Vandaag is Nico Niehot aan het woord in mijn serie ‘mijn verhaal over de Berlijnse Muur‘. Al van kinds afaan kwam hij met zijn ouders in de DDR om zijn familie in Thüringen te bezoeken. Ook later kwam hij met zijn eigen gezin nog regelmatig in de DDR. Gezamelijk brachten ze ook een bezoek Oost-Berlijn, dat in die tijd ‘grauw, kleurloos en uitstralingsloos’ was. Thüringen was veel mooier! Maar ook daar was er geen ontkomen aan de onderdrukking in de DDR. Vandaag vertelt Nico over de vele grenscontroles, de contiue bewaking en grenssoldaten die ook wel eens een oogje dichtknepen.

Vertel kort iets over jezelf
Mijn naam is Nico Niehot, geboren in 1946 in Schiedam. Ik heb een Nederlandse vader en Duitse moeder die oorspronkelijk uit Schweina kwam, een klein dorpje in Thüringen.

Wat is jouw binding met de DDR?
De deling van Duitsland in een Oost en West zone, zou een niet onbelangrijke rol spelen in mijn verdere leven. Thüringen is tijdens de Tweede Wereldoorlog bevrijd door de Amerikanen, maar door een ruil met de Russen Sovjetzone geworden. In ruil daarvoor kregen de Amerikanen een gedeelte van Berlijn in handen, met alle latere gevolgen van dien.

Mijn vader – in de oorlog verplicht tewerkgesteld in Schweina – en mijn moeder, zijn na de oorlog naar Nederland gevlucht. Daarvoor moest mijn moeder wel haar familie achterlaten in de inmiddels Sovjet zone, de latere DDR. Dit was voor ons gezin de start van een jarenlange reeks bezoeken aan onze familie in de DDR.

Hoe waren de reizen naar de DDR voor jullie gezin?
Tijdens de eerste jaren mochten mijn ouders onze familie in Oost-Duitsland nog niet bezoeken. De familie mocht wel in de buurt van de grens komen Herleshausen (West) en Wartha (Oost), zo was er de eerste tijd toch nog sprake van enig fysiek contact. Het was nog de tijd van de eenvoud, ook voor wat betreft de grensbewaking, dat zou later anders worden heel veel anders.

Nico Niehot 1
Grensovergang Herleshausen/Wartha rond 1950.

Van de eerste jaren dat we de familie bezochten kan ik me niet veel herinneren. Ik heb wel een aantal leuke herinneringen, zoals het afgehaald worden bij het station per heuse arrenslee en erg veel sneeuw. Minder leuk was het vieren van Sinterklaas aldaar, het was kindonvriendelijker dan in Nederland en de chocolade smaakte erg vies, dat werd later in de DDR overigens niet veel beter.

De latere jaren reisden we per trein via grensstation Gerstungen. Je stond daar erg lang stil, de gehele trein en passagiers werden aan een grondige inspectie onderworpen. De eerste jaren moest je allemaal de trein verlaten, naderhand mocht je blijven zitten, maar alle koffers moesten open ter controle. Naderhand gingen we met de hele familie op de motor met zijspan. Een echte Harley Davidson, die natuurlijk een hoop bekijks gaf.

Later ging ik met vrouw en kind met de auto via grensovergang Wartha. In die tijd werd de controle ook strenger. Na de controle op papieren (paspoort, visa), was de auto aan de beurt. Soms werd deze grondig onderzocht, soms ook minder. Altijd vroegen ze wel wat je aan West-Duitse valuta bij je had, bij de uitreis controleerde ze weer je West-Duitse valuta en dat moest exact kloppen. Het west geld dat je in de DDR had uitgegeven aan benzine en in de Intershop (red. winkel voor westerse producten in de DDR, hier kon je alleen met West-Duitse Marken betalen) moest je verantwoorden met de bonnetjes die je kreeg na aankoop. Wat de grenssoldaten niet wisten, was dat we voor de inreis wat West-Duitse Marken hadden verstopt voor onze familie. Dat konden ze dan gebruiken in de Intershop. Later moest je in de Intershop je paspoort tonen, ze wisten ook wel dat er met West-Duitse valuta werd gesjoemeld.

Ondanks de strenge controles hebben we het klaargespeeld om een keer met verlopen pas binnen te komen. We konden mijn pas die was verlopen tijdelijk inruilen voor een DDR pas, zo ben ik toch een paar weken DDR burger geweest. Ook zijn we een keer zonder visum binnengekomen. Mijn zus die daar inmiddels woonde had een kind gekregen, dus wij wilden spontaan op kraamvisite. Na de nodige discussie kwamen we binnen op een campingvisum, waar we wel voor hebben moeten betalen. Ook de overheid daar was gevoelig voor westvaluta, daarvoor lieten ze hun principes graag even voor wat het was.

