Het Tränenpalast (1962) was tot 1989 voor reizigers naar het westen de controlepost naar de grensovergang op station Friedrichstraße. Alle reizigers werden hier door de SED (Socialistische Eenheidspartij van Duitsland) gecontroleerd op geldige reisdocumenten. Vanuit Oost-Berlijn kon er alleen toegang werden verkregen tot het westelijke deel van station Friedrichstraße via het Tränenpalast. Een privilege voor hoofdzakelijk bezoekers uit West-Duitsland en enkele DDR-burgers die toestemming van de DDR hadden verkregen om uit te reizen.
De meeste DDR-burgers hadden hier niets te zoeken of kwamen hier alleen om afscheid te nemen van familieleden die Oost-Berlijn hadden bezocht. Voor de meeste Oost-Berlijners zou deze grensovergang altijd gesloten blijven. Omdat vele Berlijners het gebouw uit staal en glas verbonden met emoties, verdriet, heimwee en afscheid werd de controlepost in de Berlijnse volksmond al snel het ‘Tränenpalast’ (paleis der tranen) genoemd.
Het Tränenpalast toen
Ondanks het feit dat station Friedrichstraße compleet in de Russische sector van Berlijn lag, waren een aantal metrolijnen enkel toegankelijk vanuit West-Berlijn. West-Berlijnse reizigers konden het station gebruiken om over te stappen richting Oost-Duitsland. Ook burgers uit de DDR, uit andere delen van West-Duitsland en uit het buitenland konden deze grensovergang gebruiken. Dit in tegenstelling tot de meeste andere grensovergangen waar enkel bepaalde groepen de grens mochten passeren.
Uitvoerige controles
Omdat station Friedrichstraße te klein was om alle omvangrijke controles uit te kunnen voeren heeft de SED de ‘Ausreisehalle der Grenzübergangsstelle Bahnhof Friedrichstraße’ (in de volksmond dus Tränenpalast) gebouwd. Voor de echte controles vond er een zogenaamde voorcontrole plaats waar alle paspoorten en visa werden gecontroleerd. Het doel was om alle reizigers eruit te pikken die geen toestemming hadden de grens te passeren.
Daarna volgde de douane (Zollkontrolle) waar koffers en tassen werden gecontroleerd. De uitvoer van DDR-Mark was verboden en reizigers hadden hier de mogelijkheid om nog wat restjes geld op hun rekening over te maken.
Vervolgens moesten de reizigers wederom wachten bij de ‘Kontrolle der Reisedokumente’, hier vond de daadwerkelijke controle plaats. Alle reisdocumenten, via en paspoorten werden nogmaals grondig gecontroleerd .
Reismogelijkheden
Na een overstap op Friedrichstraße kon er in alle richtingen verder worden gereisd. Naar bijvoorbeeld Tempelhof, Tegel en Kreuzberg in het westen of naar Lichtenrade en Schönefeld in het oosten. De kaarten van het openbaar vervoersnetwerk waren voor beide delen van de stad aangepast. Voor zowel West- als Oost-Berlijn was station Friedrichstraße het laatste station in de zone.
Het Tränenpalast nu
Na de eenwording van Duitsland werd het Tränenpalast over genomen door de cultuurondernemer Marcus Herold. Hij zorgde ervoor dat het Tränenpalast, net als veel andere panden die herinneren aan de Koude Oorlog, behouden is gebleven. 15 jaar lang werd het pand gebruikt als cultureel centrum (theater/club) waar vele gerenommeerde artiesten hebben opgetreden.
Tegenwoordig is het Tränenpalast weer in handen van de Senaat en kun je in het onder monumentenzorg gestelde gebouw een interessante tentoonstelling bezoeken over de geschiedenis van dit bijzondere pand. Naast veel foto- en videomateriaal staat er ook nog een originele controlecabine en een maquette van de controleposten.
De Intershop was een winkelketen in Oost-Duitsland waar westerse producten konden worden gekocht als je Duitse Marken (‘westgeld’) in je bezit had of je DDR-Marken voor een hoge wisselkoers liet omwisselen. Op station Friedrichstraße zat een Intershopfiliaal waar ook West-Duitsers kwamen om goedkope alcohol en sigaretten in te kopen. Omdat West-Berlijn maar weinig controlemogelijkheden had werden ook de eerste stations na station Friedrichstraße gecontroleerd op de invoer van waren waar geen belasting over was betaald.
