Fietsroutes uitstippelen door de voor mij wat minder bekende hoeken van Berlijn is een beetje een nieuwe hobby van me geworden. Zo ben ik lekker in beweging, leer ik nieuwe wijken van Berlijn kennen en bovendien krijg ik er nog een beetje een vakantiegevoel van ook. Helemaal leuk dus!
Onlangs combineerde ik een bezoek aan de Zitadelle in Spandau, de Tegeler See en wat street art in Reinickendorf in één fietstocht. De mix uit geschiedenis, natuur en kunst maakte de route lekker veelzijdig en vond ik persoonlijk erg leuk. Vooroordelen werden ontkracht: Spandau is heus geen suffe wijk aan de rand van de stad en Tegel is veel meer dan een vliegveld alleen. Het bewijs in dit artikel, samen met mijn route en foto’s van de rit! Viel Spaß!
Mijn fietstocht van Spandau naar Tegel/Reinickendorf
Beginpunt: S Spandau of U7 Rathaus Spandau
Eindpunt: U6 Borsigwerke (let op: geen lift aanwezig)
Lengte: 15 kilometer
Duur: 1 uur (zonder stoppen onderweg, ik deed er inclusief bezoek aan de Zitadelle in Spandau, overstap met de pont en pauzes ongeveer de hele middag over)
Mijn fietsroute: link naar Google Maps
Mijn fiets nam ik mee in de S-Bahn. Een kaartje voor je fiets kost voor een enkele reis AB: € 1,90, voor een enkele reis ABC: € 2,50.
Mijn stops:
Altstadt Spandau ❯ Zitadelle Spandau ❯ Pont van Hakenfelde naar Tegelort ❯ Tegeler See ❯ Dicke Marie ❯ Greenwichpromenade ❯ Street art in Reinickendorf ❯ Borsigwerke
Altstadt Spandau
Oude binnenstad van de Berlijnse wijk Spandau (voor het samenvoegen met Berlijn een zelfstandige stad)
Adres: tussen station S+U Spandau en station U Altstadt Spandau
OV: S Spandau of U7 Rathaus Spandau
Wist je dat Spandau twee jaar ouder is dan Berlijn? Deze toenmalige nog zelfstandige stad heeft dus veel geschiedenis en dat zie je het historische centrum van de wijk veelvuldig terug. Overal smalle (voetgangers)straatjes, verschillende bouwstijlen uit meerdere historische etappes en hier en daar nog een stuk van de oude stadsmuur. Doordat de binnenstad grotendeels uit de 13e eeuw stamt, kun je dit deel van de fietstocht beter wandelend doen. De historische binnenstad van Spandau is namelijk de grootste voetgangerszone van Berlijn en daar worden ze van fietsers doorgaans niet erg blij.
Highligts van de Spandauer Altstadt zijn de St.-Nikolai-Kirche (Havelstraße 16), het Gotische Haus (Breite Straße 32), resten van de historische stadsmuur (Viktoria-Ufer) en verschillende evenementen. In de winter is de kerstmarkt een must, in de zomer vind je hier een van de meest knusse openluchtbioscopen (Carl-Schurz-Straße 13) van Berlijn.
Het Rathaus van Spandau
Een deel van de oude stadsmuur van Spandau
Zitadelle Spandau
Renaissancefort uit de 16e eeuw met een uitzichttoren en een tentoonstelling Berlijnse beelden en monumenten
Adres: Am Juliusturm
OV: U7 Zitadelle
Openingstijden: Dagelijks van 10:00 tot 17:00
www.zitadelle-berlin.de
Een van de best bewaarde renaissanceforten van Europa bevindt zich in Berlijn: de Zitadelle van Spandau, aan de rand van de Spandauer Altstadt. De citadel met haar herkenbare stervorm werd in de 16de eeuw (1559 tot 1594) gebouwd om de stad Spandau tegen vijanden te beschermen.
Bij het binnentreden van de citadel waan je je gelijk ver terug in de tijd. De ophaalbrug over het kanaal biedt toegang tot het complex dat geheel symmetrisch is gebouwd. Op elke hoek van de citadel bevond zich een bastion, zodat er geen dode hoek ontstond waar vijanden zich konden verstoppen. Ik was positief verrast door de goede staat waarin de citadel zich bevindt en nam ruim de tijd om de tentoonstellingen, de uitzichttoren en de details van het oude fort te ontdekken. Via een audiogids kun je meer over het terrein en zijn geschiedenis te weten komen.
