Dit jaar is het alweer 25 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. De feiten spreken en zullen we nooit vergeten. Persoonlijke verhalen en herinneringen aan de muur worden echter steeds schaarser. In de serie “Mijn verhaal over de Berlijnse Muur” wil ik op mijn blog aandacht besteden aan mensen die een speciale herinnering hebben aan de Berlijnse Muur.
Vandaag vertelt Niels van Tol over zijn bezoeken aan (Oost-)Berlijn. Tijdens een schoolreisje naar Berlijn kwam hij voor het eerst in aanraking met de muur. Later bracht hij meerdere bezoeken met zijn oom aan de stad en bezocht hij de stad vlak na de val van de Berlijnse Muur. Dat documenteerde hij in een mooie reeks foto’s.
Wie ben je?
Mijn naam is Niels van Tol, ik ben 46 jaar en woon samen met mijn vrouw Jojanneke in Almere. Ik werk fulltime op de Digidesk, een onderdeel van de digitale tak van RTL Nederland in Hilversum. In mijn werk coördineer ik o.a. zaken rondom design en bouw van nieuwe en bestaande websites van RTL, het online videoplatform RTL XL en nog veel meer dingen die te maken hebben met de online activiteiten van RTL. Buiten mijn werk ben ik o.a. enthousiast amateur fotograaf. Ik fotografeer uitsluitend analoog, ontwikkel mijn foto’s zelf en druk ze ook af in mijn doka.
Wat is je eerste herinnering aan de Berlijnse Muur / Kwam je regelmatig in aanraking met de Berlijnse Muur?
Mijn eerste herinnering dateert uit 1985, toen we met de 5e klas HAVO een week lang Berlijn en Oost-Duitsland bezochten. Eerlijk gezegd wist ik ondanks de voorbereiding niet zo goed wat ik moest verwachten toen we naar Berlijn reden, ik vond het vooral spannend. De grenswachten die in Helmstedt de bus controleerden, de blik over de Muur naar Oost-Berlijn vanaf het platform op de Potsdamer Platz etc. Het uitstapje naar Oost-Berlijn, onderdeel van de reis, was voornamelijk strak geregisseerd, geen kans om echt goed om je heen te kijken. De Oostduitse reisleiders vertelden natuurlijk dat de DDR het mooiste land in Europa was, nou ja je kent die propaganda wel.
Palast der Republik 2003
Pas later die week, toen we o.a. in Wittenberg en Leipzig waren, besefte ik hoezeer de tijd eigenlijk had stilgestaan in het land. Het zag er allemaal zo verroest uit, alles was bruin van de kolendamp en mensen stonden overal in de rij voor een klein beetje eten. Dat die economie nog enigszins draaide was eigenlijk een wonder, een behoorlijk contrast in elk geval met wat ik gewend was. Na deze week heeft mijn oom Alex mij een aantal keren meegenomen naar Berlijn en omdat hij er gewoond en gewerkt had kende hij de stad vrij goed. Ik heb toen veel meer sfeer geproefd en ook veel geleerd over de tegenstellingen tussen oost en west. Alex ben ik heel veel dank verschuldigd voor alle keren dat ik mee mocht, dankzij hem heb ik veel van Berlijn en de Berlijners gezien en ervaren.
Heb je ooit een grensovergang gepasseerd – hoe voelde dat?
De grensovergang bij Helmstedt was zoals ik al zei voor de eerste keer heel erg spannend, maar veel spannender nog vond ik de grensovergang bij Checkpoint Charlie. Die was speciaal voor buitenlanders en wanneer Alex en ik een dagje naar Oost-Berlijn gingen dan moesten we daar doorheen. Ik ben zelf gelukkig nooit ondervraagd en de auto is ook nooit binnenstebuiten gekeerd maar Alex vertelde mij dat hij destijds in Oost-Berlijn ooit een nacht in de gevangenis had gezeten (pas recentelijk ontdekte ik dat dat de Stasi-gevangenis in Hohenschönhausen bleek te zijn) omdat hij, net als in het verhaal van Corry Frik, vergeten was om Oostduits geld terug te wisselen naar Westmark of op te maken. Hij werd toen gesnapt bij de terugreis. Op het uitvoeren van Oostduits geld stond een flinke straf. Toen hij de volgende dag alsnog mocht vertrekken stonden de Amerikanen hem bij café Adler (op de hoek bij Checkpoint Charlie) op te wachten omdat ze allang in de gaten hadden dat er iets was gebeurd. Kon ie het daar ook nog eens fijntjes gaan uitleggen. Ondanks het risico heb ik destijds ook een keer van elk biljet Ostmark 1 mooi exemplaar meegenomen naar het westen. Dat was een slechte deal want D-Marken moest je 1 op 1 wisselen voor Ostmark, terwijl het geld geen klap waard was. Was wel een spannend avontuur natuurlijk. Die biljetten hebben nog jaren een mooi plekje in mijn plakboek gehad.