Tränenpalast
Adres: Reichstagufer 17, 10117 Berlin
OV: Station Friedrichstraße
Entree: Gratis
Openingstijden: dinsdag – vrijdag: 9:00 – 19:00. Zater-, zon- en feestdagen: 10:00 – 18:00
ondanks dat ik al meerdere malen in Berlijn ben geweest vandaag naar het Tränenpalast geweest en zeer de moeite waard. Indrukwekkend zelfs. Wil je meer over de DDR te weten komen moet je zeker niet naar het DDR museum gaan. Dit soort museums geven een realistischer beeld en zijn gelukkig niet zo druk bezocht.
Daar sluit ik me helemaal bij aan. Een van de beste musea van Berlijn en dat nog gratis ook! Bedankt voor je reactie Ton.
Bedankt voor de info! We zullen het binnenkort met onze school ook eens verkennen!.
Geboeid door je blog komen bij mij ook de herinneringen naar boven uit de tijd van de DDR terwijl ik net mijn reis aan het voorbereiden ben om weer naar Berlijn te gaan (de tel ben ik inmiddels kwijtgeraakt hoe vaak ik er geweest ben). In 1986 voor de eerste keer en nu weer verlang ik naar het weerzien van mijn vrienden uit de voormalige DDR welke hechte vriendschap als een rode draad door ons leven loopt. Wat begon als een pen vriendschap is zo goed als uitgegroeid tot een warme familiaire band. De eerste keer dat ik daar was, heeft op mij als 16 jarige een enorme indruk achtergelaten: het militaristische, het machtsvertoon, de verhalen maar ook de simpele dingen die er gewoonweg niet waren of waarvoor je uren in de rij moest staan. Ook de telefoongesprekken die wij hadden en de post werd systematisch gecontroleerd. Als individu moest je constant op de hoede zijn. Maar toch hadden ze op een of andere manier een “goed” leven. Het jaar daarop ging ik met de trein alleen en heb toen ook een lift gekregen van een jongeman uit Dresden naar mijn vriendin vanaf de Friedrichstrasse. Hij was superblij toe ik hem 10 DM gaf! Maar ook de checks bij Checkpoint Charlie waarbij onze koffers op de terugweg geheel leeggehaald werden en de achterbank van de auto werd losgemaakt. Ook het lange wachten bij de douane posten terwijl er niemand voor je was, toont aan dat ze de macht die ze daar hadden verheerlijkten. Dan herinner ik mij nog een weekend waarbij mijn broer niet mee mocht omdat hij geen eigen paspoort had. Toen ben ik alleen de grens over gegaan, terwijl de rest in West-Berlijn bleef. Op de terugweg rond middernacht vergat ik mijn paspoort bij het inchecken van de metro, gelukkig kwam ik er snel achter maar ik heb in mijn leven nog nooit zo hard gerend. Gelukkig lag die er nog! Nu 16 jaar na de val van de muur zijn mijn vrienden ook wereldburgers en hebben de wereld gezien. Raar als je leven eerst zo beperkt was en daarna de poorten open gingen!
Wat ontzettend bijzonder dat een penvriendschap is uitgegroeid tot zo’n hecte band en zoveel bijzondere bezoeken aan de DDR. Lijkt me inderdaad enorm indrukwekkend maar ook interessant om hun leven van zo dichtbij mee te krijgen. Geografisch niet ver weg maar toch een wereld van verschil. Bedankt voor je bijzondere reactie Karina! Ik wens je nog veel mooie bezoeken aan Berlijn toe!
Hallo Marjolein, heel erg bedankt voor deze tip. Ben al jaren verknocht aan Berlijn en kom hier regelmatig voor een tripje maar had dit nog niet gezien! Deed me ook terugdenken aan een bezoek aan Brandenburg en Berlijn in 1989 met mijn ouders. Erg indrukwekkend was het om langs de wachttorens te rijden en vervolgens in zo’n hokje terecht te komen, net als in het Tränenpalast. Maar zal toen wel Checkpoint Charlie geweest zijn. Hoe dan ook apart om nog eens in zo’n hokje te staan :-).
Groeten Kim
Dag Marjolein,
Als eerste mijn compliment, je hebt een zeer goed blog opgezet. Het heeft mij wel gemotiveerd om te reageren. Hopelijk weet je de tijd te vinden in het lezen van mijn verhaal en een reactie te geven op 4 vragen mijnerzijds.
