Dresden is een prachtige stad, na Berlijn is het mijn favoriete stad in Duitsland. Er is veel groen en ruimte in het centrum en er hangt een creatieve en relaxte sfeer. Maar het is ook een stad die een veelbewogen geschiedenis kent. Gesticht is Dresden in 1206, maar sindsdien is de stad verwoest door verschillende rampen: verwoestingen tijdens de zevenjarige oorlog in 1760, in 1849 de Dresdener oproer, een grote brand in 1491, zware overstromingen in 2002. De bombardementen in de Tweede Wereldoorlog zijn misschien wel het meest bekend en hebben diepe sporen in de stad nagelaten.

Met dit artikel vol persoonlijke verhalen en historische foto‘s wil ik stilstaan bij de bombardementen op Dresden in de nacht van 13 op 14 februari 1945. De indrukwekkende persoonlijke verhalen en foto’s van Jan Poort mocht ik voor dit artikel gebruiken (heel erg bedankt Jan!). Eerder publiceerden we al de fotoseries Berlijn in de jaren ’80 en Berlijn tijdens de Wende. Ik hoop dat jullie de historische beelden uit Dresden net zo boeiend vinden om te zien!

De wederopbouw van Dresden na de Tweede Wereldoorlog

Op 13 februari 2016 is het 71 jaar geleden dat het vreselijke bombardement begon in Dresden. Vier bombardementen in drie dagen. Nog steeds is er discussie over het motief en de gevolgen ervan. Lang deden onbevestigde geruchten de ronde over grote aantallen doden en beschietingen van vluchtende burgers, waarvan niets waar bleek te zijn, maar een legende die door Goebbels (minister van propaganda in nazi-Duitsland) in het leven was geroepen. Allemaal propaganda? Door het grote aantal vluchtelingen in de stad was het lastig het preciese aantal doden vast te stellen. Onlangs is het dodenaantal op 25.000 naar beneden bijgesteld. Nog altijd een verschrikkelijk aantal.

De meest iconische foto uit 1945 van het verwoeste Dresden, gefotografeerd vanaf de toren van de Kreuzkirche op de Altmarkt. En dan de strategische betekenis van het bombardement, ook dat is omstreden. Dresden werd door de geallieerden aangevallen in de nacht van 13 op 14 februari 1945. Het grootste deel van de historische binnenstad werd verwoest, net als de militaire en industriële infrastructuur. Terreur om de burgers in opstand te laten komen tegen Hitler, chaos scheppen onder de oprukkende Russen, de Russen laten zien waartoe de gealliëerden in staat waren, arbeiders van de oorlogsindustrie doden, vernietigen van een belangrijk knooppunt van spoorlijnen en van de wapenindustrie (die was er wel degelijk, ook in de binnenstad waar duizenden dwangarbeiders en Joodse arbeiders uit Birkenau werkzaam waren). Dit was of komt heel dicht in de buurt van een oorlogsmisdaad. Lees voor aanvullende literatuur ‚Der Brand‘ van Jörg Friedrich (tegen) en ‚Dresden‘ van Friedrich Taylor (voor).

Maar je moet het ook wel in de juiste context bekijken. Het gebeurde op een moment dat Hitler met V2’s bezig was om Londen en Antwerpen op willekeurige plaatsen te raken, nadat hij eerder Rotterdam (centrum), Coventry (40.000 burgerdoden in de Battle of Britain), Warschau en Stalingrad had verwoest. Een oorlog heeft altijd twee kanten, die allebei wreed zijn. Maar zo vlak voor de naderende overwinning… Nee.

En dan heb ik het nog niet eens over de verwoesting van zo’n prachtige cultuurstad, die het Florence aan de Elbe genoemd werd. In drie dagen is het hele centrum vernietigd waaraan men nog steeds bezig is om het weer op te bouwen. De barokstad was de oorlog tot dan toe praktisch ongeschonden doorgekomen. Toen ik er in 1990 was, waren de werkzaamheden nog bezig. Veel is nu voltooid maar nog lang niet alles is klaar. Voor het Residenzschloss is als 337 miljoen Euro uitgegeven en is nog steeds niet volledig hersteld. Ook aan de Zwinger wordt nog gewerkt. Alleen de Sempergalerie zal in 2017 al 46,7 miljoen Euro gekost hebben.

