De Chausseestraße lijkt op het eerste gezicht een doodnormale doorgangsweg. Veel verkeer, een tankstation en verschillende bouwplaatsen. Niets bijzonders, zou je misschien denken. Tenzij je beter kijkt! Je oog valt dan al snel op de dubbele rij kasseien in het asfalt, die het verloop van de voormalige grens tussen Oost-Berlijn en West-Berlijn markeren. Daarnaast ligt ineens een afdruk van een konijn. En hoe langer je kijkt, hoe meer het er worden. Tsja, konijnen vermenigvuldigen zich snel! Wat zij met de dubbele rij kasseien te maken hebben? Ook de konijnen zijn een verwijzing naar de Koude Oorlog. 28 jaar lang hadden konijnen namelijk een vrij spel op de Todesstreifen.
Hoe de Berlijnse Muur voor een konijnenparadijs zorgde
Even terug naar Berlijn in 1945. Ten einde van de Tweede Wereldoorlog lag de stad bedolven onder het oorlogspuin, ook van het bruisende handelscentrum Potsdamer Platz was vrijwel niets meer over. De bewoners hadden het idee om het plein zinvol in te zetten en gebruikten het om voedsel te verbouwen. Interessant voor wilde konijnen, die er in groten getale op af kwamen om lekker te knagen. Toen in augustus 1961 de Berlijnse Muur werd gebouwd, veranderde alles. Ineens werden Oost-Berlijn en West-Berlijn ook fysiek van elkaar gescheiden en het werd voor veel mensen onmogelijk om even naar de andere kant van de stad te gaan. De Berlijnse Muur had niet alleen een immense invloed op stad, mens en maatschappij, ook voor de natuur had het grote gevolgen. De Berlijnse deling was een nachtmerrie voor velen, voor de konijnen leek er een droom werkelijkheid te worden. Ze kwamen tussen de Berlijnse Muur en de extra Hinterlandmauer te zitten en hadden ineens vrij spel.
De konijnen hadden een prima leven op de Todesstreifen. Dankzij de afwezigheid van verkeer en roofdieren in de smalle groenstrook tussen de muren, konden zij hier in alle rust leven. Grenssoldaten richtten hun geschut dan wel op mogelijke vluchtelingen, het schieten op konijnen was verboden. Daarnaast was er gras in overvloed en ze konden zich naar hartenlust voortplanten en ingraven. Die lieve beesten hadden geen flauw benul van de politieke spanningen buiten hun veilige habitat. Zij konden immers wel tunnels graven van oost naar west, zonder daarvoor een kogel door hun hoofd geschoten te krijgen. Naarmate de Berlijnse Muur alsmaar werd verstevigd met zwaarder beton, werd het met graven wel wat minder, maar de konijnenpopulatie bleef groeien als kool.
Toen in 1989 de Berlijnse Muur viel, betekende dat niet alleen vrijheid voor de mensen, ook de konijnen konden ineens de weide wereld intrekken. Vele konijnengeneraties groeiden op in een veilige grenstrook en na 28 jaar konden ze ineens de drukke stad verkennen. De meeste konijnen vonden een nieuw thuis in een van de vele Berlijnse parken, bossen en tuinen in de buurt. Een feestje voor de Berlijners, die de tamme konijnen eenvoudig konden aaien.
Het Kaninchenfeld in de Chausseestraße
Op de voormalige grensovergang tussen Mitte en Wedding in de Chausseestraße liggen overal messing afbeeldingen van konijnen in het asfalt en op de stoep. Het project Kaninchenfeld is een idee van de Berlijnse kunstenares Karla Sachse, die de konijnen in 1999 naar aanleiding van een wedstrijd in de grond heeft geplaatst. Je vindt ze op het daadwerkelijke grensverloop maar ook op voormalig West-Berlijns en Oost-Berlijns grondgebied. Overal waar de konijnen hun tunnels graafden dus. Een mooie subtiele verwijzing naar de geschiedenis.
Ooit waren het 120 messing konijnen, inmiddels zijn er door herstructureringen en bouwwerkzaamheden helaas nog maar zo’n 80 konijnen overgebleven. Toch zijn het er genoeg om je nog af en toe te laten stilstaan bij de Berlijnse geschiedenis. Telkens als ik een zittend, hupsend of lopend konijn tegenkom in de Chausseestraße, herinnert het me aan de vrijheid die we hebben om te doen wat en waar me waar willen. Helemaal nog niet zo vanzelfsprekend als je bedenkt dat het voor 1989 nog niet mogelijk was!
Ik vind het Kaninchenfeld zo’n sterk monument (is het een monument? Ik vind van wel!) omdat het krachtig is in zijn eenvoud. De vrolijke konijnen camoufleren letterlijk en figuurlijk in het straatbeeld. Door hun schutkleur kun je ze snel over het hoofd zien en ze belemmeren nergens het verkeer. Toch zijn ze goed zichtbaar. En ergens vind ik ze ook gewoon hartstikke leuk en vrolijk. Het is de moeite waard om even te bekijken of te verbinden met een fietstocht over de Berliner Mauerweg.
Heb jij het Kaninchenfeld al eens gezien?
Kaninchenfeld
Adres: Chauseestraße, op de hoek met de Liesenstraße
OV: U6 Schwartzkopffstraße
Meer over het kunstproject: www.kaninchenfeld.de
Gave film over de konijnen in de Koude Oorlog: Rabbit à la Berlin (IMDB & trailer)
Leuk artikel. Rond de 20-jarige verjaardag van de val van de Berlijnse muur in 2009 heb ik er een mooie documentaire van op de Duitse televisie gezien. Eveneens werd er rond die tijd door de regionale krant die ik toen las een reis naar Berlijn georganiseerd. Onze bus chauffeur die in DDR tijd veelvuldig verzorgde busrondreizen naar Berlijn en de DDR reed vertelde er ook over. Hij vertelde dat hij indertijd een penvriendin in Oost-Berlijn had en veelvuldig brieven stuurde. Op een gegeven moment tijdens zijn reizen klopte er een vreemde man op de deur van zijn hotel kamer en deze man wilde wat zaken over de briefcorrespondentie weten die hij normaal gesproken nooit geweten had kunnen hebben. De chauffeur wist meteen dat hij met een medewerker van de MfS te maken had. Het vervelende was dat de brieven naar zijn penvriendin nadien niet meer beantwoord werden. Het was voor mij een erg interessante reis en ik heb veel boeiende verhalen van onze chauffeur gehoord.
Jeetje, wat bijzonder om zo’n verhaal direct van de bron te horen! Zo kom je vaak de meest interessante verhalen te weten. Gaaf hoor! Heeft die man ooit nog contact gezocht en/of gehad met zijn penvriendin? Daar ben ik dan wel weer benieuwd naar!
Ja Marjolein daar waren de journalisten en de rest van het busgezelschap die deze speciale lezersreis maakten ook erg benieuwd naar. De chauffeur heeft haar na de wende proberen te traceren maar dat is hem helaas niet gelukt.
Leuk verhaal van de konijntjes, wist ik helemaal niet! Weer iets bijgeleerd vandaag :-)