Op het terrein bevindt zich ook een restaurant met terras. Prima geschikt voor een kleine pauze! Wist je trouwens dat hier ook vaak concerten worden georganiseerd? Lijkt me waanzinnig om hier eens naar een concert te gaan!
Tentoonstelling: ‘Berlin und seine Denkmäler‘
De tentoonstelling ‘Berlin und seine Denkmäler‘ is sinds april 2016 in de Spandauer Zitadelle te bezoeken. Het herbergt een verzameling standbeelden die ooit allemaal in Berlijn hebben gestaan, van de vroegere keizertijd tot het recentere DDR-tijdperk. Veel beelden van toenmalige heersers, van koningen, keizers en politici. Maar ook van verzetsstrijders, soldaten en andere helden uit het verleden. De beelden zijn op chronologische volgorde te bezoeken en er is een groot verschil te zien in soort beelden uit de verschillende historische etappes. Veel grote indrukwekkende beelden voorzien van beknopte historische achtergrondinformatie over die tijd. Een aanrader!
Als je de tentoonstelling bezoekt, mag je het beroemde hoofd van Lenin uiteraard niet overslaan. Dit is de kop van het enorme standbeeld van Lenin dat ooit op de toenmalige Leninplatz stond (huidige Platz der Vereinten Nationen in Friedrichshain). Na de val van de Berlijnse Muur werd het in stukken gehakt en begraven. De stad Berlijn hield vol niet te weten waar het begraven zou liggen maar de curatoren van de tentoonstelling wilde het beeld er unbedingt bij hebben en hielden voet bij stuk dat ze het standbeeld wilden vinden. Uiteindelijk hebben ze de vergunning gekregen om het hoofd ergens in de bossen rondom Berlijn op te graven. Dat deden ze, en nu kun je bij de tentoonstelling even oog-in-oog staan met Lenin.
Het beeld zou je trouwens uit de film Goodbye Lenin kunnen herkennen, waarin het beeld aan een helicopter over de stad zweefde. Het ultieme symbool voor de ondergang van de DDR. Best een gekke gewaarwording om het nu ineens, na er zoveel over te hebben gelezen, zo in een tentoonstellingsruimte te zien liggen.
Uitzicht vanaf de Juliusturm
Het middeleeuwse fort beschikt ook over een uitzichttoren. Een houten wenteltrap brengt je naar de top van de 30 meter hoge toren vanwaar je een waanzinnig uitzicht hebt over de Zitadelle met zijn verdedigingsmuren en kanalen, over de historische binnenstad van Spandau en zelfs over de rest van Berlijn.
Net als het fort, stamt de basis van de uitzichttoren oorspronkelijk uit de 13e eeuw. De houten wenteltrap is echter geen origineel meer, deze is uitgebrand en in 1964 gereconstrueerd naar voorbeeld van de neogotische trap uit 1843. Neemt echter niet weg dat het een prachtige trap is en dat de wandeltocht over de 145 traptreden naar boven al een feestje ansich is!
Uitzicht richting Tegel
Uitzicht richting Mitte
Uitzicht richting Spandau
Met mijn bezoek aan de Zitadelle ben ik zo’n twee uur zoet en daarna vervolg ik mijn fietsroute door Spandau. Of beter gezegd, nu begin ik mijn fietstocht eigenlijk pas écht. In de binnenstad van Spandau kwam het tenslotte niet zo van fietsen… Ik rijd in ongeveer een kwartiertje door de buitenwijken van Spandau naar de veerboothalte, vanwaar ik de veerboot naar Tegelort neem.