Ik ben tussen 1974 en 1979 ook een paar maal in de socialistische proeftuin van Europa, de DDR, geweest en ook ECHT contact gehad met verschillende mensen, waaronder ook Russische militairen. Berlijn, Leipzig en het sportparadijs Oberwiesenthal met de buitensporige vakantiewoning van Dhr. Mielke heb ik aldus bekeken.
Mijn laatste bezoek aan Berlijn is gedateerd, kerstmis 1979. Ik verbleef in west en met een dag permit naar oost Berlijn gegaan om een vriendin te ontmoeten, die ik in Leipzig had leren kennen, en heb daar van een uitstekend Kerstdiner genoten en daarna op de kegelbaan ons nog vermaakt. De tijd waren we echt helemaal vergeten (uiteraard) en het was inmiddels 2 uur in de nacht, terwijl ik de DDR om 24 uur had moeten verlaten. We snelde de straat op en dat was in die tijd uitgestorven op een enkele Trabant na. Het bijzondere was wel dat taxi’s zeer schaars waren omdat mensen elkaar gewoon een lift gaven, onder de noemer van een sociale samenleving. Mijn vriendin hield een Trabant aan en vertelde de chauffeur dat ik uit Holland kwam, en betrouwbaar was, maar wel naar de Friedichstraße moest. Ik bood hem 5 DM aan als hij daarna mijn vriendin ook thuis wilde afzetten en hij ging akkoord onder de voorwaarde dat hij mij zou afzetten op ± 350 meter van checkpoint Charlie. De laatste meters heb ik dus gelopen en bij de controle post schok de op wacht staande Vopo zich een ongeluk van mijn verschijning en trok zijn wapen. Binnen in de post moest ik uitleggen waar ik vandaan kwam en waar ik was geweest, vervolgens moest ik alles uit mijn zakken halen en ik werd verplicht in niemandsland te gaan staan wachten tot ze mijn verhaal hadden geverifieerd. Ik stond daar al een uur bijna te bevriezen toen Amerikaanse militairen, die ± 100 meter verder hun post hadden, naar mij gingen roepen dat ik gewoon door moest lopen. Ik riep terug dat ze mijn papieren en geld hadden waarop de Amerikanen gingen bellen, de telefoon hing trouwens aan de buitenzijde van hun post en zodoende hoorde ik alles. Ik hoorde een enorm gescheld vanuit de DDR post met die Amerikanen en kreeg toen mijn spullen terug, inclusief mijn fototoestel met overbelichte film.
Na deze uitgebreide introductie, mijn eerste vraag; weet jij of dit soort gebeurtenissen ook zijn gearchiveerd en of dit in het museum is terug te vinden?
Vraag 2; ben ik de enige die ervaart dat het leven in het westen, en dan met name Nederland, wel erg veel gaat lijken op dat van de DDR? Het lijkt wel of de muur moest worden afgebroken om dat systeem 1 op 1 te kunnen kopiëren. Denk aan afluisteren, camera’s, OV kaarten enz. We hebben hier gelukkig nog één verschil en dat is onze vrije mening.
Vraag 3; heb jij wel eens onderzoek gedaan naar de rol van Zweden met betrekking tot de DDR? Denk met name aan Volvo, Ikea en warmte camera’s.
Vraag 4. Weet jij of Meilenwerk in de Wiebestraße nu wel of niet meer is te bezoeken?
In 2016 ga ik na lange tijd weer Berlijn bezoeken en uiteraard is het niet meer te vergelijken, maar ik hoop nog wel dat speciale gevoel op te kunnen roepen op bepaalde plaatsen en misschien vind ik wel meer antwoorden op mijn vele bedenkingen.
Alvast mijn dank.
Met vriendelijke groet,
Jaap
Beste Jaap,
bedankt voor je compliment en je zeer gedetailleerde reactie. Erg interessant en vooral indrukwekkend om te lezen. Zelf ken ik het Berlijn van toen niet, daarom vind ik het erg boeiend om zulke verhalen uit eerste hand te horen.
