“Einsteigen, bitte“, dendert er door de speakers, gevolgd door “zurück bleiben, bitte!”. Berlijnfans kunnen het riedeltje dat op S-Bahnstations wordt omgeroepen ongetwijfeld zelfs in hun slaap nog opdreunen. Ken je Berlijn, dan ken je de S-Bahn en ken je het rijtje stations tussen station Savignyplatz en Jannowitzbrücke vrijwel uit je hoofd. Maar ken je ook de wondere wereld ónder de S-Bahn? Onder de Stadtbahn, het traject van de S-Bahn tussen Savignyplatz en Jannowitzbrücke, gaat namelijk een tweede wereld schuil. De wereld van de S-Bahn-Bogen.
S-Bahn-Bogen gezien vanaf de Michaelbrücke.
Zijn ze je wel eens opgevallen? De halfronde gemetselde bogen onder het spoor van de S-Bahn? Zelf begon ik pas na een tijdje een patroon te herkennen in de fraaie bouwconstructie. Onder het S-Bahn-spoor dat van oost naar west dwars door de stad loopt, zag ik ze overal terug. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en ik ging opzoek naar het wie, wat, waar en waarom achter de S-Bahn-Bogen.
Het ontstaan van de Stadtbahn en haar sierlijke Bogen
De S-Bahn-Bogen zijn oorspronkelijk gebouwd tussen 1874 en 1882 als onderdeel van de Berliner Stadtbahn. Het idee kwam van de architect August Orth, die met de Stadtbahn de verschillende kopstations in Berlijn met elkaar wilde verbinden. Berlijn beschikte toentertijd over acht kopstations en omdat je vanaf de kopstations niet makkelijk verder kon verder reizen, was een treinverbinding tussen de stations ideaal. Dat vond ook keizer Wilhelm I. van het Pruisische Koninkrijk, en er werd ingestemd met de bouwplannen voor de Stadtbahn, die de stations met elkaar zou verbinden (1871). Toen in 1873 de ‘Berliner Stadtbahngesellschaft’ werd opgericht, konden de bouwplannen daadwerkelijk worden uitgewerkt. Het spoor zou van oost naar west dwars door de stad lopen. Een jaar later (1874) begon de uitvoering ervan en nog eens acht jaar later (1882) konden de nieuwe sporen het pendelverkeer met paardenkoetsen vervangen. Wat een verandering moet dat voor de Berlijners zijn geweest!
De uiteindelijke route tussen de kopstations werd trouwens niet alleen bepaald door de ligging van de kopstations, maar ook door de grondstukprijzen. Op sommige plekken slingert de Stadtbahn in onlogische bochten door de stad met als reden prijzige grondstukken te omzeilen en zo de bouwkosten te kunnen drukken. Nog een mysterie opgelost!
S-Bahn-Bogen op Hackescher Markt.
De Berlijnse S-Bahn-Bogen in cijfers
10 feitjes over de Stadtbahn en haar S-Bahn-Bogen:
- De Stadtbahn werd in 1882 geopend
- In 1905 kwam er al elke 2,5 minuten een trein
- Het traject verbindt 4 Berlijnse wijken met elkaar: Friedrichshain, Mitte, Tiergarten en Charlottenburg
- Na opening telden de S-Bahn-Bogen 731 bakstenen gewelven, nu zijn dat er zo’n 600
- In de jaren ’90 is er voor de Stadtbahn 779 miljoen Euro aan renovatiekosten uitgegeven, omdat het na de Koude Oorlog opgeknapt moest worden
- De viaducten bestaan uit 2 paar sporen, met rails voor het stadsverkeer en regionaal vervoer
- Exact 64 bruggen bevinden zich op de route
- 12 kilometer telt het gehele traject tussen Charlottenburg en Ostbahnhof (daarvan 8 kilometer over de S-Bahn-Bogen, 2 kilometer over bruggen en 1 kilometer over andere constructies)
- Op de huidige Stadtbahn liggen 11 stations, van west naar oost zijn dat: Charlottenburg, Savignyplatz, Zoologischer Garten, Tiergarten, Bellevue, Hauptbahnhof, Friedrichstraße, Hackescher Markt, Alexanderplatz, Jannowitzbrücke en Ostbahnhof
- Een ritje van Charlottenburg naar Ostbahnhof duurt met de S-Bahn en trein precies even lang: 21 minuten
Een regionale trein rijdt door mistig Berlijn over de Bogen bij station Jannowitzbrücke.