Overige bezienswaardigheden/activiteiten in de buurt:
– Spandauer Forst, een groot natuurgebied aan de rand van Spandau
Fähre Tegeler See
Schattige veerboot Odin I verbindt Spandau-Hakenfelde met Tegelort
Adres: Aalemannufer 14
OV: Bushalte Aalemannufer (bus 136 vanaf S Spandau of U7 Rathaus Spandau)
Goed om te weten:
– Vaart alleen in het seizoen op vrijdag, zaterdag, zondag en feestdagen
– Vaartijden zijn op de website te vinden
www.faehre-tegelersee.de
Langs volkstuintjes fiets ik over een hobbelige weg naar de stadsrand. Het is er rustig, bijna uitgestorven. Even voelt het alsof de wereld hier ophoudt. Tot ik aankom bij de veerboothalte. Het gaat nog verder! Maar ik moet er wel even op wachten. De veerboot Odin I meert namelijk slechts een keer per 1,5 uur aan bij de halte Hakenfelde en pendelt dan tussen verschillende oevers aan de Tegeler See. Maar het is het wachten waard want Odin I is een bezienswaardigheid an sich!
De Fähre Tegeler See (veerboot Tegeler See) is geen reguliere Berlijnse veerboot die door de BVG wordt geëxploiteerd (net als de U-Bahn en de meeste andere veerdiensten). Nee, deze veerboot dankt zijn bestaan aan de inzet en giften van omwonenden. Al sinds 1961 pendelt er een personenveerboot over de Tegeler See, die Spandau en Tegel verbindt met verschillende eilanden in de Havel. De eilanden Valentinswerder en Maienwerder zijn voor de bewoners enkel per veerboot of privéboot te bereiken. Toen er in 2012 een einde aan haar bestaan kwam, was dat dan oook een behoorlijke klap voor de inwoners, die hun (vakantie)woning ineens niet meer eenvoudig konden bereiken. Vele van hen hadden namelijk geen eigen boot en zwemmen is natuurlijk ook niet altijd een optie. Inmiddels heeft een inwoner van het eiland de veerdienst overgenomen en Odin vaart inmiddels weer als vanouds over het meer.
Met een schorse “drei Euro bidde!” word ik begroet op Odin I. Hallo Berliner Schnauze! Typisch Berlijns, hoe verder je buiten de stad komt, hoe nuchterder het allemaal wordt. Maar ik vind alles prima want een aardige medepassagier helpt me met mijn fiets op de boot te komen, ik geniet van het uitzicht op de Berlijnse natuur en adem de heerlijke frisse wind in. Berlijnse ponten, ik heb d’r iets mee en ze verdienen ook echt nog eens een eigen artikel. Als ik niet van plan was om verder door Tegel te fietsen, dan had ik waarschijnlijk lekker blijven zitten. Een heel rondje met de Fähre Tegeler See staat zeker nog op mijn lijstje! Al is het alleen maar omdat ik zo benieuwd ben naar de eilanden Valentinswerder en Maienwerder.
Zodra je met veerboot Odin I aan de overkant van de Havel geraakt, zie je het zuidelijke punt van de Tegeler See al liggen. Het voelt heel dorps aan en via een kleine woonwijk kom ik al snel op een mooi fietspad dat langs de Tegeler See is aangelegd. Hier fietsen is een feestje!
Tegeler See
Het op een na grootste meer van Berlijn met verschillende zwemmogelijkheden
Adres: Strandbad Tegeler See, Schwarzer Weg 21
OV: Bushalte Jörsstraße (bus 222 vanaf S Tegel of U6 Alt-Tegel)
Op het eerste gezicht zou je het misschien niet zeggen, de Tegeler See is namelijk redelijk smal en kronkelig, maar het is het op een na grootste meer van Berlijn. Alleen de Müggelsee is nog net een tik groter. En net als op de Müggelsee wordt ook op de Tegeler See graag gezeild. Het meer is uitgestrekt, heeft een klein haventje en de verbindingen met andere waterwegen is erg goed. Als ik een vaarbrevet had, zou ik het ook wel weten! Omdat de waterkwaliteit erg goed is, leent het meer zich ook nog eens uitstekend voor een verfrissende duik in het water. Mocht je geen boot tot je beschikking hebben dan kun je het water in vanuit het Strandbad Tegeler See of vanuit de openbare Badestelle am Forsthaus.