Fotoserie: Elbe, Brühlsche Terrasse & Hofkirche

Links zie je het Brühlsche Terrasse aan de Elbe. Dit is een nog overgebleven stuk van de verdedigingswerken van de stad, die in de 16e eeuw werden aangelegd, maar begin 19e eeuw werden afgebroken. Het terras (ookwel ‘het balkon van Europa’ genoemd) is 10 meter hoog en er werden drie gebouwen op neergezet met aan het eind een monumentale trap. Later werden deze vervangen door het Albertinum, de Kunstakademie, de Sekundogenitur en het Ständehaus.

Op de foto staan het Ständehaus (Saksische parlement) en de Katholische Hofkirche. In de verte de Semperoper en rechts de Augustusbrücke.

Op het Brühlsche Terrasse v.l.n.r.: Kunstakademie, Sekundogenitur (vroeger bibliotheek en Kupferstichsammlung, nu wijnrestaurant van het Hilton hotel), Ständehaus met zijn toren en de Hofkirche.

De rivier de Elbe met rondvaartboot en zicht op Carolbrücke.

De Elbe gezien vanaf de Augustinerbrücke, met zicht op het Ministerie van Financiën van Saksen aan de overkant.

Katholische Hofkirche (of Kathedrale Sankt Trinitatis sedert 1980) met ruiterstandbeeld op voorgrond. De kerk is gebouwd van 1739-1755 in barokke stijl, in opdracht van keurvorst Friedrich August II. Sinds 1980 is het de kathedraal van het bisdom Saksen-Meißen en tevens stadskerk van Dresden. Omdat het oorspronkelijk een Hofkirche was, was het met een verbindingsbrug met het Residenzschloss verbonden. In de volksmond ookwel “brug der zuchten” genoemd naar het voorbeeld van Florence maar met een andere reden: men vond het misstaan bij de 2 majestueuze gebouwen.

In de kerk bevindt zich het wereldberoemde Silbermann orgel uit 1750-1755. Het heeft 47 registers en 3.000 pijpen. Het is in 1944 gedemonteerd en elders onder gebracht waardoor het de bombardementen gespaard is gebleven.

In de kerk is een modern piéta van Meißner porcelein ter herdenking van de slachtoffers te vinden. De kerk zelf is zwaar getroffen door bommen: het dak en de gewelven stortten in en drie van de vier hoekkapellen werden beschadigd. De vierde hoekkapel is opnieuw gebouwd. Ook de buitenmuren werden beschadigd. De herbouw heeft tot 1965 geduurd. In de grafkelder zijn 49 leden van Saksische keurvorsten en koningen bijgezet, waaronder het hart van koning August II van Polen.

Het onderste deel van de toren van de Hofkirche. De toren is 85m hoog en heeft 4 allegorische beelden: “geloof, hoop en liefde” en verder nog “gerechtigheid”. Op de ballustrade van het dakgewelf bevinden zich 78 beelden.

Gedeelte van de Hofkirche, in 1990 nog in de steigers.

Residenzschloss

Het Residenzschloss werd voor het eerst vermeld in 1289 als een burcht aan de Elbe. In 1548 is het slot in Renaissance stijl omgebouwd. Sedert 1986 is de wederopbouw gaande. Het is één van de belangrijkste Renaissance sloten in Europa. Het was eerst een burcht van de Meißner markgraven om de Elbe overgang te bewaken. Daarna vanaf 1464 Residenzschloss van de Saksische keurvorsten en koningen. Nu museum van de Staatliche Kunstsammlungen: Grünes Gewölbe, Rüstkammer, Kupferstich-Kabinett, Münz-Kabinett, Mittelalter-Abteilung der Skulpturensammlung.

Dit is een afbeelding van het slot van boven, zoals het tegenwoordig te zien is.