Hoe heb je de val van de Berlijnse Muur beleefd?
In de maanden voor de val van de Muur was ik zelf niet zo bezig met alles wat er gebeurde in de DDR. Ik was student, net het huis uit en woonde in de Bijlmermeer, ik had andere zaken aan mijn hoofd. Er was nog geen internet (met mooie blogs die je dagelijks het laatste nieuws over Berlijn vertelden ;-)), enkel TV en kranten en die berichtten niet dagelijks over de “Wir sind das Volk”-demonstraties. Alex bleek echter regelmatig contact te hebben met zijn vroegere hospita in Berlijn. Zij had hem verteld over de demonstraties en de spanningen die er waren. Daardoor was hij al in een soort verhoogde staat van paraatheid zeg maar. En op een avond ging bij mij plotseling de telefoon. Het was Alex die enkel zei “We moeten NU naar Berlijn!”
Niet veel later reden we met hoge snelheid richting het oosten, onderweg praatte hij mij bij over de gebeurtenissen die klaarblijkelijk in een stroomversnelling waren gekomen. Zodoende ben ik getuige geweest van één van de meest indrukwekkende gebeurtenissen van de 20e eeuw, al kwam dat besef pas later. Het was vooral één grote roes waarin ik alles heb meegemaakt.
Dagenlang zijn we van vroeg tot laat bij heel veel grensopeningen geweest, in de Bernauer Straße, bij de Oberbaumbrücke, de Müllübergang in het zuiden, op de Potsdamer Platz, overal. De emoties die op de gezichten van al die mensen stonden zal ik nooit meer vergeten. Toen ik bij één van die grensposten een grote Vopo (een oostduitse agent) zag staan reikte ik hem de hand en zei: “Danke, viel Glück”. Waarom ik dat zei weet ik echt niet meer maar hij keek op, trok zijn grote handschoen uit en schudde mij de hand. In mijn ooghoek zag ik mensen hun hand voor hun mond houden, zo’n indruk maakte dat op hen. Dat was absoluut een hoogtepunt. Ik was totaal uitgeput toen we na een paar dagen weer terugreden naar Nederland, maar een onvergetelijke ervaring rijker.
Een paar maanden later waren we er weer en hebben toen aan de zuidkant van Berlijn eigenhandig een stuk van de Muur omvergetrokken. Grote brokken Muur zijn toen mee teruggegaan naar Nederland en één brok daarvan ligt nog altijd thuis op mijn bureau.
Hoe heeft de Berlijnse Muur je leven beïnvloed?
De val van de Muur en alle veranderingen die het teweeg heeft gebracht hebben vanzelfsprekend grote impact op mij gehad. Ik was toen net 21 jaar, zoals gezegd student en net uit huis, zoekend naar een baan, een woning voor mezelf, een vriendin, noem maar op. Ik ben toen veel in Berlijn geweest, dus die tijd is gewoon onlosmakelijk met mij verbonden, dan weer in de verte starend bovenop het dak van het Europa Center bij de grote Mercedes ster of zwervend over het enorme niemandsland tussen Brandenburger Tor en Potsdamer Platz. Ik ben de taal en de inwoners gaan waarderen en in de jaren die volgden is Berlijn vooral ook een enorme inspiratiebron geworden, onder andere omdat mijn interesse voor fotografie was gewekt. Het is zo leuk om te ervaren hoezeer de stad nog altijd een verzamelplaats is van kunstenaars en andere creatievelingen. Die relaxte sfeer is zó typerend en tegelijkertijd zo uniek voor zo’n enorme stad. Regelmatig lees ik op je blog over markten die spontaan ontstaan in oude fabriekshallen, feesten en bijeenkomsten in clubs en parken, de oneindige lijst met leuke eettentjes etc etc. En dan de manier waarop de bewoners bezit hebben genomen van het oude vliegveld Tempelhof, wandelend, fietsend en skeelerend over de landingsbanen… zó typisch Berlijn… om jaloers op te zijn hoor.
