Tijdens de Koude Oorlog was Wünsdorf de ‘Verbotene Stadt‘. Wat de Sovjetsoldaten uitspookten op de verstopte militaire basis in de Brandenburgse bossen ten zuiden van Berlijn? Strikt geheim. En eigenlijk is deze verlaten stad – onder streng toezicht van standbeeld Lenin – nog altijd een beetje verboden. Hoge hekken beveiligen het enorme gebied dat al tijdens de Keizertijd dienst deed als militair oefenterrein. En dat woord verboden he? Dat wekt mijn nieuwsgierigheid! Tijd om de stad – compleet met verlaten zwembad, theater en kantoren – eens nader te onderzoeken. Samen met Go2Know, camera’s en statief gingen we op pad.
Wünsdorf toen
Van Keizer naar Hitler en de Sovjets
Op het terrein van Wünsdorf zijn de restanten van verschillende etappes Duitse geschiedenis terug te vinden. Duitse Keizerrijk. Eerste Wereldoorlog. Tweede Wereldoorlog. Koude Oorlog. Misschien wel meer geschiedenis dan goed is voor een land. Er zijn weinig locaties te bezoeken waar historie uit zoveel tijdsbestekken te vinden is en dat alleen al maakt Wünsdorf uniek.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Wünsdorf al de grootste militaire basis in Europa, met talloze barakken, een infanterieschool (voor de militaire grondtroepen), het Halbmondlager (voor o.a. Islamitische, Indiase en Afrikaanse krijgsgevangenen) en kantoren (voor het versturen van telegrammen en voeren van telefoongesprekken). De nazi’s en Sovjets, die later in Wünsdorf introkken, hebben het militaire terrein verder uitgebreid. Vanaf het moment dat de laatste Sovjetsoldaten in 1994 vertrokken, staat het terrein leeg.
Hoe het allemaal begon
In zijn beginjaren – we hebben het dan over de 19e eeuw – was Wünsdorf een dorp van de boeren. In 1860 bestond Wünsdorf uit 283 inwoners en verder vooral uit molens, weide en veel bos. Enkele jaren later was het over met de rust en werd het gebied voor het eerst voor militaire doeleinden ingezet. Het Pruisische leger van het Duitse keizerrijk gebruikte het al in 1877 als schietterrein. Toen in 1897 de treinverbinding tussen Berlijn en Dresden werd geopend, groeide de betekenis van de regio. Het begin van een lange geschiedenis als militair terrein.
En toen kwam de NSDAP aan de macht…
In 1933 kwam Hitlers Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) aan de macht in Duitsland. Ook het militaire terrein in Wünsdorf namen ze rap over met voornamelijk gepantserde troepen. De militaire faciliteiten werden behoorlijk uitgebreid met vooral veel bunkers, bunkers en nog meer bunkers. Vanaf 1935 zetelde ook het hoofdkwartier van de Wehrmacht (het leger van het Derde Rijk) in Wünsdorf.
Net als Berlijn en veel andere belangrijke Duitse steden, was ook de militaire stad Wünsdorf doelwit van de verschillende bombardementen in 1945. Tijdens de derde luchtaanval op 15 maart 1945 werd Wünsdorf het zwaarst getroffen. Meer dan 580 machines vlogen over en 120 mensen overleden daarbij. Een maand later, op 20 april 1945, vielen de Sovjets binnen en namen het verzwakte en verwoeste militaire terrein over.
Tijdens de Koude Oorlog
Wünsdorf – of Wjunsdorf (Вюнсдорф), zoals de stad inmiddels door de Russen werd genoemd – was tot 1994 de militaire hoofdvestiging van het Rode Leger in Duitsland. De stad werd, net als veel andere door de nazi’s verlaten gebouwencomplexen, overgenomen door de Sovjets. Lokale bewoners werden verbannen, de wegen werden gesloten voor verkeer en waren enkel nog toegankelijk voor de Sovjets. In maart 1953 woonden er nog maar 1953 bewoners en zo’n 30.000 soldaten in Wünsdorf.