Links de Hofkirche, rechts het westelijke deel van de noordvleugel (kant van de Elbe) van het Residenzschloss. Toen allemaal nog in de steigers.

Hofkirche links, rechts Noordvleugel Residenzchloss (Elbflügel) met verbindingsbrug hiertussen.

Herbouw van de westvleugel in het Residenzschloss (Grünes Gewelbe).

Residenzschloss, eestvleugel (Moritzbau). In het midden achteraan wordt de Hausmannturm opgebouwd.

Een foto van het Residenzschloss uit 2013, met de herstelde Hausmannturm van 101m hoog. Daarmee is het het hoogste gebouw van Dresden.

Zuidwest vleugel van het Residenzschloss (Kupferstückkapel).

Residenzschloss met rechts de Stahlhof Langer Gang uit 1586-1591. De steeg leidde naar het Johanneum, dat vroeger bestemd was voor paarden en koetsen en nu als verkeersmuseum (van fiets tot vliegtuig en het “juweeltje” van de DDR, de Trabant) dienst doet. De gang is voorzien van twintig Toscaanse bogen met een hertengewei op elke zuil. Op de achtergrond staat de Georgenbau, links de Hausmannturm.

De Georgenbau (of Georgentor) – met trapgevel en veel beeldhouwwerk – staat tussen het slot en het Stahlhof aan de Elbekant (Noordzijde). Gebouwd is het van 1530 tot 1535 en diende als uitgang naar de Elbekant van de stad.

Het Residenzschloss links verbonden met een brug met de Hofkirche.

Hier is een volledig uitgebrand gedeelte van het Residenzschloss aan de noordvleugel zichtbaar. De herbouw is nog in volle gang: de toren is de Hausmannturm, die nog voorzien moet worden van zijn spits.

Fotoserie: Fürstenzug

De Fürstenzug in de Augustusstraße, tussen het Johanneum en de Georgentor, was een Fries met afbeeldingen van een stoet van Saksische keurvorsten uit 1871-1876. In 1907 is het vervangen door ca. 23.000 tegels van Meißner porselein. Er worden in totaal 94 personen uitgebeeld. Wonderbaarlijk genoeg hebben de meeste tegels de hitte van de brand goed doorstaan: er waren slechts 654 beschadigd. Gelukkig had de fabriek de afbeeldingen nog en konden die opnieuw gemaakt worden.

Fürstenzug aan het begin van de straat.

Fürstenzug halverweg de straat.

Het einde van de Fürstenzug bij de Hofkirche. Daarnaast de Georgentor met de uitgang richting Elbe.

Fotoserie: Cholerabrunnen & Taschenbergpalais

Cholerabrunnen met op de achtergrond restanten van het Taschenbergpalais. August de Sterke liet dit ‘optrekje’ in 1744-1746 naast het Residenzschloss bouwen voor zijn maitraisse, gravin Close (daarom ook wel Closepalais genoemd). Het werd via een corridor met het Residenzschloss verbonden. In 1760 werd het door de Pruisische legers verwoest, gerestaureerd vervolgens in 1762. De Cholerabrunnen werd in 1843-1846 gebouwd als geschenk omdat Dresden vrij was gebleven van de cholera-epidemie in Europa.

Nog twee staande muren, vermoedelijk van het Schloss bij de Hausmannturm en het uitgebrande Taschenbergpalais.

Het Taschenbergpalais is weer opgebouwd en in 1995 geopend als Het Grand Hotel.

Zwinger

De Zwinger aan het Theaterplatz is goed te zien op deze streetviewopname van Google. Links van onder naar boven: Elbe, Hofkirche, Residenzschloss.

Zwinger. Dit is een museumcomplex dat gebouwd is van 1710-1728 tussen de stadsfortificaties. Vandaar de naam, die “tussen de muren’ betekent. Het werd gebouwd rond een toernooiveld met paviljoens en poorten in opdracht van de keurvorst August de Sterke. Het is op 13 Feb 1945 totaal vernietigd. In 1945 is reeds begonnen met de herbouw en zal pas in 2017 geheel voltooid zijn met het herstel van de westvleugel. Op deze foto de noordoost zijde, de Sempergalerie met de Gemäldegalerie en rechts het Porzellan Pavillon.