Typerend voor de Berlijnse meren is dat ze zijn omgeven door veel groen. Ook de Tegeler See is daarop geen uitzondering en het fietspad langs het meer is een van de mooiste en meest rustgevende stukken van mijn route. Een paar minuten lang kom ik even helemaal niemand tegen. Heerlijk! Tot er ineens een schattig klein strandje opduikt waar een paar jonge Berlijnse families aan het picknicken zijn. De Berlijnse idylle! Hoe noordelijker ik kom, hoe urbaner het wordt. Ik kom ook nog een kleine haven en een Streuobstwiese (fruitboomgaard) tegen onderweg.
Dicke Marie
Met een geschatte ruim 800 jaar, de oudste boom van Berlijn
Adres: An der Malche 1
OV: Bushalte Schulzendorfer Weg (bus 222 of 133 vanaf S Tegel of U6 Alt-Tegel)
Ten noorden van de Tegeler See staat Dicke Marie, de oudste boom van Berlijn. Haar leeftijd wordt geschat rond de 800 tot 900 jaar. Wow! Als dat klopt, zou dat betekenen dat de boom ouder is dan de stad Berlijn.
Haar naam heeft ze te danken aan de broers Alexander en Wilhelm von Humboldt, die vele jaren van hun jeugd in de omgeving van Schloß Tegel doorgebracht hebben, en de reeds 500 jaar oude eik de naam van een deftige kok gaven. Misschien niet iets om helemaal voor naar Tegel te reizen, wel leuk om een keer gezien te hebben! Dicke Marie haalt de 26 meter hoogte en telt een omvang van 6,65 meter. En ook niet geheel onbelangrijk: direct naast Marie bevindt zich een fijne biergarten.
Overige bezienswaardigheden/activiteiten in de buurt:
– Schloß Tegel, de plek waar wetenschapsbroertjes Wilhelm en Alexander von Humboldt opgroeiden
Greenwichpromenade
Een brede wandelboulevard langs het water met (oubollige) havenflair
Adres: Greenwichpromenade
OV: S Tegel of U6 Alt-Tegel
Voordat ik de Greenwichpromenade bereik, moet ik eerst mijn fiets nog even over de Tegeler Hafenbrücke (1909) zien te tillen. Dat lukt, met een beetje spierkracht van een behulpzame voorbijganger. De 91 meter lange voetgangersbrug biedt een weg over de Tegeler Fließ en vanaf hier kun je al een glimp van de nuchtere gezelligheid op de Greenwichpromenade opvangen. Meestal wordt de Oberbaumbrücke genoemd als mooiste brug van Berlijn, maar deze rode brug mag er ook zeker wel wezen! Het rode geraamte zorgt voor strakke schaduwen en een mooi contrast met de spierwitte flats in de omgeving. Een feestje voor het oog en de camera!
De brug gaat aan de andere kant naadloos over in de brede promenade, waar lokale bewoners flaneren en van de namiddagzon genieten. Ik waan me ergens in een Duits kustplaatsje waar de tijd al 25 jaar heeft stilgestaan. Geen fancy cafés en trendy hipsters. Wel kraampjes met Fischbrötchen en Otto Normalverbraucher in alle leeftijdscategorieën. Daardoor voel ik me eigenlijk even helemaal op vakantie aan de Greenwichpromenade (Waarom Greenwich trouwens? De Londense wijk Greenwich is partnerwijk van Reinickendorf!) . De sfeer is zó ontzettend anders dan alle wijken in zone A. Ik zet mijn fiets neer, plof op een bankje en observeer de mensen. Veel mensen moeten hier ook dat vakantiegevoel hebben, want ik zie veel gelach, gespeel en geluk. Ook ik voel me gelukkig en geniet van mijn minivakantie in eigen stad.
Langs de promenade staan overal kraampjes met street food opgesteld, van het type Bratwurst en Fischbrötchen. Loop je de wijk verder in dan kun je terecht bij een legio restaurants en biergartens. In het water ligt rondvaartboot naast rondvaartboot opgesteld, klaar voor hun laatste tocht over de Tegeler See naar Potsdam. De schippers proberen me binnen te lokken maar ik sla af voor vandaag en beloof dat ik een volgende keer echt mee zal gaan.