In de gebouwen zijn veel Russische kunstwerken te vinden
Tijdens de Koude Oorlog werd Wünsdorf één van de grootste militaire basissen buiten de Sovjet-Unie. Hoeveel soldaten hier exact woonden? Dat weet niemand precies (bronnen zijn niet helemaal consistent). Tussen de 50.000 en 75.000 soldaten met hun families moeten het ongeveer zijn geweest. Ze leefden afgesloten van de rest van de wereld in wat ook wel ‘Klein Moskou’ werd genoemd. Achter de muren stonden o.a. scholen, winkels en sportplaatsen tot hun beschikking. Wat zich in Wünsdorf afspeelde, was strikt geheim voor de buitenwereld. Het was Sperrgebiet en voor DDR-burgers streng verboden te betreden terrein. Vanuit het dorp, verscholen achter hoge muren in de bossen van de DDR, ondersteunde de Sovjets hun Oost-Duitse bondgenoten o.a. bij het ‘bewaken’ van de grens met West-Duitsland.
De Duitse hereniging
Op 12 september 1990 werd het “Verdrag inzake de afsluitende regeling met betrekking tot Duitsland” getekend. Het “Twee-plus-Vier-verdrag”, tussen enerzijds de Duitse Democratische Republiek en de Bondsrepubliek Duitsland en anderzijds Frankrijk, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Sovjet-Unie, vormde de basis voor de Duitse hereniging en voor het einde van de aanwezigheid van Russische soldaten op Duitse bodem. Wat volgde was een van de grootste terugtochten in vredestijd: in vier jaar tijd zouden 330.000 soldaten, 208.000 familieleden, 4.116 tanks en 8.000 andere voertuigen vanuit Duitsland terug vertrekken naar Rusland.
Zo ziet een Russische kalender eruit als je hem ruim 20 jaar laat hangen
In 1994 moesten alle troepen het gebied van de voormalige DDR hebben verlaten. Sindsdien heeft het bekende noodlot ook Wünsdorf getroffen. Leegstand. De Sovjets hebben een 260 hectare groot terrein vol geschut, industrie, munitie, restanten van bommen en wapens en ander militair afval achtergelaten en een nieuwe bestemming is er nog niet voor gekomen.
Feitjes over Wünsdorf
Tijdens mijn onderzoek naar Wünsdorf kwam ik nog meer interessante feitjes tegen die ik nog niet wist:
- In Wünsdorf de eerste Moskee op Duitse bodem werd gebouwd in 1914 voor islamitische krijgsgevangenen. De Moskee is in de oorlog verwoest
- Tijdens de Olympische Spelen van Berlijn in 1936 trainden de Duitse deelnemers in Wünsdorf, terwijl de sporters uit andere landen trainden in het Olympische dorp in Elstal (dat overigens ook leeg staat en dienst doet als museum)
- Station Wünsdorf was tijdens de Koude Oorlog het station van de Russen. Tot 1994 vertrok er iedere dag een directe treinverbinding naar Moskou. Ook de andere geallieerden hadden hun eigen stations voor hun troepen, dat waren: Berlin-Lichterfelde West (Amerikaanse troepen), Berlin-Tegel (Franse troepen), Berlin Charlottenburg (Britse troepen)
Hoofdingang van het Haus der Offiziere
Wünsdorf nu
Veel leegstand, relatief weinig verval
Leegstand in Wünsdorf. Sinds het vertrekken van het Rode Leger in 1994. Maar met het verval valt het verbazingwekkend genoeg erg mee! Veel verlaten gebouwen in Berlijn zijn in de jaren ’90 aan hun lot overgelaten maar Wünsdorf is altijd bewaakt gebleven. En dat zie je erg duidelijk terug. Het terrein ziet er stukken beter uit dan andere verlaten Russische militaire terreinen zoals bijvoorbeeld Kaserne Krampnitz en Vogelsang.