Het gehele complex bevat o.a. (van het noorden klokwijs rond):
N: Nymphenbad, een Barok waterkunstwerk met een cascade en vele beelden
NO: Sempergalerie (127 m lang) met Gemäldegalerie. Helaas zijn 800 hiervan verbrand
O: Porzellan Pavillon (Oost-Azië) In 1717-1719 gebouwd om de gehele Zwinger tot een gesloten geheel te maken
ZO: Glockenspiel. Klokkenspel van Meißner porcelein. Sedert 1995 klinkt het weer in de zomer (te teer om in de winter te spelen)
Z: Porzellan Pavillon. Sedert 1962 met 50.000 voorwerpen de belangrijkste en kostbaarste keramische verzameling ter wereld
ZW: Kronentor, een Wahrzeichen van Dresden. De 4 dubbele adelaars met de vergulde Poolse kroon symboliseren de waardigheid van August de Sterke als Poolse koning
W: Mathematisch-Physische Salon. Museum van instrumentkunst
NW: Wall Pavillon, is het belangrijkste paviljoen van de Zwinger. Oorspronkelijk naar het voorbeeld van de tuinbelvedère in Schönbrunn in Wenen. Toegevoegd in het ontwerp een trappenpartij, arcaden en zuilen. Verder aan de buitenkant veel beelden uit de Griekse mythologie

Zuidwestelijke deel van de Zwinger.

Kronentor met de Poolse koningskroon.

Opzij buiten de Zwinger aan de Ostra Allee weer de Mathematisch-Physische Salon.

Schauspielhaus Am Zwinger uit 1911-1913. Werd gedeeltelijk verwoest, kon echter in 1948 weer worden gebruikt. Van 1990-1995 in stappen gereconstrueerd en in 1995 weer open gesteld.

Ruiterstandbeeld op Theaterplatz, Sempergalerie van de Zwinger in steigers op achtergrond. Deze is gebouwd door Gottfried Semper in 1854.

Sempergalerie aan het Theaterplatz. In sterk vereenvoudigde vorm weer voorzien van muurschilderingen, ook wel Gemäldegalerie genoemd. Het oostelijke deel is in 2015 voor 22 miljoen Euro hersteld, het westelijk deel zal in 2017 gereed zijn (24 miljoen Euro).

Ruiterstandbeeld van Koning Johann van Sachsen. In 1889 gegoten in de Dresdner Kunst- en Klokkengieterij. Op de achtergrond de Sempergalerie in de steigers.

Semperoper

De Semperoper is gebouwd van 1838-1841. In 1869 door brand verwoest, herbouwd van 1871-1878, in 1945 compleet verwoest. Op 13 Feb 1985 kon het operagebouw 40 jaar na de verwoesting geopend worden met dezelfde opera der Freischutz van Carl Maria von Weber waarmee het gebouw in 1944 gesloten werd wegens de oorlog. Na de Wende is het verbouwd en in 1996 weer geopend.

Beeld van Gottfried Semper, de architect van de naar hem genoemde Semperoper en de Sempergalerie van de Zwinger.

Front van de Semperoper.

Koepel bij de hoofdingang van de Semperoper.

Frauenkirche

De Frauenkirche (1726-1743) lag bijna geheel in puin na de derde aanval van de vier bombardementen die hebben plaatsgevonden in Dresden. Toen stortte de koepel in. Het beeld van Maarten Luther, dat onbeschadigd was gebleven en eerst elders op het plein stond, is voor de toren neergezet.

Luther voor de toren, die geheel in de steigers staat.

De troosteloze puinhoop van de koepel van de Frauenkirche.

Links restant portaal, rechts de Kunstakademie met glazen koepel.

Wat een oorlogspuin.