Overige bezienswaardigheden/activiteiten in de buurt:
– De Humboldt-Bibliothek in Alt-Tegel, architectonisch hoogtepuntje
Street art in Reinickendorf
Drie gave murals op drie verschillende hoge flatgebouwen
Adres: Neheimer Straße 6
OV: U6 Holzhauser Straße, vanaf daar wandelen (20 min.) of bus (133 of X33 naar halte Kamener Weg)
Reinickendorf staat vooral bekend om hoge flats. Geen wonder dat het ook wel het ‘Marzahn van het westen’ wordt genoemd. Maar Reinickendorf onderscheidt zich sinds kort met drie enorm gave murals die op de zijkant van de flatgebouwen zijn geschilderd. De organisatie Urban Nation Berlin haalde verschillende gerenommeerde kunstenaars naar Berlijn om de buurt een beetje op te vrolijken. En of het Collin van der Sluijs en Super-A, How and Nosm en the Londen Police een beetje is gelukt? Ik vind van wel! De murals zorgen voor een prachtig modern contrast met de rest van de wijk.
Hoewel de werken allemaal heel verschillend lijken, hebben ze ook flink wat met elkaar gemeen: ze zijn heel groot, heel kleurrijk en vertellen op hun eigen manier een interessant verhaal over Berlijn of de visie van de kunstenaar op de stad. In mijn artikel 3 nieuwe murals in Reinickendorf schreef ik meer over het verhaal achter deze muurschilderingen.
Borsigwerke
Voormalig industrieterrein van Borsig, een Duitse fabrikant van locomotieven
Adres: Berliner Straße 27
OV: U6 Borsigwerke
De eerste Berlijnse ‘wolkenkrabber’ stamt uit het jaar 1922 en staat in – jawel – de wijk Tegel. De 65 meter hoge Borsigturm is voor huidige begrippen niet zo extreem hoog meer, maar is toch een opvallend relict uit de tijd dat hier de grootste locomotievenfabriek van Europa bestond. Het hele complex was nog veel ouder en werd een aantal jaar na de uitvinding van de stoomlocomotief opgericht. Het familiebedrijf werd al snel een van de grootste fabrikanten voor locomotieven ter wereld. Naast de Borsigturm en de fabriekspoort uit 1898 zijn er ook nog enkele sporen en spoorwegovergangen te zien die herinneren aan de industriële geschiedenis van Berlijn.
Overige bezienswaardigheden/activiteiten in de buurt:
– De Weiße Stadt in Wittenau, een witte wijk op de werelderfgoedlijst van UNESCO
De Berlijnse veelzijdigheid, waar ik zo van hou, kwam ik zeker ook tijdens mijn fietstocht van Spandau naar Reinickendorf tegen. Het is er kneuterig en toch alternatief, stil maar toch bruisend, natuurrijk maar toch ook vanuit cultureel oogpunt interessant. Wat dat betreft die veelzijdigheid heeft vooral Tegel me weten te verrassen! Deze wijk kende ik nog niet goed en heeft zoveel meer te bieden dan enkel een vliegveld. Dat ik hier nog eens terug zal komen, staat vast! Al is het alleen maar om de Weiße Stadt in Wittenau en de Humboldt-Bibliothek in Alt-Tegel te bezoeken, en nog een extra boottocht over de Tegeler See te maken, omdat ik daar niet meer aan toekwam. Een mooi beginpunt voor een volgende fietstocht misschien? Wordt vervolgd!
Ik ben wel benieuwd: wat is het eerste waar jij bij ‘Berlijn-Tegel’ aan denkt? En lijkt het je een leuke wijk om nader te onderzoeken? Ik ben benieuwd! Ook naar meer tips voor een vervolgbezoek aan deze wijk dus mocht je suggesties hebben… Graag!
Wat een fijne blogs als je wilt fietsen in Berlijn. Wij gingen doordeweeks en konden het pontje dus niet nemen. We hebben echter vanuit Spandau een van de zes Radrouten Industriekultur gevolgd (www.industriekultur.de) die ons langs interessante industriële plekken en langs de Havel/Spree voerde. Ook heel leuk. Nogmaals dank voor alle beschrijvingen!
Wat onwijs leuk om te lezen dat je wat aan mijn informatie hebt gehad! Mooie omgeving hè? Berlijn heeft zoveel te bieden. Bedankt voor je reactie!