Hoe vind je Berlijn veranderd sinds de Berlijnse Muur is gevallen?
Vóór de val van de Muur was Berlijn lang niet zo aantrekkelijk als wat het nu is. De “etalage van het westen” moest het qua toerisme volgens mij vooral hebben van de Kurfürstendamm, de Gedächtniskirche en het KaDeWe. Dat is wat ik in elk geval ervaren heb. Veel bijzondere monumenten en bezienswaardigheden lagen er in Oost-Berlijn verlaten bij, de Rijksdag was een oud, vies gebouw en de Brandenburger Tor kon je alleen van een afstand bekijken. De Potsdamer Platz was een grasveld met welgeteld 2 kleine souvenirwinkeltjes. Ik bedoel maar. Je ging naar Berlijn omdat het interessant was te zien hoe het als geïsoleerde westerse enclave ingemetseld lag in de DDR. Daarbij kampte de stad met veel problemen: moeilijke bereikbaarheid over slechts 3 Transitwegen, drugsproblemen (denk aan de Kinder vom Bahnhof Zoo), verpaupering (de Turken in Kreuzberg die amper konden bestaan) etc. Het Klein Orkest verwoordde het wat dat betreft prachtig met het lied Over de Muur.
Na de Wende is er zó ontzettend veel veranderd, een verbouwing die zijn weerga niet kent. De bouw van de Potsdamer Platz, het opknappen van de Hackescher Höfe, het Museuminsel, de Pariser Platz met het Adlon Hotel en de ambassades, de Rijksdag met zijn bijzondere glazen koepel en al die andere prachtige gebouwen, straten, pleinen en monumenten. Het is teveel om op te noemen. Berlijn is in no-time uitgegroeid tot een bijzondere, hippe metropool, een echte wereldstad. En inmiddels ook nog hoofdstad en regeringszetel. Het kantoor van Frau Merkel is zo groot als een halve woonwijk geworden, het Hauptbahnhof een adembenemend mooi stationsgebouw. Unter den Linden is onvergelijkbaar met amper 25 jaar geleden, de Gendarmenmarkt was een parkeerplaats voor Trabantjes en Lada’s en kijk nu eens hoe prachtig het daar is geworden. En dan nog Prenzlauer Berg, Friedrichshain en al die andere wijken. Sporen uit het verleden, toen de Muur er nog stond, zijn steeds moeiljker te vinden en als ze er al zijn staan ze vaak op de nominatie om te wijken voor nieuwbouw (denk aan de East Side Gallery).
Het lijkt er soms wel op dat Berlijners liever het verleden vergeten en vooruit willen kijken. Ik kan het ze ook niet kwalijk nemen. Begrijp me goed, ik bekijk het allemaal van 650km afstand, ik leef er niet dagelijks (helaas!) dus mijn visie is natuurlijk gekleurd met een mengeling van nostalgie en melancholie. Toch kom ik vandaag de dag nog altijd graag in Berlijn, ik ben ondertussen erg gaan houden van die maffe, bijzondere, gastvrije stad, het is als het ware mijn tweede thuis geworden. En altijd als ik er ben is er even dat bijzondere moment, in de metro of op een terras, in een warenhuis of zomaar ergens op straat: een geur van herkenning. Yes, ik ben er weer!
Lees het verhaal van Niels ook op zijn blog of bekijk zijn prachtige serie foto’s van Berlijn die hij in de jaren ’80 maakte. Bedankt Niels voor het delen van jouw verhaal!
Beste Niels, ik doe mijn profielwerkstuk over mensen die de berlijnse muur hebben meegemaakt. Ik zal graag een paar vragen aan u willen stellen. Kunt u misschien mailen naar lw.quint@gmail.com als u geinterreseerd bent.