In het museum is wel het een en ander te lezen maar lang niet alle verhalen zijn er gedocumenteerd en ook zeker niet zo gedetailleerd. Het Stasi-Museum in Lichtenberg is wat dat betreft wat uitgebreider. Bij Meilenwerk ben ik eerlijk gezegd al lang niet meer geweest, misschien dat je van de website wat wijzer kunt worden? http://www.meilenwerk.com/meilenwerk/standorte/berlin. Ik ben heel benieuwd hoe je het bezoek aan het huidige Berlijn zult ervaren. Er is ontzettend veel veranderd dus dat zal wel een bijzondere ervaring zijn! Ik wens je vast veel plezier.
Veel groeten,
Marjolein
Ik heb je blog over de Tränenpalast gelezen. In de jaren 70-80 ben ik er een paar keer geweest. Door je mooi verhaal komen weer veel herinneringen omhoog. Vooral de afschuwelijke drama’s die zich daar hebben afgespeeld. Ik was altijd blij weer terug in West-Duitsland te zijn. Ik zelf heb van 1973-2006 in West- Duitsland gewoond en ben vaker in Oost- en West-Berlijn geweest. 2005 ben ik voor het laatst in Berlijn geweest en ook op deze plek, toen was het geen museum. Ben blij dat ze dit nu veranderd hebben. Ga er bij een volgend bezoek aan Berlijn, hopelijk 2016, zeker naar toe.
Dank voor je mooie blog, erg interessant! Ook je bericht over de wachttoren die je toevallig hebt gevonden.
Hoi Jesske,
bedankt voor je reactie! Wat interessant dat je zo lang in West-Duitsland hebt gewoond. Moet een gekke gewaarwording zijn om Berlijn binnenkort weer te bezoeken en de vele veranderingen te zien in de stad. Ik ben trouwens bezig met het verzamelen van herinneringen over de Berlijnse Muur. Misschien vind je het interessant om te lezen of misschien zelfs wel mee te werken.
Ik ben ook blij dat ze een kwalitatief goed museum van het Tränenpalast hebben gemaakt. Het is voor mensen van mijn generatie zo lastig voorstellen hoe het passeren van de grens geweest moet zijn. Het kijken van films en het bezoeken van tentoonstellingen helpt wel wat, maar het blijft een absurd idee…
Groetjes,
Marjolein
afgelopen mei bezocht, mooi ingericht zodat je de sfeer een beetje kunt beleven hoe dat toentertijd geweest moet zijn…
Bedankt voor de tip. Ik heb er ooit drie uur in afzondering gezeten, om het kwartier kwam een Polizei kijken of ik er nog was. Ik heb toen geen dagvisum gekregen, en nooit geweten waarom niet. Ik kreeg mijn pas weer, en het bevel westwaarts terug te keren. Moet in 1988 geweest zijn. Het was een merkwaardig nare ervaring.
Bah, dat kan ik me voorstellen zeg! Klinkt absoluut niet prettig. Heb je ooit je Stasi-akte opgevraagd? Misschien dat je daar iets in kunt vinden?
Deze grensovergang ben ik in in jaren 70 inderdaad gepasseerd om de DDR in te reizen. Sininstere bedoeling was dat. Wist niet dat er nu een soort tentoonstellingsruimte van gemaakt is. Was in oktober 2014 nog een week in Berlijn, heb het toen gemist. Een volgende keer ga ik beslist even kijken!
Wat bijzonder dat je het Tränenpalast nog kent van zijn oorspronkelijke functie. Ik kan me goed voorstellen wat voor duistere sfeer daar moet hebben gehangen. En lang wachten in zo’n kleine ruimte. Benauwend denk ik! De tentoonstellingsruimte is er nog niet heel erg lang maar is zeker de moeite waard om te bekijken. Lijkt me met jouw persoonlijke ervaring extra indrukwekkend!
Als ik het me goed kan herinneren, ben ik er januari 2012 geweest. Het was zeer indrukwekkend en echt de moeite waard. Ik kan het iedereen aanbevelen om hier een bezoek aan te brengen.
Leuk.
“Ihre einreise in die DDR ist verweigert worden. Es werden darueber keine weiter aukuenfte gegeben” Dat is wat ik me vooral herinner. Waarschijnlijk omdat ik er als volgt uitzag: spijkerjakje, pakje samson in zakje. Lang haar en een zwart anarchistenster (speltje) (vond ik mooi meer niet hoor) op jasje.
Gewoon terug en bij checkpoint charlie alsnog gegaan zonder zwarte ster.
Ben er laatst nog in geweest. Zeer indrukwekkend.
Heel wat stempels in paspoort. Ik ging vaak een dagje Drueber.