo de temperatuur stabiel te kunnen houden. Sommige markthallen werden vrijstaand gebouwd maar andere markthallen werden middenin een woonblok gebouwd. Markthalle IX is één van de markten die is gebouwd in een woonblok. Daardoor is de markt alleen van de voor- en achterkant te zien (Eisenbahnstraße en Pucklerstraße), maar niet vanaf de zijkant. Elke markthal kreeg een unieke gevel met daarin het nummer en bouwjaar van de markthal verwerkt. Rondom de markthal werden winkelruimtes gebouwd met directe toegang tot de straat die ook vandaag de dag nog in gebruik zijn. Daardoor is de buurt rondom de markthal ook erg levendig en zo fungeren de markthallen die de supermarktconcurrentie hebben overleeft nog steeds als bruisend middelpunt van de buurt.
Indeling van de markthal
Het grote voordeel van de overdekte markthallen in vergelijking met de vroegere buitenmarkten was de ruimte. Met plaats voor bijna 300 kraampjes was het aanbod wel 3 tot 5 keer zo groot. Er werd structuur aangebracht in het grote aantal kraampjes door ze te bundelen in groepen van 8 tot 12 kraampjes per gangpad. De gangpaden waren precies zo gebouwd dat de handelaren met hun marktwagens tot voor hun kraam konden rijden. Aan de zijkanten waren de kraampjes voorzien van een overkapping en deze werden dan al snel gereserveerd voor de verkopers van vis en vlees. De oude nummerering van de rijen en de kraampjes aan de zijkanten hangt er nog steeds. Kijk dus zeker af en toe omhoog, want veel van deze historische details – die de markthallen zo interessant maken – zie je anders al snel over het hoofd.
Wat is er te doen in de Markthalle IX?
Als je me vraagt naar mijn favoriete tips voor Berlijn, is de kans groot dat je ‘een bezoek aan een van de historische markthallen van Berlijn‘ als antwoord krijgt. Waarom? Het is de plek waar de stad écht tot leven komt. Waar de oorspronkelijke buurtbewoners komen en waar je je onder kunt dompelen in de Berlijnse alledag. Mensen komen er hun boodschappen doen, halen een koffie aan de bar of komen speciaal voor een van de thamamarkten. Weekmarkten, street food markten, ontbijtmarketen, snoepmarkten. Zomaar een greep uit alle markten die er worden georganiseerd in de Markthalle IX en die bezoekers uit de buurt en de rest van de stad aantrekken. Bijna elke dag is er wel bedrijvigheid in de Markthalle in Kreuzberg en daarmee fungeert de markthal als een klein wijkcentrum op zich.
Weekmarkt
Alles wat je op een weekmarkt verwacht, kun je op de weekmarkt in de Markthalle IX kopen. Groenten, fruit, vis, vlees, kaas, brood, worst, bloemen. Alles zoveel mogelijk biologisch en uit de nabije omgeving. Naast de dagelijkse boodschappen kun je trouwens ook prima terecht voor delicatessen, wijn en keukenasseccoires op de weekmarkt. Bovendien zijn enkele stands gereserveerd voor cafés en bistro’s, zodat je ook voor een lunch prima terecht kunt op de weekmarkt.
Favoriete verkopers in de Markthalle IX
Ik heb de mazzel dat ik niet ver bij de Markthalle IX vandaan werk en deze locatie is dan ook een favoriet voor mij en mijn collega’s om te lunchen. Dit zijn enkele van mijn favoriete marktstands om lunch te halen:
- Kantine / dagelijks wisselende gerechten met producten van de markt
Bij het woord kantine denk ik nog vaak aan het stukgekookte eten en de geur daarvan in de universiteitskantine. Dat doet het eten van de kantine in de Markthalle IX geen goed recht. Hier wordt namelijk dagelijks gekookt met verse producten uit de omgeving, waar kan zelfs met producten van handelaren in de Markthalle IX. Zo heb ik bij de Kantine al eens een heerlijke schol gegeten van Küstlichkeiten. - Mani in Pasta / pasta
Relatief nieuw in de Markthalle IX is de pastawinkel Mani in Pasta. In de open werkplaats met wordt de pasta vers voor je neus gemaakt en bereid. Dagelijks staan er drie heerlijke pastagerechten op de kaart. - Big Stuff Smoked BBQ / pulled pork
Big Stuff Smoked BBQ hebben het fenomeen ‘pulled pork‘ in Berlijn op de kaart gezet. Het langzaam gegaarde varkensvlees wordt traditioneel op een wit bolletje geserveerd, maar je kunt het ook als menu met aardappels en salade krijgen. Daarnaast hebben ze ook ‘beef brisket‘ en ‘pork belly‘, allemaal op dezelfde manier langzaam gegaard in hun eigen grilloven. - Küstlichkeiten / vis uit Nederland
Hollandse nieuwe krijgen in Berlijn? Dat was vragen om moeilijkheden. Totdat de Nederlandse vishandelaren van Küstlichkeiten een vaste kraam in de Markthalle IX bezetten. Naast haring kun je hier ook de beste oesters en schollen krijgen. - Rosa Canina / ijs en wafels
Bij Rosa Canina krijg je de heerlijkste ijssoorten in een bakje, hoorntje óf op een goddelijke verse warme Belgische wafel. Je begrijpt dat die laatste mijn favoriet is. Favoriete ijssoorten zijn mojito, sinaasappel en gekarameliseerde walnoot.