Alvast bedankt voor u moeite.
Mvg,
Lucas Quint
Beste meneer van Tol,
Ons profielwerkstuk gaat over de Berlijnse muur (HAVO 5) Aangezien u het persoonlijk heeft meegekregen en u er duidelijk wat over kan vertellen zou het heel fijn zijn als we u een paar vragen zouden kunnen stellen. We zijn namelijk heel benieuwd hoe de sfeer was en of u misschien ook kunt uitleggen hoe veel effect het had van de bewoners.
Als u ons een mailtje kunt sturen waarop wij wat vragen kunnen stellen zou dat geweldig zijn.
10970@jfc.nl
Met vriendelijke groeten,
Ik heb geen herinneringen aan de Berlijnse Muur, maar wel aan diverse bezoeken aan het IJzeren Gordijn. We kwamen vrij regelmatig in een dorpje dat aan het einde van West Duitsland lag. Wil je dat soort verhalen ook hebben, of alleen van Berlijn?
Hoi Els, ik vind al dat soort verhalen bijzonder boeiend om te lezen! Je mag het ook gerust ergens onder een bestaand verhaal plaatsen als je dat liever doet. Ik lees alle reacties! Anders mag je ook even een mailtje sturen naar marjolein at berlijn-blog.nl. Dank je wel!
Beste Niels van Tol,
Mijn naam is Elina Martínez Carrascosa en zit in het eerste jaar van de opleiding European Studies, gevestigd in Den Haag. We hebben als opdracht gekregen om een evenement op te zetten, met als onderwerp: Duitsland in de media. Het onderwerp van de lecture moet aansluiten op de (een van de) drie dimensies van de opleiding: cultuur, politiek en economie. Omdat het evenement in het Engels is, moet de lecture ook in het Engels zijn.
Een van de formats die we hadden gekozen was een lecture, maar helaas heeft onze spreker afgezegd. Nu hoopten we dat u misschien bereid zou zijn om maandag 19 januari tussen 9 en 11 uur een lecture wilt/kunt geven.
Als u beschikbaar bent, graag een e-mail sturen naar germedia2015@hotmail.com of hierop reageren. Ook als u niet beschikbaar bent, horen we graag van u! We zijn benieuwd naar eventuele andere verhalen//foto’s met betrekking op Duitsland.
Met vriendelijke groet,
Elina Martínez Carrascosa
PS. Wij mogen u niet betalen, wel krijgt u een bedankje met een kleinigheidje.
He Niels
Ik ben 11 jaar en zit op de basisschool in groep 8, je zult wel denken wow, zo jong?
Ja ik moet namelijk een verslag maken voor school en daar moet als onderdeel een persoonlijk verhaal bij zitten, daarvoor heb ik jou verhaal gebruikt. Het was erg nuttig en fijn om te gebruiken!
Mening verhaal: Ik vind het best indrukwekkend dat sommige dingen zoveel voor een persoon kan betekenen, en heb je een brokje of een groot brok stuk op je bureau liggen?
Gr Elmar
Hallo Niels,
Ik ben Sika, ik ben 16 jaar en zit in 5 havo. Ik houd dit jaar mijn profielwerkstuk over de Berlijnse Muur en zou graag nog wat vragen willen stellen aan getuige. Zou u een paar vragen willen beantwoorden, zodat ik dat kan verwerken in mijn profielwerkstuk?
Mvg,
Sika
Hallo Sika, natuurlijk mag dat, ik denk dat je het best even een reactie kunt sturen via mijn website, http://www.nielsvantol.nl (bij “contact”), dan beantwoord ik m zo snel mogelijk.
Groeten,
Niels van Tol
BERLIJN, 54 jaar geleden kwam ik daar al als kind in de oorlog werd mijn vader naar Berlijn gedeporteerd om daar te gaan werken in die tijd leerde hij daar een man kennen die tot een aantal jaren geleden nog zijn grootste vriend was hij heeft ook gezorgd dat mijn vader weer gevoed en gekleed weer in Nederland terecht kwam, inmiddels zijn beide helaas overleden.