De uitreis controle was zo mogelijk nog strenger. Met een spiegel werd de onderkant van de auto geïnspecteerd, met een peilstok je benzinetank en binnen in de auto moest de achterbank omhoog om te kijken of er geen vluchtelingen in lagen. Toen mijn dochtertje in die tijd wakker gemaakt moest worden omdat ze lag te slapen op de achterbank die omhoog moest, konden ze ruzie met me krijgen. Die hebben ze ook gehad, maar er was geen ontkomen aan, de bank moest toch omhoog. Wat ook opviel was dat de grens steeds hermetischer werd afgesloten, ze vonden steeds iets nieuws om het de mensen moeilijker – zo niet onmogelijk – te maken om te vluchten. Was je op de plaats van bestemming gekomen, dan moest je je melden op het politiebureau. Bij vertrek moet je je weer afmelden. Ze waren zeker bang dat je wilde blijven…

Hoe heb je jullie verblijf in de DDR ervaren?
Er werd wel eens de vraag gesteld of ik niet bang was. Nee, ik/we zijn nooit bang geweest. Niet aan de grens en zeker niet op de plaats van bestemming, ook al waren we aan de grens niet altijd even eerlijk, maar daar vroegen ze zelf om. We wisten wel dat we geobserveerd werden door de Stasi, dat merkte je, of zag je soms. Als er door een familielid een mop over de DDR werd verteld, gingen de ramen even dicht. Maar zolang je de politiek erbuiten hield, kon je daar als buitenlander weinig gebeuren.

Als 16 jarige ben ik een keer alleen per trein naar de DDR geweest en logeerde zaoals altijd bij dezelfde tante en oom. Op een dag kwam er een heer bij mijn tante langs, hij had het idee dat haar neef (ik dus) hem wel de DDR kon laten zien. Mijn tante had de bui al zien hangen en stond erop ons te begeleiden. De heer is verdwenen en we hebben nooit meer iets van hem gehoord.

Zijn jullie toen ook in Berlijn geweest?
Tijdens onze familiebezoeken, zijn we eenmaal in Berlijn geweest. We zijn alleen aan de ‘verkeerde kant’ van de muur geweest in Oost-Berlijn. Ondanks dat de leiders daar probeerden om hun Berlijn eenzelfde uitstraling te geven als West-Berlijn, zijn ze daar nooit in geslaagd. Er bleef voor hun niets anders over als het grijpen naar een laatste redmiddel: de bouw van de Berlijnse Muur om hun bevolking in de DDR te houden. Wat overbleef was een grauwe kleurloze stad zonder uitstraling, eigenlijk kansloos om te overleven. We hadden tijdens onze bezoeken dan ook niet meer de behoefte om nog een bezoek te brengen aan Oost-Berlijn, Thüringen was veel mooier. Wel hebben we tijdens ons bezoek aan Oost-Berlijn een aantal foto’s gemaakt die een goed beeld geven van hoe de stad er toen uitzag.

Nico Niehot 3
Palast der Republik.

Nico Niehot 4
Blik richting Alexanderplatz. Je ziet o.a. het Haus des Reisens en het Haus des Lehrers.

Nico Niehot 5
Aflossing van de wacht bij de Neue Wache.

Nico Niehot 6
Rijksdaggebouw.

Nico Niehot 7
Unter den Linden, nabij Brandenburger Tor.

Nico Niehot 8
Een foto van de Brandenburger Tor ca 1975, genomen vanaf Oost Berlijn. “Gelijk nadat deze foto is genomen werd ik door een Vopo daar weggehaald, waarschijnlijk stond ik te dicht bij.”

Zijn jullie daarna nog eens terug geweest in Berlijn?
Nu zijn we alweer een paar keer terug geweest in het herenigde Berlijn. Het contrast met vroeger is enorm! Het leeft en bruist, het is een heerlijke stad en we stonden weer bij de Brandenburger Tor waar we nu onderdoor konden lopen. Ook hebben we de spaarzame overblijfselen van de muur gezien en zijn we in de voormalige stasigevangenis Hohenschönhausen geweest. Je wordt er stil van als je ziet hoeveel onrecht de DDR de mensen heeft aangedaan. Natuurlijk wisten wij wel dat zulke dingen daar gebeurden, maar niet in die mate.

Hoe heeft de DDR jouw leven beinvloed?
Wat voor mij in belangrijke mate bepalend is voor mijn levenswandel, zijn de woorden “tijd” en “omstandigheden”. Daarin word ik nog gesterkt door een passage in een boek “Rode Liefde”, geschreven door de Berlijnse journalist Maxim Leo, dat gaat over een Oost-Duitse familiegeschiedenis. Het verhaal is erg herkenbaar voor ons.

Ik citeer:
“In het naoorlogse Berlijn staat een man – Maxims opa – bij een tramhalte met twee sollicitatieadressen in zijn zak. Daar bij die tramhalte kan hij nog niet beslissen naar welk adres hij toegaat. Hij besluit de eerste tram te nemen, die ging naar OostBerlijn, had hij de tweede genomen was hij West-Berlijner geweest.”

Nico Niehot 2

Nico Niehot 9
Point Alpha is een voormalig grensgebied in de Rhön Hessen/Thüringen, dat nu dienst doet als een Gedenkstätte.

Nieuwsbrief

Nieuwsbrief

Meld je aan voor mijn maandelijkse nieuwsbrief en onvang de laatste updates en exclusieve Berlijntips gratis in je inbox.

Je hebt je nu aangemeld voor de BerlijnBlog nieuwsbrief. Dank je wel!

Pin It on Pinterest

Share This