Enkele stenen van de Frauenkirche en boeken van Dresden in mijn ‘museum’. Meer beelden van het museum van Jan zie je in zijn fotoserie van Berlijn vlak na de Wende.

Werkzaamheden aan de ruïne van de toren om te zorgen dat hij niet verder instort.

De Frauenkirche (2002) is weer opgebouwd na de Wiedervereinigung.

Na voorbereidende fondsenwerving en sorteren van de stenen is men in 1994 begonnen met de restauratie. Voor zover mogelijk met de oorspronkelijke stenen (33%), wat aan de buitenkant aan de kleur te zien is. Ingewijd in 2002. Erich Honecker had de puinhoop willen laten bestaan als teken van de “Anglo-Amerikaanse bombardementen” zoals hij het overal op plaketten uitdrukte. De Russen hadden blijkbaar alles heel gelaten in zijn ogen. De Evangelisch-Lutherse kerk was gebouwd volgens de Lutherse liturgie die vereiste dat altaar, doopfont en preekstoel overal zichtbaar moesten zijn. Daarom had de architect gekozen voor een ronde vorm met balkons en niet langwerpig zoals in de RK kerken. De totale kosten van de herbouw waren 180 miljoen Euro en werd mogelijk gemaakt door burgers, steden en landen. Een deel van de koepel staat op de Neumarkt om te herinneren aan de verwoesting.

Kunstakademie

De Kunstakademie (1887-1894), met de glazen koepel, is gelegen aan het Brühlsche Terrasse. Een klein gedeelte is gespaard gebleven bij de bombardementen en kon door de kunstvereniging gebruikt worden. De rest is totaal vernield.

Kunstakademie van opzij. De glazen koepel die door een Romeinse Fama figuur wordt bekroond (godin van de roem) heet in de volksmond de “citroenpers’.

De restauratie van de Kunstakademie is van binnen nog steeds bezig en pas in 2005 voltooid. Hij is nu in gebruik door de Staatliche Kunstsammlungen Dresden.

Polizeidirektion & Albertinum & Kreuzkirche

Hoofdbureau van politie. Pas nu ontdekte ik dat ik hier erg veilig was geweest. Ik heb hier namelijk ’s nachts in de auto geslapen omdat hier toen nagenoeg geen hotels waren. Toch wilde ik op doorreis van Berlijn naar Delft Dresden bekijken omdat je nu voor het eerst vrij door de DDR kon reizen. Ik moest wel bijtijds toilet maken en de auto fatsoeneren voor het drukker begon te worden.

Albertinum van opzij. Dat is van 1559-1563 gebouwd als Zeughaus (wapenarsenaal) en genoemd naar Albert van Saksen. Nu in gebruik als museum voor moderne meesters en beeldhouwwerken.

Hoofdportaal van Albertinum.

Kreuzkirche aan de Altmarkt uit 1764-1800 op de plaats waar in 1170 al een basiliek stond. Het is één van de grootste Evangelische kerken van Duitsland met 3.600 zitplaatsen. In 1945 gebombardeerd en in 1946 reeds begonnen met wederopbouw. In 1955 ingewijd door de aartsbisschop.

Bovenste deel van de toren van de Kreuzkirche. Vanaf deze toren naast een beeld is de iconische foto gemaakt in 1945 van de ruïnes.

Pragerstraße

Ketelmuziek in de Pragerstraße, die van het oude centrum naar het station loopt.

Er wapperen drie vlaggen in de Pragerstraße: die van Duitsland, Saksen en Dresden.

Fonteinen in de Pragerstraße en op de achtergrond de Kreuzkirche.

Prager Straße met Centrum-Warenhaus en fonteinen. Dit is later weer afgebroken wegens zijn typisch lelijke DDR-uiterlijk. De hele Prager Straße ademt trouwens een DDR sfeer in tegenstelling tot vroeger toen het een voorname zakenstraat was.

Pragerstraße: waterpartij met bloemen.

Beeldengroep aan de Pragerstraße.

Dresden 1991 op doorreis van Berlijn naar Praag

Mijn vrouw op de Augustinerbrücke bij het Brühlsche Terrasse.