De meeste gebouwen op het terrein zijn veilig te betreden, voorzien van ramen en veel Russische muurschilderingen zijn zelfs nog in originele staat behouden gebleven. Dat maakt Wünsdorf een geweldige plek om rond te dwalen! Interessant en ontzettend fotogeniek. Natuurlijk is er verval te zien maar dan voornamelijk door de krachten der natuur. Ruim 20 jaar leegstand is ook niet niets natuurlijk. Afgebladderde verf langs de kozijnen, een verstoft zwembad en woekerende bomen voor de ramen. Dat is het type verval dat ik persoonlijk heel mooi vind. Van vandalisme en lelijke graffititags is amper sprake.
Russische muurtekening in het Haus der Offiziere
Op fototour met Go2Know
Wünsdorf stond vanwege de historische waarde al lang op mijn lijstje om eens te bezoeken. Wat hield me tegen? De strenge bewaking voor een illegaal bezoek en daarmee de kans dat je na 1,5 uur reizen niet eens binnen kunt komen. Maar ook de hoge kosten voor een tour als je Wünsdorf op legale wijze besluit te bezoeken. € 70,- voor een fototour over een verlaten terrein is ook best even slikken, zeker als je normaal ergens gratis naar binnen sneakt. Maar toch ben ik blij dat ik het heb gedaan!
We konden van 10:00 tot 17:00 op eigen houtje over het terrein dwalen en overal kijken en fotograferen waar we maar wilden. Wünsdorf is als een museum zonder gebaande paden en informatiebordjes. Je bepaalt je eigen pad. En met zo’n tour hoef je niet op je hoede te zijn voor beveiliging, maar kun je in alle rust de goed bewaarde restanten van de geschiedenis bekijken. Tour is een groot woord trouwens, Go2Know organiseert in Wünsdorf een ‘Fotobase’. Ze vertellen beknopt wat over het terrein, verkopen drankjes en kleine snacks en staan ter beschikking voor al je vragen. € 70,- blijft veel geld en ergens heb ik er gemixte gevoelens bij om dit te betalen, maar uiteindelijk draag je met de tour ook mee aan het behoud van Wünsdorf. Dat vond ik het dan wel weer waard! Go2Know is een organisatie die vaker fototours organiseert op verlaten terrein, eerder ging ik mee naar de Alte Fleischfabrik in Lichtenberg.
7 uur door een verlaten stad dwalen lijkt misschien veel trouwens, toch hebben we bij lange na niet alles kunnen zien. Het is zo ontzettend groot! Dat wat we graag wilden zien hebben we gelukkig wel kunnen zien: het Haus der Offiziere, het verlaten theater, het zwembad uit de Keizertijd en veel verschillende Russische muurschilderingen. Tussendoor hebben we in alle rust onze meegebrachte broodjes kunnen eten tussen de verlaten gebouwen. Een erg gave ervaring!
En dan nu… Fotospam!
Fotoimpressies van de verlaten militaire stad Wünsdorf
Fotoimpressies Haus der Offiziere
Fotoimpressies theater
Fotoimpressies zwembad uit de Keizertijd
Overige fotoimpressies Wünsdorf
Verlaten Wünsdorf-Waldstadt
Adres: Wünsdorf-Waldstadt, Brandenburg (ongeveer 50 kilometer ten zuiden van Berlijn-Alexanderplatz)
OV: Treinstation Wünsdorf, trein RE7 vanaf Alexanderplatz, Ostbahnhof of Schönefeld of trein RE3 vanaf Hauptbahnhof, Potsdamer Platz of Südkreuz
Goed om te weten:
– Treinen rijden niet heel frequent, ongeveer eens per uur
– Vanaf station Wünsdorf is het ongeveer 15 minuten lopen naar het verlaten terrein
Entree:
€ 70,- voor een fotobase met Go2Know (deze worden maandelijks georganiseerd)
Meer info op: www.go2know.de/Fototouren/Wuensdorf-Das-Haus-der-Offiziere
Je schijnt ook de beveiliging € 15,- te kunnen betalen voor entree maar daar heb ik zelf geen ervaring mee
Meer info op: www.abandonedberlin.com/2013/09/forbidden-city-nazis-russians-lenin
Zou jij er geld voor over hebben om gebouwen met zoveel historische waarde te bezoeken? Ik ben wel benieuwd. Mijn mening heeft zich na mijn bezoek in ieder geval wel veranderd en ik zou graag meer locaties met Go2Know bezoeken. Vragen, reacties en suggesties zijn van harte welkom bij de reacties!
