Berlijnse Muur

Denk je aan Berlijn, denk je aan geschiedenis, denk je aan de Berlijnse Muur. De DDR bouwde een gigantische betonnen muur om West-Berlijn heen, zodat haar inwoners in Oost-Berlijn en de rest van de Duits Democratische Republik niet meer zo eenvoudig via West-Berlijn naar het kapitalistische westen konden vluchten. Families, vrienden en gemeenschappen werden bruut van elkaar gescheiden. 28 jaar duurde het voordat de Berlijnse Muur in 1989 ten val kwam.

De restanten van deze donkere etappe in de Berlijnse geschiedenis zijn nog op veel plekken in de stad te zien en een bezoek aan Berlijn is niet compleet zonder een bezoek aan één van de monumenten, tentoonstellingen of musea.

Meer lezen over de Berlijnse Muur

20140309 IMG_3627 BerlijnBlog Berlijnse Muur
East Side Gallery: een restant stuk muur met kunstwerken van 180 internationale artiesten

Feiten over de Berlijnse Muur

  • De Berlijnse Muur stond op 13 augustus 1961 en viel op 9 november 1989. In de loop der jaren werd de muur steeds versterkt en de bewaking aangescherpt.
  • De muur was in totaal 160 kilometer lang. 45km door de stad grenzend aan Oost-Berlijn, de rest grenzend aan de Oost-Duitse provincie Brandenburg.
  • De muur scheidde West-en Oost-Berlijn van elkaar. West-Berlijn was daardoor een enclave in de DDR geworden, het werd aan alle kanten omringd door de DDR.
  • De Franse, Britse en Amerikaanse sectoren bevonden zich in West-Berlijn, de Russische sector in Oost-Berlijn (DDR).
  • In totaal zijn 5.000 mensen naar West-Berlijn gevlucht, 192 mensen zijn tijdens de vlucht door Oost-Duitse grenswachters dood geschoten.
  • De graffiti op de Berlijnse Muur was een belangrijk herkenningspunt aan de Westkant. De Oostkant werd streng bewaakt en mocht onder geen geval beklad worden.
  • Tussen de bekende Berlijnse Muur (ook wel bekend als Vorderlandmauer) en de extra muur (Hinterlandmauer) bevond zich een stuk niemandsland (Todesstreifen), wat het voor vluchtelingen extra moeilijk maakte naar West-Berlijn te vluchten.
  • Er zijn nog resten van de muur te zien bij onder andere de Bernauer Straße, East Side Gallery, Potsdamer Platz, Topografie des Terrors, Checkpoint Charlie en het Mauerpark (Hinterlandmauer).
  • Je kunt nog oude wachttorens van de DDR bekijken in de Erna-Berger-Straße bij Potsdamer Platz, in de Schlesischer Buch in Kreuzberg en bij de Invalidenstraße.
  • Langs de gehele grens is de Berliner Mauerweg aangelegd, een fietspad van 160 kilometer lang rondom West-Berlijn.
Johan van Elk komt sinds de jaren ’80 in Berlijn en ik mocht zijn bijzondere fotoverzameling publiceren op mijn blog. Op bovenstaande foto zie je graffiti op de Westkant van de muur, het Sperrgebiet en de trots van Oost-Berlijn: de Fernsehturm

Persoonlijke herinneringen aan de Berlijnse Muur

Hoewel de geschiedenis nog zo recent is, lijkt het tegelijkertijd zo lang geleden. De tastbare geschiedenis en reststukken van de muur zijn schaars of op veel plekken zelfs uitgewist. Herinneringen vervagen langzaam. Het aantal ooggetuigen wordt steeds minder. En hoewel de feiten altijd zullen blijven, vertellen feiten vaak niet hoe mensen de Duitse deling hebben ervaren. Daarom heb ik de serie “Mijn verhaal over de Berlijnse Muur” in het leven geroepen om aandacht besteden aan persoonlijke ervaringen met de Berlijnse Muur en de Duitse deling. In deze serie lees je de verhalen van:

  • Heidi van den Hoogenband over haar familie in de DDR die ze regelmatig bezocht.
  • Corry Frik over de bruiloft van haar broer met een Oost-Duitse vrouw.
  • Niels van Tol over zijn schoolreisje naar Oost-Berlijn en het spontane idee om Berlijn te bezoeken op de dag dat de muur viel.
  • Jannie Schwarz over haar emigratie naar de DDR zie niet zonder slag of stoot ging, maar ze deed het voor de liefde van haar leven.
  • Ulrike Nagel groeide op in Oost-Berlijn. Het was dorps en gemoedelijk in Marzahn, maar ze hadden er geen barbies.
  • Axel Wicke groeide aan de andere kant van de muur op, in het West-Berlijnse Kladow. Dagelijks passeerde hij de muur. Het hoorde er gewoon bij.
Niels van Tol bracht meerdere bezoeken aan de Berlijnse Muur en legde veel op foto’s vast

Het verloop van de Berlijnse Muur

Op deze interactive kaart is het grensoverloop van de Berlijnse Muur goed te zien. Ook de locaties van de grensposten, monumenten en gedenkplaatsen staan op de kaart aangegeven. De grens liep voornamelijk langs de historische wijkgrenzen die voor de scheiding al bestonden. Zo kwamen onder andere Wedding, Tiergarten, Charlottenburg en Kreuzberg in West-Berlijn te liggen en Prenzlauer Berg, Friedrichshain, Mitte en Treptow in Oost-Berlijn.

Om echt een goed gevoel te krijgen over het verloop van de Berlijnse Muur kun je langs de voormalige grens fietsen. De stad Berlijn heeft daar grotendeels fietspaden aangelegd (de Berliner Mauerweg) die je met een tour of op eigen houtje kunt verkennen. Baja Bikes organiseert fietstochten langs de Berlijnse Muur onder begeleiding van een Nederlandse gids. De tour is een aanrader om snel veel te leren over de geschiedenis en vragen te kunnen stellen aan een kenner.

Geschiedenis

Voor de bouw van de muur

Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende ongeveer evenveel als het begin van de Koude Oorlog, de spanningen ontstonden namelijk al veel eerder dan in het bewuste jaar 1961. April 1945, het rode leger heeft Berlijn bereikt. De Tweede Wereldoorlog, waarmee Duitsland is begonnen en die zoveel levens heeft gekost, is ten einde. Op 8 mei geeft het Duitse leger zich over en de nationaal-socialistische dictatuur is verslagen. Duitsland raakt haar oostelijke grondgebied kwijt welke in vier bezettingszones (Frans, Amerikaans, Engels en Russisch) wordt verdeeld. In de sovjet-zone starten Duitse communisten een nieuwe dictatuur, het begin van de Koude Oorlog. Samen met het rode leger en de Russische geheime politie staat de communistische partij SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands) sterk en het communisme wordt voor vele mensen een ware nachtmerrie.

Al in de zomer van 1945 werd de grens tussen de bezettingszones in Berlijn afgebakend. Op sommige plekken werden slagbomen en wit-gele houten palen geplaatst, daarnaast werden kleurmarkeringen op bomen gebruikt om de grenzen aan te geven. Om de zonegrens te overschrijden had men toen ook al toestemming nodig, maar de drang naar economische groei en een vrije staat in het westen was voor vele mensen een drijfveer om te vluchten.

In 1949 wordt de officiële staat Duits Democratische Republiek (DDR) opgericht. Al vrij snel werden Oost- en West-Duitsland van elkaar gescheiden met een muur. West-Berlijn, dat als eilandje in de DDR lag, was echter nog makkelijker begaanbaar en voor veel mensen de enige uitweg naar het vrije westen. Een steeds groter aantal burgers besloot te vluchten naar de Bondsrepubliek Duitsland (BDR) via West-Berlijn. Via de lekkende grens verlieten tussen 1949 en 1961 zo’n 2,6 miljoen mensen de DDR; van hen vluchtten er 47.433 nog in de laatste twee weken voor de bouw van de muur. Aangezien het daarbij grotendeels hoogopgeleide jonge mensen betrof, vormde deze uittocht een grote bedreiging voor de economie van de DDR en zou het uiteindelijk zelfs het voortbestaan van het land in gevaar kunnen komen. Een ander gevaar voor de DDR waren inwoners van West-Berlijn die goedkoop inkopen kwamen doen in de DDR, dat bracht de planeconomie in de war en zorgde voor een tekort aan goederen. De enige oplossing die de DDR zag was het omringen van West-Berlijn met een muur. 

