Voordat ik met mijn vriend ging samenwonen, fietste ik regelmatig naar zijn toenmalige appartement in Schöneweide. Een fijn ritje, want onderweg kwam ik een hoop interessante architectuur tegen. Als je namelijk via Ostkreuz – over de Hauptstraße en Köpenicker Chaussee – richting Schöneweide fietst, kom je veel (oude) industrie en bedrijfsruimtes tegen. Één van de gebouwen die me het meest fascineerde, bleek het Funkhaus te zijn, een radiostudio uit DDR-tijden. Het bakstenen blok ligt een beetje verscholen en steekt mysterieus boven de bomen uit. Wat zou daar allemaal schuil gaan? Vorig jaar werd er tijdens de Berlin Art Week een kunsttentoonstelling georganiseerd in het Funkhaus en dat vond ik de uitgelezen kans om dit bijzondere gebouwencomplex eens van binnen te bekijken. En weet je wat? Van binnen is het nóg fascinerender! De historische opnamestudio’s nemen je echt even mee naar vervlogen DDR-tijden.
DDR-Radiostudio Funkhaus
Het Funkhaus was dé DDR-studio voor de productie van de openbare staatsradio en televisie. Het complex werd in 1952 in gebruik genomen, sinds de Duitse hereniging staat het grotendeels leeg en wordt er gezocht naar een nieuwe functie voor het gebouw.
Ontstaan van het Funkhaus Berlin
Vanaf 1945 werden alle Berlijnse radioprogrammes opgenomen in het Haus des Rundfunks in de Masurenallee (vlakbij het Berlijnse beursgebouw Messe Berlin). De Masurenallee kwam na de Tweede Wereldoorlog in West-Berlijn te liggen, om preciezer te zijn in de Britse sector. Toen de DDR officieel werd opgericht in 1949, betekende dat er ook steeds meer communistische radiozenders bijkwamen, die nog altijd in het Haus des Rundfunks werden opgenomen. Dat werd door de Britten niet getolereerd. En zo geschiedde dat de Sovjets op zoek gingen naar een eigen radiostudio. Hun nieuwe thuis vonden ze in een leegstaande houtbewerkingsfabriek uit 1935, die tijdens de Tweede Wereldoorlog o.a. werd gebruikt voor de productie van militaire uitrusting. In de zomer van 1951 werd de fabriek omgebouwd tot radiostudio en in september 1952 konden de eerste vier radiostudio’s en opnameruimtes in gebruik worden genomen door de Rundfunkprogramme der DDR. Het begin van wat ooit een enorm mediacomplex zou worden.
Gebruik van de radiostudio’s
In eerste instantie werd het complex vooral gebruikt voor de opnames voor verschillende landelijke radiozenders in de DDR, zoals der Deutschlandsender, der Berliner Rundfunk, Radio DDR I en Radio DDR II. Technisch hoogstandje: de 8 opnamestudio’s konden allemaal tegelijkertijd worden gebruikt dankzij moderne geluidsisolatietechnologie.
De opnamestudio’s stonden bekend om de geweldige akoestiek en trokken daardoor ook veel muzikanten en andere (geluids)artiesten die de ruimtes tijdelijk huurden, of er voor langere periode over een eigen atelier beschikten. Ook werden er CD’s opgenomen, voornamelijk door platenlabels uit de DDR. Pronkstuk van het complex was de Großer Sendesaal, die internationaal geroemd werd om de akoestiek. Het werd het podium voor vele concerten van diverse bands en orkesten. Wat moet het geweldig zijn geweest om hier een orkest te zien spelen. Ik zie het al helemaal voor me!
Een stad in de stad
Funkhaus was niet zomaar een radiostudio, het was echt een dorp op zich. In de jaren ’70 werkten er zo’n 5.000 medewerkers op het terrein! Zij hadden de beschikking over alle voorzieningen van een regulier dorp. Zo was er niet alleen een supermarkt te vinden op het terrein, maar ook een ijswinkel, een tandarts, een kapper en een sauna. Dit was heel kenmerkend voor grote bedrijven in de DDR, die vaak zulke voorzieningen hadden voor hun medewerkers. Het hele Funkhausdorp raakte in verval toen de opnamestudios in 1991 – kort na de Duitse hereniging – niet meer bendodigd werden. Duizenden medewerkers raakten werkloos en het Funkhaus kreeg de dubieuze eer om opgenomen te worden in de lijst verlaten gebouwen in Berlijn.