Hoi,
Leuk stukje om te lezen. Tegel is sinds een aantal jaren mijn ‘Kiez’ (mijn wijk), ik heb alles wat je beschrijft ook al eens met mijn fiets bekeken.
Herken dan ook alle foto’s ;-). Een klein stukje verder in Tegeler Forst had je ook nog de hoogste boom van Belijn mee kunnen pakken. Vergeet het idee dat hier in de zomer alleen locals zijn, dit zijn allemaal dagjesmensen uit de stad. Tip, vanaf S-bahn Tegel een keer langs Tegeler Fließ fietsen.
Groet,
Kees
Hoi Kees,
wat leuk om te lezen dat je in Tegel woont! Lijkt me een heerlijke groene wijk om te leven. Jammer dat ik niets wist over de hoogste boom in Berlijn anders had ik die zeker even meegepikt. Voor de volgende keer beter! Als je nog meer leuker insider tips hebt voor Tegel dan hoor ik het graag!
Viele Grüße,
Marjolein
Hallo Marjolein!
2 weken terug was ik in Berlijn en heb deze fietsroute gemaakt.
Ik vond het erg leuk en afwisselend; er is zoveel te zien onderweg.
Ik begon de route op de Greenwichpromenade omdat ik daar in de buurt logeerde, dus deed de route in tegenovergestelde richting en aan het einde nog de Street art en Borsigwerke bekeken.
Het hoofd van Lenin en het Odin bootje ben ik mis gelopen. Wie weet als ik nog eens in Berlijn ben dat ik de route nog eens fiets.
Omdat ik eerder al eens de toeristische plekken heb bezocht zijn de tips die jij geeft in je Blog een welkom alternatief.
Zo heb ik de alternatieve uitkijkplek op het dakterras van Park Inn bezocht, de observatietoren Erna-Berger-Strasse en een filmpje in de Ladenkino: echt helemaal tof! ik liep op de bonevoi binnen en er draaide een interessante documentaire!
Bedankt voor al je tips, dat wordt zeker nog een keer Belijn en dan met de Trein!
Groeten, Adriana
Wat leuk om te lezen dat jullie de fietsroute hebben gefietst Adriana! Het is inderdaad een prachtige en mooie veelzijdige route. Dat vind ik ook echt zo leuk aan het fietsen in Berlijn. Je zoveel meer verschillende kanten van de stad. Superleuk! En met de trein kun je ook makkelijk je eigen fiets meenemen. Wel zo handig!
Ik hoop dat ik je met mijn blog nog van veel leuke tips en inspiratie mag voorzien voor een volgend Berlijnbezoek.
Groetjes uit Friedrichshain!
Wat een interessante blog weer. Ik moet nodig weer terug naar Berlijn. Berlijn heeft zoooveel meer te bieden!
Dank je wel Stefan! Zeker doen, er wacht altijd wel weer een verrassing uit onverwachte hoek op je in Berlijn!
Hoi Marjolein,
Wij liggen met onze boot op de Tegelsee. Gisteren hebben we het documentatie centrum voor dwangarbeiders bezocht in Berlin Schöneweide. Heel indrukwekkend en idd een aanrader!
Vandaag heerlijk ontspannen jouw fietsroute gefietst.
Berlijn is heel veelzijdig, wij hebben genoten.
Dat klinkt als een mooie en interessante trip. Fijn om te lezen dat jullie wat aan de informatie op mijn blog hebben gehad! Met een boot over de Tegeler See varen staat nu ook op mijn bucketlist ;)
Wat is Berlijn toch mooi. Ja, je komt echt in de vakantiestemming.
Berlijn is op het eerste gezicht misschien niet de ‘klassieke mooie’ stad, maar wat mij betreft de mooiste stad op aarde. En die zomers in Berlijn <3.
Hoi Marjolein ,
Als je dit arttikel en ook de vorige via de mail krijgt en leest is alleen de eerste foto zichtbaar en verder alleen tekst waar de foto zou moeten staan , dus lezen en kijken we het nu via de weblog .
groeten , cees schouten
Hai Cees,
oh, dat is een beetje suf! Een artikel zonder foto’s is een beetje als Berlijn zonder Fernsehturm… Dat kan natuurlijk niet! Sorry voor het ongemak. Ik ga kijken of ik het kan fixen!
Groetjes,
Marjolein