De stalletjes zijn zelf niet voorzien van zitplekken maar overal verspreid door de markt zijn banken en tafels aanwezig waar je aan kunt schuiven. Een leuke manier van eten als je met grotere groepen bent, want iedereen kan halen waar hij/zij zin in heeft maar je kunt toch gezellig gezamenlijk eten. Ideaal voor groepen met verschillende culinaire voorkeuren.
Themamarkten
De Markthalle IX staat voor seizoensgebonden producten uit de regio en voor het ondersteunen van ondernemers met passie voor goed en eerlijk eten en drinken. Die visie druppelt ook door in de themamarkten die er regelmatig in de Markthalle IX worden georganiseerd:
- Street Food Thursday
Elke donderdagavond kun je de heerlijkste snacks en kleine gerechten eten op één van de eerste street food markten van Berlijn. Er worden o.a. Britse Pies, Thaise Dumplings, Mexicaanse Tacos, Oostenrijkse Kässpatzen, Peruaanse Ceviche, en Amerikaanse burgers vers bereid en aangeboden. Het exacte aanbod wisselt iedere week, dus vaker terug komen is zeker geen straf. - Breakfast Market
Elke derde zondag van de maand vind je in de Markthalle IX het grootste aanbod aan ontbijtgerechten dat ik ooit heb gezien. Je kunt o.a. klassieke eggs benedict, havermout, tarwegrassmoothies, vegane burgers, donuts, wafels, eiwraps, Japanse rijstrollen, apple crumble, kaasplankjes, pretzels, pancakes en hartige muffins bestellen… Ik kan nog wel even doorgaan, want het aanbod is echt eindeloos. Een betere start van de dag kan ik me niet voorstellen! - Naschmarkt
Eens per kwartaal worden al je kinderdromen waar in de Markthalle IX als de Naschmarkt (snoepmarkt) plaatsvindt. Talrijke stands presenteren de lekkerste zoete en hartige snacks, waaronder taarten, koeken, chocolade, macarons, honing, pralines, ijs en nog veel meer. Ook op de Naschmarkt staat de kwaliteit hoog in het vaandel en mogen er alleen kwalitatieve en eerlijke ingrediënten gebruikt worden.
Naast de regelmatig terugkerende Street Food Thursday en Breakfast Market worden er ook regelmatig andere themamarkten georganiseerd, die bijvoorbeeld in het teken staan van koffie, kaas, zoetigheden of worst en bier. Op de hoogte blijven van alle markten en evenementen in de Markthalle IX? Houd dan markthalleneun.de, mijn mijn evenementenpagina en mijn nieuwsbrief in de gaten.
Markthalle IX bezoekersinformatie
Adres: Eisenbahnstraße 42-43, Berlijn-Kreuzberg
OV: U1 Görlitzer Bahnhof
Openingstijden:
• Kleine weekmarkt: elke dinsdag – donderdag (12:00 – 18:00)
• Grote weekmarkt: elke vrijdag (12:00 – 18:00) en zaterdag (10:00 – 18:00)
• Street Food Thursday: elke donderdagavond (17:00 – 22:00)
• Breakfast market: elke 3e zondag in de maand (10:00 – 17:00)
Kijk voor actuele openingstijden en meer evenementen op de officiële website: markthalleneun.de
Andere historische markthallen in Berlijn: Arminiushalle in Moabit en de Marheinekehalle in Kreuzberg
Ben jij al eens in de Markthalle IX geweest? Eettips zijn altijd welkom!
Zo! Maar dat ziet er leuk uit zeg! Zo wordt boodschappen doen nog een pretje ook! Voor iemand als ik, die een hekel heeft aan supermarktbezoeken. ;-) Ook een leuke plek om te lunchen (maar goed dat ik niet in Kreuzberg woon hihi!)! Schrijf hem meteen op!
Haha! Echt hoor! Kun je soms gedachten kunt lezen? Ik heb ook een broertje dood aan boodschappen doen maar naar de Markthalle IX ga ik maar al te graag ;-).