Huidig ‘gebruik’
Tegenwoordig is het Funkhaus de thuisbasis voor enkele kunstenaars en muzikanten die er ateliers en repetitieruimtes hebben. Je kunt de opnamestudio’s ook huren als je hier als muzikant of radiomaker iets op zou willen nemen. Daarnaast worden er regelmatig open dagen, tentoonstellingen en andere speciale evenementen georganiseerd. Helaas staan er ook grote delen van het complex leeg omdat er nog geen geschikte bestemming voor is gevonden.
Het complex is in de afgelopen jaren meerdere malen van eigenaar gewisseld en is sinds 2015 in handen van de private ondernemer Uwe Fabich, die o.a. ook het Postbahnhof en de watertoren bij Ostkreuz in zijn bezit heeft. Hij heeft het doel om van het Funkhaus eines der größten Musikstudios der Welt te maken en ik hoop van harte dat hij het prachtige gebouwencomplex in originele staat kan behouden en er nieuw leven in kan blazen.
Prachtig staaltje DDR-architectuur
Het complex aan de Spree is enorm en bestaat uit meerdere gebouwen waar uitzendingen werden opgenomen en geproduceerd. Van de buitenkant lijkt het vooral op een voormalig industrieterrein (herinnert aan de tijden dat het complex nog een houtbewerkingsfabriek was), maar zodra je binnenstapt, word je overvallen door (n)ostalgie. Een ware tijdreis naar vroege DDR-tijden!
Bauhaus meets DDR
Bauhaus meets DDR, zo zou ik de architectuur van het prachtige complex op het eerste gezicht omschrijven. Toen ik meer las over de geschiedenis van het Funkhaus, las ik dat de architect, Franz Ehrlich, ook daadwerkelijk was geïnspireerd door Bauhaus. Veel strakke vormen, harde materialen en hoge ramen voor extra transparantie en een mooie natuurlijke lichtinval. Het comlex was echt een paradepaardje en werd voorzien van veel marmeren vloeren en brede trappen. Toen ik hier in mijn eentje rondliep, werd ik dan ook echt overvallen. Door de weelderigheid en de aankleding, maar ook door de omvang van het gehele complex en de individuele ruimtes. Maar hoe groot de ruimtes ook zijn, er is overal veel aandacht voor detail. Daardoor doet het me een beetje aan de DDR-premièrebioscoop Kino International denken, waar ook veel oog was voor detail: de wanden en plafonds hebben de perfecte vorm om het geluid goed te geleiden en ook op aankledig werd niet bespaard. Daar waar de DDR indruk wilde maken, werd niet bespaard.
Het Funkhaus bezoeken
Er zijn niet echt reguliere openingstijden om het Funkhaus te bezoeken. Jammer, het complex zou het zo goed doen als museum! Gelukkig zijn er wel verschillende opties om de voomalige DDR-radiostudio’s te bezoeken:
- Vraag toegang bij het Café Milchbar
Geheel in stijl van het Funkhaus (lees: (n)ostalgie puur) kun je hier een drankje doen. Het café bevindt zich op het terrein en vaak willen ze de deuren van het Funkhaus wel even opendoen. Voor de zekerheid kun je vooraf bellen. - Boek een rondleiding
Op aanvraag worden er rondleidingen gegeven door het Funkhaus. Een leuke manier om nog meer over het complex te weten te komen! Check voor meer informatie: www.ddr-funkhaustour.de. - Houd komende evenementen in de gaten
Zelf bezocht ik het Funkhaus tijdens de Berlin Art Week, een kunstevenement. Naast kunsttentoonstellingen worden er ook regelmatig andere evenementen georganiseerd in het Funkhaus (theatervoorstellingen, concerten, feestjes). Komende evenementen in Berlijn kondig ik altijd aan in mijn maandelijkse nieuwsbrief (aanmelden is gratis en persoonlijke gegevens zullen – uiteraard – nooit worden gedeeld met derden).
Funkhaus Berlin Nalepastraße
Adres: Nalepastraße 18
OV: Tramhalte Köpenicker Chaussee/Blockdammweg (bijv. tram 21 vanaf U Frankfurter Tor of S Schöneweide)
Meer informatie: zeitreisen.cre-aktiv.com (geweldig archief over alle etappes van de geschiedenis van het Funkhaus)
Hallo Marjolein, vlak voor de Kerstdagen van 1989, werkte ik als presentator bij de NCRV en heb toen met collega Hylco Span een radioprogramma van twee uur gemaakt over de gebeurtenissen van dat moment rondom de Muur, vooral aan beide kanten van de Brandenburger Tor en we noemden het “Kerstfeest van de eeuw” . Omdat ik voor dat programma opnamen nodig had van de DDR-radio ben ik toen in de studio’s aan de Nalepastraße geweest. Zeer indrukwekkend toen. Twee jaar geleden ben ik er nog een keer teruggeweest, heel officieel met een rondleiding. Totaal verandert, kende veel terug en vooral het ‘1989’ -gevoel kwam weer boven. Dank voor je mooie verhaal en de foto’s. P.s. Vond je ontvangsthal met die klokken ook zo retro-mooi?