Mijn vader leerde in Berlijn mijn moeder kennen en dat was heel moeilijk in die tijd wel heerlijk dat ze ruim 62 jaar bij elkaar mochten zijn (mijn moeder inmiddels 88 en nog prima in orde) maar goed mijn vader en zijn vriend hebben na de oorlog elkaar nog vele jaren ontmoet zowel hier als in Berlijn het waren twee harde werkers dus konden zij elkaar bezoeken.
Toen op een gegeven moment de muur gezet werd viel dat tegen voor beide mijn ouders hadden een groente zaak dus bestond de mogelijkheid om spullen mij te nemen naar Oost Berlijn zowel groente als fruit omdat er in Oost Berlijn weinig meer te koop was ja witte en rode kool en andere rotzooi de eerste keer dat ik als jongetje meeging was dat heel indrukwekkend grensovergang Helmsted uren wachten want alles ging met een visum die voor die tijd aangevraagd moest worden ik weet nog dat de hele auto leeg gehaald moest worden alles stond er naast allerlei groente en fruit,blikken enz maar ook maaien mijn vader kon daar waar we naartoe gingen ook lekker vissen wat een ellende maar uiteindelijk mochten we verder toen check point Charlie in Berlijn waar de ellende weer opnieuw begon bij die vopo’s weer de auto leeg alles er weer uitgehaald stoelbekleding kapot gesneden met de gedachte dat we ook nog wat anders zouden mee smokkelen uren heeft alles geduurd voordat wij op onze bestemming waren,gooide ook maar niets uit de auto (evt chocolade) want je werd constant in de gaten gehouden overal stonden wachttorens met vopo’s,ik kan feitelijk nog wel even doorgaan met mijn verhaal maar dan zit ik nog wel even te schrijven want ik heb daar zat beleefd en ben blij dat ik er nog kom,ben zelfs in juli nog geweest met mijn moeder met het vliegtuig nog op hetzelfde adres als toen en hoop er nog veel te komen met mijn vrouw wan t Berlijn is een mooie stad en heeft een prachtige omgeving.
Rob, wat een indrukwekkend verhaal! Heb het met veel interesse gelezen. Hoe zat het eigenlijk met exotische groente/fruit, mochten die wel meegenomen worden naar de DDR? Mooi dat je je moeder nog een keer hebt mee kunnen nemen naar het oude adres.
Wow, wat een verhaal. Wat ontzettend bijzonder dat ze in de auto zijn gestapt en er toen der tijd gewoon naartoe zijn gereden. Wat moet dat een bijzondere gebeurtenis zijn geweest. Ik kan me ook helemaal voorstellen dat alles in een roes is geweest, want zoiets is zo immens en moeilijk te bevatten, lijkt mij dan. Op de een of andere manier raken dit soort artikelen me telkens weer. Iedere stad heeft tegenslagen gehad, maar ik heb een ontzettend grote plek in mijn hart voor Berlijn, en het feit dat het zichzelf zo mooi en divers heeft opgebouwd.
De foto’s zijn prachtig en schetsen een goed beeld van hoe het er toen der tijd uit zag. Maar ik vind het nog steeds moeilijk voor te stellen dat dit alles zo heeft plaatsgevonden. Ook dat je een dag in de cel kon riskeren door zulke klein geld incidenten. Ongelofelijk. Ik ben weer even stil door zo’n mooi artikel over de Berlijnse geschiedenis en de muur. Super …
Dank je wel Corry, ik vond het erg leuk om het eens op te schrijven, zoveel herinneringen die dan weer boven komen… vond jouw verhaal ook erg leuk om te lezen en heel herkenbaar natuurlijk!
Hoi Frouke, excuses mijn eerdere bericht is een beetje door de war geraakt met een reactie op een ander artikel, niettemin bedankt voor jouw reactie, ik vond het erg leuk om mijn verhaal een keer op te schrijven en te (laten) publiceren. Een mooier blog dat dit Berlijn blog kon ik me daarbij niet voorstellen :-)
Wat een mooi verhaal! Wat bijzonder om de val van de muur zo mee te maken! Prachtige foto’s erbij! Een mooie serie verschillende verhalen op je blog Marjolein! Erg leuk om te lezen.
Mooi he? Ik vind het ook super interessant om al die verschillende persoonlijke verhalen en foto’s te zien.