Iemand die weet of het nog steeds mogelijk is om via Jürgen Naumann toegang tot het terrein te krijgen? Via Go2Know er maar 1 keer per maand een tour, en niet als wij in Berlijn zijn.
To get into ‘Haus der Offiziere’ though, you can call caretaker Jürgen Naumann at 0178-5806569 and he’ll happily make an appointment to let you in and take as many pictures as you can snap for €15.
Je kunt nog steeds Jurgen Naumann bellen voor een afspraak voor het huis van de officieren, badhuis en theater, een erg vriendelijke man.
Wat goed om te weten! Bedankt voor je reactie Jacob, daar hebben andere bezoekers ook weer wat aan!
Wünsdorf zou ik zeker nog wel een keer willen bezoeken. Ik was er in 1981. Ik bezocht toen mijn vriend Bernd in Mittenwalde. Ik had hem en zijn vriendin Vera ontmoet op een kampeervakantie in Hongarije in 1977. De vriendschap groeide, en in 1981 bezocht ik de DDR, in de herfst. Bernd en ik gingen s’avonds stiekem naar de “verboden stad”. Bij een buitenpoort stond een Russische soldaat op wacht. Wij liepen naar hem toe. Hij deed een gebaar dat hij een sigaret wilde. Die gaf ik. Wij mochten daardoor even over de muur kijken. Ik zag rijen dik Russische tanks staan, met de kanonnen naar het westen gericht, zo ver ik kon kijken. Beangstigend en indrukwekkend tegelijk. Koude oorlogtijd optima forma.
Enkele jaren terug bezocht ik een camping in de buurt van die complexen voor bezoek aan Berlijn als ook Potsdam. Met de bus die van station B. Tiergarten af komt, kon ik verder richting Potsdam met een overstap in ’n dorp(?) onderweg. Vervolgens rijdt deze bus langs die militaire complexen. Het gaat wat langzamer maar de rit is mooi, door Berlijn, bossen en langs meren én… zeer billig. (Heb je die Hollanders weer!) Het bezoek aan Berlijn was voor mij een aanzet om in 2012 een reis te organiseren met een mannen koor (gezongen in de dienst vd Gedächtniskirche!) met ’n groep van 120 personen. Gewéldig zo’n ervaring. Om die reis te presenteren heb ik via Wikipedia veel,héél veel Duitse/Berlijnse geschiedenis doorgewerkt, ook dát was een verrijkende ervaring.
Marjolein ga zo door, ik volg je met plezier en verhoogde belangstelling.
Donders mooie foto’s. Volgens mij is die 70 euro niet duur. Wat heb je nu tegenwoordig nog voor 10 euro per uur??
Haha, als je het zo bekijkt is het inderdaad een koopje! Ik vond het ook echt wel het geld wel waard. En bedankt voor je vleiende compliment Jeroen!
bedankt voor de mooie foto,s ,in de eighties ben ik vaak in Berlijn geweest,toen noch spannender vanwege Oost en West.Als het stadsslot klaar is ga ik zeker weer en ook voor Tempelhof.Groeten van Wouter Altena,Amsterdam.
Dat kan ik me voorstellen! Wat zou ik graag tijdreizen en even kijken in het Berlijn van toen. Die tijd fascineert me ontzettend! Onlangs keek ik de film B Movie over West-Berlijn in de jaren ’80. Wat een bijzondere tijd moet het zijn geweest… Ik kan absoluut aanraden om nog eens een kijkje te nemen in Berlijn trouwens, nog altijd een interessante en spannende stad!
Dit is echt helemaal te gek!
E 70 is aan de prijs, maar dan krijg je ook wat.
Wat een schitterende reportage heb je ervan gemaakt, en die foto’s !!!
Echt Super, heb weer genoten van één van je TOP-reportages.
Dank je wel.
Wow, wat een mooi compliment, dank je wel Egbert! En €70 is inderdaad een hoop geld, maar een verlaten militaire complex doe je dan ook niet iedere dag ;-).