Bouw van de muur

In de nacht van 12 op 13 augustus 1961 werd er begonnen met de bouw van de Berlijnse Muur door het communistische Oost-Duitsland. Geleidelijk werd heel West-Berlijn omringd met een 2 meter hoge muur. Op die manier wilde de DDR zeker stellen dat DD-burgers niet vluchtten naar het vrije westen. De alom bekende Berlijnse Muur stond overigens aan de Westkant, aan de Oostkant stond nog een tweede muur (de Hinterlandmauer).

bouw muur
De bouw van de Berlijnse Muur begon op 13 augustus 1961

De muur werd ook voorzien van honderden uitkijkposten die dag en nacht waren bezet door grenswachters. Zagen ze een vluchtpoging? Dan werd er geschoten.

De grens passeren

In de Berlijnse Muur zaten ook poorten die toegang verschaften naar de andere kant van de muur. Checkpoint Charlie is een bekende grenspost omdat deze centraal lag en hier veel buitenlandse toeristen de grens overgingen. Via het nog steeds bestaande Tränenpalast kon de grens per trein worden gepasseerd. Om de grens te kunnen passeren had je als West-Berlijner een visum nodig. Voor Oost-Berlijners was het veel lastiger om de grens te passeren. Geld, een uitnodiging uit het Westen en expliciete toestemming hadden ze nodig. Toestemming kreeg bijna niemand.

Berlijn in 1981-60
Grensovergang Checkpoint Charlie uit de diaserie een schoolreisje naar Berlijn in 1981
Berlijn in 1981-59
Grenswachttoren op het niemandsland uit de diaserie een schoolreisje naar Berlijn in 1981

Ontsnappen naar West-Berlijn

In de eerste paar jaren van zijn bestaan was de muur nog lang niet perfect. Er zaten nog veel gaten en zwakke plekken in, die snel door vindingrijke Oost-Berlijners werden gevonden. Aanvankelijk kon men eenvoudig naar het westen vluchten via de ramen van de huizen die net op de grens stonden, met toestemming van de woningeigenaren. Er werden in de loop der jaren vaak spectaculaire pogingen gedaan om over de muur te klimmen, te vliegen, en er onderdoor te graven. Mensen verzonnen allerlei mogelijkheden om erdoor te komen. Bijvoorbeeld kisten onder auto’s en onzichtbare verbergruimtes in auto’s. Zo reed er bijvoorbeeld een Oost-Berlijner met een shovel dwars door de muur heen, en ook werden er tunnels onder de muur doorgegraven.

Circa 200 personen kwamen om het leven toen zij poogden van Oost naar West te vluchten. Toen de muur steeds afschrikwekkender werd, konden sommige mensen het gevoel opgesloten te zijn moeilijk verdragen en kregen last van een syndroom dat “Mauersyndroom”, Muurziekte, werd genoemd.

19810511 64 Berlijn schoolreisje Dick dia's 364
Een stuk muur bij de Reichstag uit de diaserie “een schoolreisje naar Berlijn in 1981

De neergang van de DDR

Intern was er van alles mis met de DDR. Burgers waren teleurgesteld door het uitblijven door de aan hen beloofde welvaart. In plaats daarvan raakte de DDR steeds meer in de schulden, de economie stagneerde en het ging eigenlijk alleen maar bergafwaarts. Wie de kans kreeg, vertrok naar het buitenland. De mogelijkheid daartoe werd bijvoorbeeld aanzienlijk vergroot door de volledige opening van de Oostenrijks-Hongaarse grens in september 1989.

Val van de muur – 9 november 1989

Één van de hoogste partijleiders van de DDR in die tijd, hield aan het begin van de avond een bijzondere persconferentie. Op de conferentie werd verteld dat de grenzen zouden worden geopend. Niemand kon toen nog zijn oren geloven. De eerste vraag die volgde was wanneer de grenzen dan zouden opengaan. ‘Sofort, unverzüglich’ (onmiddellijk) antwoordde SED-woordvoerder Günther Schabowski. En ja, deze regeling zou ook voor Berlijn gelden.