Filmen op de Augustinerbrücke. Op de achtergrond links Georgentor en rechts de Hofkirche.

Beelden op de Zwingerballustrade aan de Oostkant. Op de achtergrond Pavillon voor Dierkunde en Volkenkunde.

Uitzicht van balustrade op Kronentor en Mathematisch-Physische Salon.

Sempergalerie in de steigers met op de voorgrond het waterbekken, dat boven de cascade van het Nymphenbad ligt. Rechts een deel van het Wall Pavillon.

Filmen van interieur van het Pavillon voor Dierkunde en Volkenkunde met een kleine verzameling van de topstukken (rest in Ständehaus), op de achtergrond het Residenzschloss.

Een plastiek van een voorstelling uit de Griekse mythologie in het Pavillon voor Dierkunde en Volkenkunde.

Een beeld van een wetenschapper in het Pavillon.

Buiten op het Theaterplatz staat politie. Het lijkt wel of hij mij filmt. Doe ik iets verkeerd? De schrik zit er nog steeds in bij mij als ik in Oost-Duitsland ben, maar ja het is geen VoPo, maar West-Duitse politie.

Baustelle Schloß, betreten der Baustelle verboten.

Dit gedeelte is nog maar alleen wat muren. De rest totaal uitgebrand. De wederopbouw kan nog jaren duren.

Nog meer muren als we de hoek omgaan. Boney M mag hier nu ook optreden zondag. Wat zullen ze blij zijn; eindelijk echte popmuziek!

Nog wat verder naar de andere kant gelopen bij de Hofkirche. Hier is het herstel al verder gevorderd. Tussen beide gebouwen is de verbindingsbrug weer te zien.

We zijn nu onderweg door Oost-Duitsland naar Praag. We hebben even een pauze bij een oude papierfabriek. Tot onze verbazing is hij gewoon in werking ondanks de kapotte ramen. Die verwaarlozing was blijkbaar gewoon in de DDR. West-Duitsland heeft nog heel wat DM in Oost-Duitsland te pompen.

We naderen de grens met Tsjecho-Slovakije en zien een wachttoren. Zou ik hier mogen fotograferen aan de grens? Zit er nog iemand in? O nee, de DDR bestaat niet meer.

Even kijken bij de grensrivier de Moldau voor we de brug overgaan.

Nawoord

Opgedragen aan de dappere mensen die Dresden weer zo mooi hebben opgebouwd. Het begon met de Trümmerfrauen.

Een Nagelkreuz gemaakt van de nagels van het dak van de gebombardeerde kathedraal in Coventry in 1940 in de Battle of Britain. Zo’n kruis is aan tientallen Duitse kerken geschonken die door de bombardementen zijn getroffen. In Dresden in vier kerken.

Kopie uit het archief van de Leeuwarder Courant van de krant van 19-02-1945, uitgegeven namens de gezamenlijke kranten van Friesland als Friesche Courant. Op de achterkant stond een klein bericht over het bombardement op Dresden en Chemnitz die “geheel in de asch gelegd waren”. Dat was alles en natuurlijk in nazi-stijl want dit was propaganda naar hun hart. Ik heb beide pagina’s weergegeven om aan te geven hoe “groot” de kranten destijds waren wegens papiergebrek.

De pagina waarop het bericht over Dresden staat.

Ter nagedachtenis aan de slachtoffers van dit verschrikkelijke bombardement en ter verzoening. Dit is een foto van het monument ter verzoening bij de weer herbouwde Versöhnungskirche in Berlijn aan de Bernauerstraße, waar ook zo’n Nagelkreuz aanwezig is.

De foto’s van Jan Poort laten goed zien hoe zwaar Duitsland is getroffen door de bombardementen van de geallieerden. Wat moet Dresden voor de oorlog toch een prachtige stad geweest zijn!

Ben je benieuwd naar beelden van het huidige Dresden? Bekijk dan eens het artikel en vlog die ik over de stad maakte. Een stad die zeker het bezoeken waard is!