De meest indrukwekkende monumenten zijn die die een bijzondere boodschap uitdragen. Ze zijn eenvoudig en zetten aan het denken. Mede daarom vind ik het Holocaust Monument, de Garten des Exils en de Memory Void (de laatste twee vind je in het Joods museum) plekken die je eens bezocht moet hebben. Aan dat rijtje voeg ik nu Gleis 17 op S-Bahnhof Grunewald toe. Vanaf dit station werden in de Tweede Wereldoorlog duizenden Joden naar concentratiekampen gedeporteerd – hier wisten ze dat dit de reis was naar hun waarschijnlijk laatste rustplaats. Op perron 17 is ter nagedachtenis daaraan een monument ingericht. Het maakt indruk met een bepaalde rust en eenvoud.
Jodendeportaties vanaf station Grunewald
Tijdens de Holocaust (vanaf 1941 totaan het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945) zijn er ongeveer 50.000 Duitse Joden gedeporteerd. Ze werden met treinen naar concentratiekampen in Oost-Europa gebracht, daarvoor werkten de National Socialisten samen met de Reichsban – de voorganger van de Deutsche Bahn. Vanuit Berlijn vertrokken de treinen vanaf de stations Anhalter Bahnhof, Putlitzstrasse (in Moabit), en Grunewald. De eerste deportatietrein vertrok vanaf station Grunewald op 18 oktober 1941 met 1.013 Joden aan boord. Een zwart moment in de Duitse geschiedenis waarop het systematisch deporteren van Joden vanuit Berlijn begon. In de beginjaren gingen de treinen naar Lódź, Riga en Warschau. In de latere jaren gingen de treinen vrijwel allemaal direkt naar de concentratiekampen in Auschwitz-Birkenau en Theresienstadt waar ze op gruwelijke wijze werden vermoord. Vanaf station Grunewald zijn er alleen al 17.000 Joden naar concentratiekamp Auschwitz gebracht.
Een monument ter nagedachtenis
Het deporteren van duizenden joden, het is niet echt een geschiedenis om trots op te zijn. Lange tijd was er op station Grunewald dan ook niets meer zichtbaar van de onmenselijke toestanden die op deze plek hebben plaats gevonden. Tot de stad Berlijn in de jaren ’80 met een wedstrijd kwam voor het bedenken van een monument om de Jodendeportaties te herinneren. Het winnende ontwerp kwam van Karol Broniatowski, een Poolse kunstenaar, die een 18-meter hoog betonnen blog ontwierp met silhouetten van gedeporteerden.
De rol die de Deutsche Reichsbahn heeft gespeeld tijdens de Holocaust werd in de jaren daarna steeds vaker onderwerp van gesprek. De Deutsche Bahn besloot daarom om een monument in te richten die niet bepaald onder stoelen of banken steekt wat zich heeft afgespeeld op dit station. Geen geschiedenis om trots op te zijn, maar het gebaar wat ze hiermee maken is mooi. Omdat wij nooit mogen vergeten. Het architectuurbureau Hirsch, Lorch und Wandel won de prijsvraag voor het ontwerp van het monument en kwam met het idee voor Gleis 17. Op het spoor waar vroeger de deportaties plaats vonden staan nu de exacte details van alle transporten die vanaf dit station vertrokken en is in zijn geheel gewijd aan het monument. Ingeschreven in het perron staan de data van de transporten, het aantal gedeporteerden en de eindbestemming van het transport.
16.7.1942 / 100 Juden / Berlin – Theresienstadt
15.6.1944 / 29 Juden / Berlin – Auschwitz
18.10.1941 / 1251 Juden / Berlin – Lódź
En zo gaat het verder, en verder, en verder…
Het hele perron lang staan de details ingegraveerd. Bij elke stap, bij elk getal – hoe laag of hoog – lopen de rillingen over mijn rug. Dit zijn namelijk geen getallen. Dit zijn mensen die bruut uit de samenleving zijn getrokken en van hun leven zijn beroofd.
Het feit dat het monument vrij afgelegen, en daardoor extreem rustig en weinig bezocht is, maakt het extra indrukwekkend. Hoe tegenstrijdig is het dat de plek waar Joden grof in veewagens werden geduwd op weg naar de executie, nu bijna idyllisch is? Het biedt in iedergeval letterlijk en figuurlijk de rust om na te denken over de geschiedenis. Want dat is iets wat we nooit mogen vergeten.
Monument Gleis 17
Adres: Am Bahnhof Grunewald 1, 14193 Berlin (direct in station Grunewald, het monument staat met borden aangegeven)
OV: S-Bhf Grunewald
Entree: gratis
Vorige week zondag vroeg in de ochtend hier geweest, er was verder helemaal niemand. Wat maakte dit monument een indruk op ons door al zijn eenvoud. De rillingen liepen over mijn rug tijdens het lezen van al die data en aantallen.
Dank je wel,Marjolein,voor de aandacht die je vraagt voor dit relatief onbekende monument. Ik vond, toen ik het bezocht, het in al zijn eenvoud (en stilte, want er komen niet veel mensen) bijna indrukwekkender dan het Holocaustmonument.
Ik vond het ook extreem indrukwekkend. En daarom ook zo zonde dat het nog zo ombekend is. Vandaar besloot ik dat ik er eens een artikel over moest schrijven, veel mensen weten denk ik niet van het bestaan af.
Indrukwekkend, ben er nog niet geweest. Dit soort “monumenten” net als o.a. de koperen steentjes bij de Häckische Höfe en het railsmonument in Westerbork en de muur ter nagedachtenis van loods 24 in Rotterdam moeten altijd blijven bestaan, zeker voor de volgende generaties……
Jawel maar het gebruik van zwart wit foto’s zoals op jouw blog spreekt me erg aan. Ook vind ik het gebruik van de scherpte diepte in jouw foto’s op een mooie manier gedaan.
Dankjewel Harm! Het licht speelde niet helemaal mee toen ik er was maar ik ben toch tevreden met het resultaat. Vond het zwart wit ook beter bij het monument passsen dus dat heb ik in de nabewerking nog aangepast.
Indrukwekkend monument Mahnmal Gleis17 bij S Bhf Grunewald. In november 2014 ben ik er nog geweest om foto’s te maken en ook ik kreeg het vrij koud toen ik alle ingegraveerde deportatiedata van Joden naar de Holocaust zag op de stalen perronplaten.
Absoluut. Bij elke stap die ik zette had ik het gevoel dat mijn hals werd dichtgeknepen. Een mooi monument wat doet wat het moet doen: aanzetten tot nadenken en herinneren. Heb je mooie foto’s kunnen maken?