Ietwat ongelukkig gecommuniceerd van Schabowski. Eigenlijk was er door Erich Mielke (het hoofd van de Stasi/de geheime dienst) bedacht dat er allerlei visa aangevraagd moesten worden, maar dat stond niet in de speech. Voor vele Oost-Berlijners die de conferentie via radio of TV meekregen was dit een startschot om zich naar de grensovergangen te haasten. Daar zouden ze dan wel zien wat er aan de hand zou zijn.

Bij de grensovergang Bornholmer Straße heerste veel onrust. De grenswachten, het leger en de geheime dienst wisten niet hoe er nu gehandeld moest worden met al die mensenmassa’s en duidelijke aanwijzingen van het gezag ontbraken. Toen ze de mensenmassa’s niet meer konden houden (om 23:52) ging de grensovergang Bornholmer Straße als eerste grensovergang in Berlijn daadwerkelijk open. Duizenden jubelende Oost-Berlijners haasten zich euforisch naar het westen. Snel na de eerste opening werden ook andere grensposten in Berlijn geopend. De Berlijnse Muur was gevallen.

➤ Meer weten? Deze 1,5 uur durende documentaire (Duits) gaat over de dag dat de muur viel.

De Berlijnse Muur bezichtigen

Stukjes geschiedenis staan nog in het wild in Berlijn, enkele bezienswaardige plekken zijn:

Bernauer Straße

Gedenkstätte Bernauer Straße, Bernauer Straße 111, OV: U8 Bernauer Straße of S Nordbahnhof

De muur liep 29 jaar langs de Bernauer Straße, een straat in de wijk Mitte. Het stuk bij de Bernauer Straße is bekend om de vele vluchtpogingen. De ramen van huizen in Oost-Berlijn stonden gelijk aan de grens, de stoep voor de huizen lag alweer in het westelijk deel, dat maakte vluchten relatief eenvoudig. De DDR had dit ook snel in de gaten en al voor de bouw van de muur werden alle ramen geblokkeerd en daken dicht gebouwd. Toch zijn er door ontsnappingspogingen nog 10 personen in de Bernauer Straße om het leven gekomen. Bij het overgebleven stuk muur in de Bernauer Straße staat een gedenksteen voor deze mensen maar je kunt ook meer over de muur te weten komen in het gratis museum.

20140309 IMG_3488 BerlijnBlog Berlijnse Muur
Gedenkstätte Bernauer Straße

Niet ver bij de Gedenkstätte Bernauer Straße vandaan, ligt een uitgestrekt park. Ten noorden van het Park am Nordbahnhof kun je ook nog een restant van de Berlijnse Muur vinden. Wat ik daar zo indrukwekkend aan vind? Bijna niemand kent het!

20150816 - _DSF2418- BerlijnBlog Muur Nordbahnhof

East Side Gallery

Mühlenstraße, OV: S Ostbahnhof of S+U1 Warschauer Straße

De East Side Gallery is de naam van het bekendste – en langste – stuk muur wat nog staat. In totaal telt de East Side Gallery 1.316 meter, en dat maakt hem ook de langste kunstgalerie in de buitenlucht. De East Side Gallery staat langs de Spree in de Mühlenstraße, precies tussen de Oberbaumbrücke en het Ostbahnhof.

Graffiti

Na de neergang van de Berlijnse Muur in 1989 werd dit stuk muur aan de oostkant door 118 kunstenaars uit 21 landen beschilderd. Voor 1989 was de oostkant van de muur altijd onbeschilderd gebleven, in tegenstelling tot de westkant van de muur. De East Side Gallery zit vol met graffiti die de (politieke) mening van de kunstenaars in de jaren ’90 laat zien.

Gedenkplaats

Nu is de East Side Gallery een gedenkplaats. En terwijl dit stuk muur voor veel mensen een interessante en belangrijke plek is weten veel mensen de boel weer te vernielen. De East Side Gallery heeft veel last van graffiti, maar graffiti die er niet hoort en de oorspronkelijke beelden te verpesten. Al in 1997 is Künstlerinitiative East Side Gallery e.V. opgericht om de East Side Gallery te onderhouden. In zomer 2008 is besloten om de East Side Gallery op te knappen.

De kunstwerken afgebeeld op het stuk muur zijn zeker het bekijken waard, achter sommige beschilderingen zit een hele geschiedenis en een sterke politieke achtergrond. In ongeveer een half uur wandel je van Warschauer Straße naar Ostbahnhof of andersom.