Goede verhaal en heel goed idee om bij een volgend bezoek ook een s te gaan kijken. Te meer omdat ik de koude oorlog dichtbij heb meebeleefd. Een bezoek is zeker het geld waard lijkt mij.
Ik heb zo een tien jaren geleden de plek bezocht. Niet het officierenhuis, maar een kazerne een paar verdiepingen onder de grond. Hallucinant met apparatuur etc uit de nazitijd. Is dat gedeelte nog te bezoeken?
Ik weet wel dat het bunkercomplex te bezoeken is, daar zijn wij alleen niet geweest (http://www.buecherstadt.com/en/bunker/). Lijkt me wel erg interessant om ook nog eens te bezoeken! Wordt vervolgd!
Hallo Marjolijn, het bunkercomplex is echt wel de moeite. Als je geluk hebt, heb je de gids quasi voor jezelf (buiten seizoen). Merendeel apparatuur dateert echter wel uit de “Koude Oorlog”-periode, maar er kleeft natuurlijk wel nog een stukje “WOII” aan. Bucherstadt is leuk, als alles open is én voor de liefhebbers. Weinig HORECA; maar station Wunsdorf heeft een toilet, de trein is proper (niet zoals in België), er is een theehuis, uitgebaat door een achtergebleven Rus. Aanrader? Grieks restaurant. Vriendelijk, héél schappelijk in prijs en lekker (en géén “afzetters”). Misschien dit jaar nog eens terug. Of Halbe? Of Seelöw? Of… Of gewoon van dag tot dag bepalen… Cu, Eddy
Wat goed om te weten. Bedankt voor de aanvullende informatie Eddy, de bunkers van Wünsdorf staan nog steeds op mijn lijstje om eens te bezoeken!
Hoi Marjolein. Gaaf blogverslag. Vandaag ook daar geweest, althans bij de infanterieschool. Zonder betweterig te willen zijn wil ik ook melden dat je er idd voor 15euro in kan, zowel Haus der offizieren als de infanterie schule. Trek er wel meerdere dagen voor uit!
Perfecte historische plek voor de voorliefde voor verlaten plekken!
Groet, Peter.
Betweterig? Nee joh, handig juist! Denk namelijk dat andere lezer daar ook iets aan kunnen hebben! Ik had al in het artikel gezet dat er naar mijn weten een mogelijkheid is om € 15,- bij de beveiliging te betalen en zo het terrein te bezoeken, maar het is fijn als iemand dat vanuit eigen ervaringen kan bevestigen. Dus bedankt daarvoor Peter!
Superleuk artikel en thanks voor de final tip Peter. Ik ga heen!
Gaaf! Veel plezier Johan! Ben benieuwd wat je ervan gaat vinden :-).
Knappe locatie en prachtige foto’s! Daar wil ik zeker ook naartoe. Ik was al eens terechtgekomen op de website van die organisatie, maar wist niet goed welke locatie te kiezen. Een vraagje nog: kan je er makkelijk met het openbaar vervoer geraken vanuit Berlijn centrum?
Heb net gezien dat die info onder de foto’s stond!
Ik ken niet alle locaties van Go2Know maar mij persoonlijk trekken Beelitz Heilstätten en Wünsdorf het meest vanwege de geschiedenis. Ik ben ook in de Alte Fleischfabrik geweest en dat was eigenlijk voornamelijk vanwege de graffiti leuk om te zien. Met de andere locaties heb ik nog geen ervaring maar ik wil er eigenlijk nog wel een paar zien. Wordt vervolgd hopelijk!
Wünsdorf is trouwens vrij eenvoudig te bereiken met de trein, met een directe verbinding vanaf bijvoorbeeld Hauptbahnhof en Schönefeld. Ik raad wel aan om de vertrektijden van de trein vooraf even te checken om te voorkomen dat je een uur op de trein staat te wachten ;-).
YOOO dit is echt te gaaf!! Beter dan die Go2Know die ik had ;) Ga eens kijken of wij ‘m nog voor 15euro kunnen betreden.
Hoi Marjolein,
Leuke reportage, mooie foto’s en 70 Euro zeker waard