Het gebruik van S-Bahn-Bogen als horecaconcept
Van de 731 gewelven die ooit zijn gebouwd, zijn er vandaag de dag nog zo’n 600 overgebleven. De rest is voornamelijk verwoest in de Tweede Wereldoorlog. Lange tijd werden de bogen gebruikt als opslagruimte of garageplaats, tot de eerste horecagelegenheden in de gewelven rondom Savignyplatz trokken in de jaren ’80. De centrale ligging van de ruimtes vlakbij stations was natuurlijk ideaal! De val van de Berlijnse Muur in 1989, die stad én Stadtbahn weer met elkaar herenigde, zorgde voor een ware impuls voor de bogen. Investeerders stonden in de jaren ’90 letterlijk in de rij om zo’n typerende ruimte te bemachtigen. Naast horecagelegenheden zagen ook detailhandel en verschillende galerieën wel brood in de kenmerkende gewelven. Tegenwoordig wordt een groot deel van de viaducten gebruikt door de horeca.
Verstopt achter het groen: de S-Bahn-Bogen in Charlottenburg.
Doen en zien langs de S-Bahn-Bogen
Hoewel de S-Bahn-Bogen heel typerend zijn voor Berlijn en een spoor door bijna door de hele binnenstad vormen, zijn ze toch niet erg nadrukkelijk aanwezig. Pas als je erop gaat letten, zie je ze werkelijk overal! Stap je uit op een van de stations aan de Stadtbahn? Wandel dan zeker even een stukje langs het spoor. Het brengt je soms namelijk op hele toffe en verrassende plekken. In Charlottenburg zijn dat bijvoorbeeld chique boetiekjes, in Mitte zitten de bogen vol graffiti en in Friedrichshain kom je soms gave kunstinitiatieven en clubs tegen.
Favoriete en typerende plekjes aan de Stadtbahn:
- Bücherbogen (boekenwinkel)
S-Bahn-Bogen 593, S Savignyplatz
Terwijl je tussen de design-, kunst- en fotografieboeken staat te snuffelen, dendert er elke paar minuten een trein over je hoofd. Zorgt voor een bijzonder sfeertje! De gewelven zijn in de boekenzaak heel goed zichtbaar en naast dat de locatie heel bijzonder is, mag de boekencollectie er ook zeker wezen. Bücherbogen zit al sinds 1980 in de S-Bahn-Bogen en is een van mijn favoriete boekenwinkels in Berlijn. Als je met een tas vol boeken de winkel uit komt, kun je gelijk in de S-Bahn stappen. Handig! Tussen de boekenwinkel en station Savignyplatz vind je nog meer leuke boetiekjes in de Else-Ury-Bogen.
- XII Apostel (Italiaans restaurant)
Georgenstraße 2 / S-Bahn-Bogen 177-180, S+U Friedrichstraße
Misschien niet het állerbeste Italiaanse restaurant van Berlijn, maar de pizza’s zijn prima, het is lekker centraal gelegen en bovendien is de locatie prachtig. Op de gewelven zijn namelijk enorme schilderingen aangebracht die het restaurant een chique uitstraling geven.
- James-Simon-Park (park)
S-Bahn-Bogen 159-160, S Hackescher Markt
Het parkje tussen de S-Bahn-sporen en de Spree is ideaal om even te pauzeren na een wandeling over het Museuminsel. Verover een plekje op een van de terrasjes voor de Stadtbahn of plof gewoon lekker tussen de Berlijners in het gras terwijl je geniet van het uitzicht op Berlijns mooiste musea, de statige Berliner Dom en natuurlijk de S-Bahn-Bogen.
- Dircksenstraße (street art gallery)
S Hackescher Markt of S+U Alexanderplatz
Tussen de stations Hackescher Markt en Alexanderplatz vind je een waar street art walhalla. Regelmatig komen hier bekende straatartiesten naartoe om hun kunstwerken op de muur te plaatsen. Een fijne plek om street art te spotten dus!
- Urban Industrial (woonwinkel)
Holzmarktstraße 19-23 / S-Bahnbogen 41-42, S+U Jannowitzbrücke
Industriële meubelstukken, grote metalen lampen, vintage stoeltjes en andere edgy items voor in huis kun je vinden bij Urban Industrial.
- Fame (modern Duits restaurant)
Holzmarktstraße 25, S+U Jannowitzbrücke
Op de plek waar ooit de beroemde Bar 25 zat, is nu een fijn restaurant neergestreken. Bij Fame krijg je heerlijke Duitse huismanskost geserveerd, maar dan wel in een modern jasje en met zoveel mogelijk seizoensproducten uit de regio. In de zomer kun je heerlijk op het terras aan de Spree zitten.
Zijn de Bogen jou wel eens opgevallen? Grappig is dat toch he, dat als je ergens op gaat letten, je het ineens overal terug gaat zien. Mocht je nou een favoriet plekje hebben langs de Stadtbahn dan hoor ik het graag bij de reacties! Bedankt voor het lezen!
Leuk! Heb gewerkt in kantoor in een van de S-Bahnbogen tussen Janowitzbrücke en Holzmarktstrasse. Moet zo rond 1993 geweest zijn, tijdens de bouw van de 3 kantoortorentjes.