20140309 IMG_3627 BerlijnBlog Berlijnse Muur

Potsdamer Platz

Potsdamer Platz, OV: S+U2 Potsdamer Platz

Potsdamer Platz is momenteel het grote, moderne, drukke handelscentrum van Berlijn. Vroeger was dit ook altijd al het geval, totdat de Berliner Mauer in 1961 dwars over het levendige plein heen werd gebouwd. 30 jaar lang leek Potsdamer Platz meer op een ruïne en een dode plek, niks in vergelijking met de pracht en praal wat het ooit was. De enige aantrekkingskracht van het plein was de verhoging waar toeristen over de muur naar het oostelijk deel van de stad konden kijken. Nadat de Berlijnse Muur was gevallen waren architecten allemaal erg happig om hier hier hun prestigeprojecten te mogen bouwen. Inmiddels is Potsdamer Platz het thuis van onder andere het Sonycenter en de Bahntower.

Op Potsdamer Platz zijn nog kleine stukjes Berlijnse Muur te bezichtigen, onder andere het stuk wat hier op de foto staat afgebeeld. Er is ook informatie te vinden over de muur, en er hangen foto’s van hoe Potsdamer Platz eruit zag ten tijde van de muur. In een kleine doodlopende zijstraat achter Potsdamer Platz kun je een in originele staat terug gebrachte observatietoren bekijken.

➤ Meer lezen: Verrassingen rondom Potsdamer Platz

Muurresten op Potsdamer Platz
Voormalige wachttoren bij Potsdamer Platz

Checkpoint Charlie

Friedrichstraße 43-45, OV: U6 Kochstraße

Checkpoint Charlie was één van de controleposten langs de Berlijnse Muur. Deze controlepost werd beheerd door de Russische en Amerikaanse sector. Omdat dit de derde doorgang was op de grens tussen West en Oost (sinds de instelling van de invloedssferen na de Tweede Wereldoorlog), werd het Charlie genoemd, naar de derde letter van het spellingsalfabet van de NAVO. Er waren veel meer controleposten maar Checkpoint Charlie was de enige doorgang voor toeristen die van West naar Oost Berlijn wilden reizen. Voor mensen die met de trein kwamen was Friedrichstraße, het dichtstbijzijnde treinstation de enige mogelijkheid om over te stappen naar het andere deel van de stad.

Checkpoint Charlie in 1981

Na de val van het ijzeren gordijn

Kort na de val van de muur in 1989 werd het checkpoint opgeheven. Na de afbraak van de muur werd het checkpoint met een stenen silhouet in het asfalt aangegeven (zoals bij de rest van de muur). Checkpoint Charlie werd effectief gesloopt op 22 juni 1990. In 2000 werd een exacte kopie van het wachthuisje opgericht. Momenteel is Checkpoint Charlie een van de belangrijkste bezienswaardigheden in de stad. Het is er altijd druk met toeristen die afkomen op de oude controlepost, of op het Mauer Museum wat gelegen is in dezelfde straat. Bereid je vast voor, het is hier érg toeristisch en minder authentiek dan op andere gedenkplaatsen.

Checkpoint Charlie nu – erg toeristisch en commercieel

Mauerpark

OV: U2 Eberswalder Straße of U8 Bernauer Straße

Het Mauerpark is vandaag de dag een zeer populair park onder bewoners van de wijk Prenzlauer Berg. De naam van het park refereert nog naar 1961 en de Berlijnse Muur. Op deze plek werden de wijken Mitte en Prenzlauer Berg van elkaar gescheiden. Momenteel staat er nog een lang stuk muur in de Schwedter Straße die langs het stadion loopt. Dit stuk muur is het enige stuk voormalig Berlijnse Muur waar nog veel actief graffiti op wordt gespoten. Officieel is het niet legaal, maar het gebeurt toch regelmatig. Bij mooi weer wordt daar volop gebruik van gemaakt en dat levert een mooi schouwspel op. De heuvelrand op het zuiden biedt uitkomst voor zonaanbidders terwijl het lager gelegen gedeelte populair is bij barbecue fans, op zondag is er altijd een gezellige vlooienmarkt met karaoke.