Grüß Dich
Hoi Henk,
wat ontzettend interessant dat je het Funkhaus nog kent van vroegere tijden! Toen was het dus ook nog gewoon in gebruik. Hoe heb je dat ervaren dat het zo’n ‘dorp in een stad’ was? Bijzonder ook dat je helemaal naar Berlijn moest afreizen om de opnames op te halen. Kan me goed voorstellen dat het toen ook allemaal nog erg officieel was. Heb je toevallig foto’s uit die tijd? Die verzamel ik en vind ik altijd erg fascinerend om te zien.
De ontvangsthal vond ik vooral heel indrukwekkend. Zo ruim opgezet allemaal! En de opnamestudios vond ik vooral ook heel erg retro-mooi allemaal. Het voelt inderdaad echt als een tijdreis naar vroegere tijden en je kunt nog erg goed zien dat het toen allemaal hyperluxe was. Mooi dat het allemaal zo goed bewaard is gebleven!
Bedankt voor je toffe reactie! Liebe Grüße,
Marjolein
Hallo Marjolein,
We hebben je geweldige blog toegevoegd aan feedly.
Ook wij zijn fans van Berlijn.Sinds 1983!In september
2015 zijn we voor het laatst geweest.In het balhaus
aan de auguststrasse,prachtig,de geschiedenis straalt
ervan af.Daarna gegeten in Lokal, Linienstrasse 160
Erg goed! Succes met je blog.
Pia
Hoi Pia,
jeetje, jullie komen dan echt al lang in Berlijn! Zijn jullie in de jaren ’80 ook in Oost-Berlijn geweest? Moet een bijzondere gewaarwording zijn geweest. Ik kan me voorstellen dat jullie de stad behoorlijk hebben zien veranderen. Maar tof om te lezen dat jullie nog altijd graag in Berlijn komen en nu ook mijn blog volgen. Ik hoop dat ik jullie af en toe nog van wat leuke tips en inspiratie kan voorzien. Bedankt voor je reactie!
Groetjes,
Marjolein
Hallo Marjolein,
De rit in 1983 per auto via Helmstedt was een hele belevenis.
Drie kwartier wachten voor de grens tot een douanebeambte
langs kwam met een machinepistool die ons vroeg of we bommen,
munitie of zenders meegenomen hadden.Daarna 25 duitse dm gewisseld voor oostduitse marken en toen opweg naar Berlijn.
Daar zijn we met de ubahn naar de Friederichstrasse gegaan,
weer een strenge controle in het tranenpalast.En vervolgens sta je
buiten in een andere wereld met veel militairen en lege straten in
vergelijking met West Berlijn.Onvergetelijk!
Hoi Pia, bedankt voor je interessante reactie! Wat moet het fascinerend en indrukwekkend geweest zijn om Berlijn, en dan zeker Oost-Berlijn, in 1983 te bezoeken. Vind het altijd erg interessant om zulke verhalen van mensen te horen die ooggetuigen waren. Ben je daarna nog terug geweest naar Berlijn? Groetjes uit Friedrichshain, Marjolein
Hoi marjolein, we zitten momenteel in Berlijn, we zitten in hotel Mercure Tempelhof morgen willen we naar Checkpoint Charlie en naar een stukje van de muur, hoe kunnen we er het beste komen
Met de U8, opstappen Boddinstrasse richting Wittenau. Overstappen Hermannplatz op U7 richting Spandau, overstappen Mehringdamm op U6 richting Tegel en uitstappen op Kochstrasse. Laatste stukje lopen… ;-)
Bedankt voor je hulp Johan!
Prachtig artikel Marjolein. Ik heb de eer gehad om er een kijkje te nemen afgelopen november. Daar heb ik je over verteld. Kan het dus iedereen aanraden om een bezoekje te gaan brengen. Ik ga waarschijnlijk dit jaar weer met een groepje.
Bedankt voor dit mooie artikel
Dank je wel Michel! Wat leuk dat je dit jaar weer gaat! Ik ben ervan overtuigd dat er nog veel meer te ontdekken is in het Funkhaus. Wat een enorm complex he?