Leuk artikel over de Bogen.
Bücherbogen sla ik nooit over, kom altijd wel met een boek naar buiten. Vlakbij, in de Knesebeckstr. zit Berliner Zinnfiguren & Preussisches Bücherkabinet, een andere Berlijn verslaving van mij. Niet zo handig als je met het vliegtuig naar Berlijn gaat, boeken kunnen zwaar zijn.
Dank je wel! En wat een leuke aanvulling! Die winkels die je noemde zet ik gelijk even op mijn lijstje om te bezoeken als ik volgende keer in Charlottenburg ben. Bedankt voor de tips! En die boeken moet je maar allemaal in je handbagage stoppen dan, dat wegen ze toch niet, haha! Ik kom de Bücherbogen ook nooit zonder aankoop uit trouwens… Gevaarlijk leuke zaak!
jammer dat de bogen mij niet zijn opgevallen.Moet t.z.t.toch op zoek.
Hihi, zo zie je maar, er is altijd wel weer een goede reden om naar Berlijn te komen ;-).
Mijn favoriete S-Bahn-Bogen bevinden zich bij de Savignyplatz. Bijzonder daar (naast de Bücherbogen bij het plein zelf) is het smalle straatje waar de ingang van het S-Bahnstation is, de Else-Ury-Bogen. Gelijk tegenover die ingang is een tweede vestiging van het Italiaanse restaurant XII Apostel. Als je hier van je pizza of pasta geniet, zíe je de S-Bahntreinen ook rijden, aan de Georgenstrasse hóór je ze alleen boven je.
Klopt! Zo’n schattig stukje Berlijn is dat! Goede aanvulling Kees – bedankt!
Wat toch weer een leuk Bericht heb je deze keer weer gemaakt,ikben
de helemaal weg van van deze S Bahn en de Geschiedenis er van.
Heb hier nog een Tip voor de Lezers van je Blog die ook van S Bahn houden:Op RBB Mediathek staan twee leuke Films over de Ringbahn S 41 /S42.En bij de U-Bahn Haltestelle Olympisches Stadion is een Museum over S Bahnen en keer per Maand open kijk op de Site Berliner verkehrs betriebe BVB.
Grüsse nsch Berlin
Egon
Bedankt voor je reactie en leuke compliment Egon! Volgens mij heb ik de juiste documentaire op de website van RBB gevonden, hierbij even een linkje, misschien vinden andere mensen het ook interessant om te zien: http://mediathek.rbb-online.de/tv/Die-rbb-Reporter/Die-Ringbahn-1-2/rbb-Fernsehen/Video?documentId=31942520&topRessort=tv&bcastId=16269336. Heerlijk vind ik het om in de Ringbahn te zitten en het Berlijnse landschap aan me voorbij te laten trekken. Er is zoveel interessants te zien langs dat traject!
De bijzondere bogen van de Stadtbahn zijn mij absoluut bekend.
Een van de spots langs de Stadtbahn waar ik altijd geniet van mijn Berlijnmoment is op de Hackescher Markt en ik een heerlijk glas Weissen drink en ondertussen de S Bahn, DB Regio, Regionalzuge en Fernverkehr over de prachtige Stadtbahn zie rijden.
De Hackescher Markt vind ik altijd fijn maar de komende maanden extra fijn omdat het weer beter wordt en de terrassen aan de Hackescher Markt lekker vol en gezellig.
Volgende week zit ik er weer met vrienden aan een heerlijke Weissen genietend van de Stadtbahn.
Hmm, weer heerlijk op een terrasje zitten, ik kan niet wachten! Geniet van je Weiße, de Stadtbahn en al het ander moois dat Berlijn te bieden heeft!
Wat een geweldige post met idem foto’s <3
Was ook superleuk om research te doen naar de Stadtbahn voor dit artikel. Zo leer ik zelf ook af en toe nog wat nieuws, hihi! Dank je wel Eva! <3
Nächste station zooolgischer garten is mijn favoriet alleen maar om Hoe hij het zegt
Mooi he, dat Duits…? Ook de manier bv waarop ze “Berlin” uitspreken, prachtig….
Prachtig! Duits is zo sexy!
Jaaaaaa! Eens:)
Wir verstehen uns! :-)
Dat heb ik met “Savignyplatz”. Voordat ze dat omriepen, dacht ik, dat het was, maar het bleek dus te zijn… “Bellevue” is ook mooi, op zijn Frans: klinkt het daar.
Tekst ging niet goed, het moet zijn:
Dat heb ik met “Savignyplatz”. Voordat ze dat omriepen, dacht ik, dat het ‘saviknieplatz’ was, maar het bleek dus ‘zavienieplatz’ te zijn… “Bellevue” is ook mooi, op zijn Frans: ‘bellvu’ klinkt het daar.