20140329 IMG_3780 BerlijnBlog Mauerpark
Stuk van de Berlijnse Muur in het Mauerpark

Fietsen langs de muur

Fietstour met Nederlandse gids:

Op een 15 kilometer lange fietstour neemt BajaBikes je onder begeleiding van een Nederlandse gids mee op tour langs enkele van de meest bijzondere locaties langs de voormalige grens. Onderweg vertellen ze alles over de geschiedenis van Berlijn en wijzen je ze op restanten Berlijnse Muur. Je komt langs vroegere grensovergangen, fietst door het levendige Mauerpark komt alles te weten over de Gedenkstätte in de Bernauer Straße waar het laatste nog intacte stuk muur plus één van de weinige overgebleven wachttorens bekeken kan worden. De tour is een aanrader om snel veel te leren over de geschiedenis en vragen te kunnen stellen aan een kenner.

Fietstour op eigen houtje:

Natuurlijk kun je de de Berliner Mauerweg ook op eigen houtje fietsen. Het kost meer tijd maar geeft je een goede indruk van de enorme omvang van de Berlijnse Muur. Plan onderweg genoeg tijd om verschillende monumenten en musea te bezoeken.

Zelf heb ik de hele route van 160 kilometer in 4 etappes gefietst die ik in deze blogs beschreven heb:

Om een goed beeld te krijgen van de enorme omvang van de Berlijnse Muur is het een aanrader om de Berliner Mauerweg te fietsen

Meer rondleidingen:

Boeken en Films over de Berlijnse Muur

Hier komt een lijstje met films en boeken die als thema de Berlijnse Muur hebben. Ik zal dit lijstje aanvullen met films en boeken die ik in de toekomst nog ga lezen en kijken. Persoonlijke aanbevelingen en tips zijn van harte welkom in de reacties onder dit artikel.

CoverOmschrijvingTypePrijs
Goodbye Lenin
Goodbye Lenin gaat over een gezin dat leeft in Oost Berlijn. De moeder van het gezin is rasechte DDR en ernstig ziek ten tijde van de val van de muur. Haar kinderen proberen haar het leven voor te houden zoals het was in de DDR, maar dat is moeilijk. De film geeft een goed beeld van de veranderingen in Berlijn (Duitsland) in 1989.
Film€8,99
The good German
The good German gaat meer over Berlijn ten tijde van het einde van de tweede wereldoorlog, nog voordat de Berlijnse muur werd gebouwd. Jake Geismar is een Amerikaanse oorlogsverslaggever die naar Berlijn gaat tijdens de Conferentie van Potsdam. De geallieerden van de Tweede Wereldoorlog onderhandelen over het lot van Duitsland en verdelen Duitsland in twee
Boek€7,99
Am kürzeren Ende der Sonnenallee
Gaat over een club vrienden die aan de oostkant van de muur woont. Het boek geeft veel inzicht over het leven van jongeren in de DDR in die tijd. Het boek is vernoemd naar de straat waarin het boek zich voornamelijk afspeelt, de Sonnenallee. Nog steeds bestaat de Sonnenallee. Later is het boek nog verfilmd en draagt de naam Sonnenallee.
Boek€9,99
Berlijn 1989 – 2009
Eind jaren ’80 vestigde Cees Nooteboom zich in Berlijn. Een turbulente periode waarin hij veel notities heeft gemaakt over het leven tijdens die Wende in Berlijn. Inmiddels heeft hij de status bereikt van een van de beste ooggetuigenverslagen van de Wende. 20 jaar na de val van de Berlijnse muur, in 2009, is dit boek uitgekomen.
Boek€23,99
Berlijn Beweegt
Sinds de val van de Muur is Berlijn drastisch veranderd. De twee Duitslanden zijn herenigd in een nieuwe natie. Berlijn denkt een voortreffelijk beeld van het publieke debat in dat nieuwe Duitsland en zijn dynamische hoofdstad. Dit boek gaat voornamelijk over de gevolgen die de Berlijnse Muur heeft aangericht.
Boek€15,00

Heb je persoonlijke herinneringen aan de Berlijnse Muur of aanvullingen of tips voor dit artikel? Ik lees je reactie graag in de reacties onder dit bericht!

85 Reacties

  1. Leerling uit België

    Dag Marjolein,
    Voor geschiedenis op school moest ik een werkje maken rond de Berlijnse muur. Ik heb dit artikel gebruikt als informatie, samen met andere dingen. We moeten telkens correct verwijzen naar onze bronnen. Kan ik je daarom als tip meegeven om bovenaan te jouw naam te schrijven en de laatste datum van update aan dit artikel? ;)
    Veel succes nog met je blog!

    Antwoord
  2. Sven

    Hallo Marjolein

    Super mooie blog met echt veel info! Top gedaan. Veel van geleerd. Ik heb echter nog 1 ding wat ik niet goed begrijp, hopelijk kan je me dat uitleggen. West-Berlijn was “omringd” omdat het in de DDR lag. Dat stuk was zo’n 160km lees ik overal. Men spreekt echter van de Berlijnse Muur maar over “slechts” 45km. Wordt de rest van de omheining, op de “rechte lijn van boven naar beneden” na door Berlijn dan niet De Berlijnse Muur genoemd? Hoe werd de rest van de die omheining dan beveiligd (en genoemd)?

    Antwoord
    • Marjolein

      Dank je wel! De gehele muur rondom West-Berlijn was inderdaad zo’n 160km lang, waarvan ca. 45km grensde aan de stad (de rest grensde aan de DDR-provincie Brandenburg). Meestal wordt er met Berlijnse Muur gerefereerd aan het hele stuk muur, soms alleen aan het centrale deel (de 45km die grenst aan de stad). De beveiliging was soortgelijk (twee muren met een strook Sperrgebiet ertussen waarop wachttorens stonden), de hoeveelheid soldaten en wachttorens verschilde echter nogal.

      Antwoord
      • Jeroen

        Hallo Marjolein. Ik ben een diorama aan het maken van de muur met de todesstreifen. Weet jij hoe hoog de wachttorens waren?

        Groetjes Jeroen

        Antwoord
  3. Julia

    Dag Marjolein,
    Wat een leuke,fijne site heb je. Ik ga volgende week naar Berlijn. En heb al zoveel informatie uit jouw BLOG gehaald. Super dank je wel

    Antwoord
  4. Harrie

    Beste Marjolein,

    Al een aantal keer heb ik Berlijn bezocht de laatste jaren en steeds weer “informeer” ik je blog weer even.
    Dank hiervoor dat je zo actief alles blijft bijwerken.
    Er komen elke keer weer nieuwe ideeën en zoektochten door de stad hierdoor.

    De verborgen pleintjes kan ik niet zo goed vinden (het tank station bv) maar geniet zo van de stad.

    Kan je me helpen aan informatie over de plaats waar vroeger de mensen van het westen konden uitkijken naar het oosten?
    Is daar nog wat te zien of is het de moeite waard?
    Misschien heb je er al wat over geschreven, maar kon t dan even niet vinden.

    Heb je nog tips om Berlijn wederom in een ander licht te kunnen zien (niet oorlog gerelateerd)?
    Juist veel vrolijkheid en happy…..

    Iig, verheug me weer om halverwege mei weer een week in de stad te mogen verblijven, en je blog weer hard uit te spitten de komende weken.

    Vriendelijke groeten,
    Harrie

    Antwoord
    • Marjolein

      Hai Harrie,

      bedankt voor je reactie! Fijn om te horen dat je wat aan mijn blog hebt bij je Berlijnvoorbereidingen, daar doe ik het voor!

      Het verlaten tankstation in Kreuzberg is onlangs helaas gesloopt dus dat kun je inmiddels niet meer bezoeken. Zo jammer want het was een hele bijzondere locatie! Maar goed, zo gaat het in Berlijn, dingen komen en gaan.

      Wat betreft het uitkijkpunt over de Berlijnse Muur: ik denk dat dat in de Bernauer Straße of op Potsdamer Platz geweest moet zijn, ik weet dat daar uitzichtplatforms stonden vanwaar bezoekers aan West-Berlijn over de muur heen konden kijken. Tegenwoordig staat er alleen nog een uitzichtplatform in de Bernauer Straße als onderdeel van de Gedenkstätte Berliner Mauer. Een aanrader als je daar nog niet bent geweest!

      Voor happy tips verwijs ik je graag door naar mijn artikelen met lentetips en zomertips. Zelf vind ik het bijvoorbeeld altijd leuk om een openluchtbioscoop, strandbar of fijn park te bezoeken maar in deze artikelen staan nog veel meer leuke tips. Hopelijk staat er wat leuks voor je tussen!

      Viele Grüße aus Berlin,
      Marjolein

      Antwoord
  5. Bakker

    Beste Marjolein, Leuk blog. Jammer dat ik het niet voor mijn bezoek aan Berlijn gelezen heb. Ging niet voor de muur, maar deze pakte mij echt. Bij toeval veel plekken bezocht die jij beschrijft.
    Wat mij opviel zijn de reacties op jouw blog. Leuke informatieve bijdragen. Jammer van de heren die via jouw blog van gedachten wisselen. Heren begin een praatgroepje.

    Antwoord
    • Marjolein

      Die bijdragen maken het bloggen ook zo leuk voor mij! Door alle reacties en aanvullingen kom ik vaak weer op nieuwe ideeën en inspiratie, leuk om elkaar zo verder te kunnen helpen want er valt nog meer dan genoeg te ontdekken in Berlijn. Bedankt voor je reactie!

      Antwoord
  6. Margo

    Hey Marjolein,

    Binnen 2 weken vertrek ik samen met een vriendin voor 3 dagen naar Berlijn. We willen sowieso een stukje Berlijnse Muur gaan bezichtigen en de fietstocht leek ons super, zo hebben we toch heel wat informatie. Maar we vroegen ons af of jij deze tour zelf al eens hebt gedaan? Of weet je of dit de moeite waard is?

    Groeten,
    Margo

    Antwoord
    • Marjolein

      Hai Margo,

      ik heb de complete Berliner Mauerweg over de voormalige grens op eigen houtje gefietst. Overal staan bordjes in de stad waarop de Berliner Mauerweg staat aangegeven en welke je kunt volgen. Erg interssant! Als je nog wat meer achtergrondinformatie wilt horen kan ik je de fietstours van BajaBikes aanraden. Deze komen langs de meest interessante punten en geven daarbij informatie in het Nederlands. Zo kun je je wat meer concentreren op de bezienswaardigheden zonder dat je bang hoeft te zijn dat je een bordje mist. Veel plezier in Berlijn!

      Groeten,
      Marjolein

      Antwoord
  7. emiel verhoeven

    hoii,

    Ik moest voor geschiedenis een reisverslag over Berlijn maken met informatie over de Berlijnse muur.
    hier heb ik zo veel aan gehad,

    bedankt,
    Emiel Verhoeven

    Antwoord
  8. Margot

    Dag Marjolein,

    Ik wil je complimenteren met je fantastische blog over Berlijn! Over twee weken staat er een reis naar Berlijn gepland voor mij en ik weet zeker dat ik veel zal hebben aan de informatie die je hier deelt. Als groot fan van het DDR verleden wil ik je een drietal films en boeken meegeven waarmee je de lijst eventueel zou kunnen updaten. Het aantal films dat ik over dit onderwerp heb gezien is inmiddels niet meer op twee handen te tellen, maar mijn favorieten blijven toch ‘Der Tunnel’ en ‘Das Leben der Anderen’, beide topfilms. Op aanraden van mijn moeder ben ik begonnen in het boek ‘Waar is Dirk’, een waargebeurd verhaal over een jongetje dat in de voormalige DDR spoorloos verdwijnt op een parkeerplaats.

    Bedankt voor de fijne tips! Groetjes

    Antwoord
    • Marjolein

      Hai Margot,

      het is inderdaad hoogste tijd om dat lijstje weer eens up te daten… Ik heb inmiddels ook weer een hoop interessante films gekeken en boeken gelezen. Waar is Dirk zegt me echter nog niets, die ga ik op mijn leeslijstje zetten. Bedankt voor de tip! Zelf las ik onlangs ‘Ihr habt es aber schön hier!’ en ‘Berlin Ostbahnhof’, vond ik ook twee interessante boeken die jij misschien ook wel interessant zult vinden. Zelf ben ik groot fan van zulke historische romans. Mocht je nog meer interessant materiaal tegenkomen dan ben ik benieuwd naar je tips!

      Viele Grüße,
      Marjolein

      Antwoord
  9. Lucia

    Net terug van een weekend Berlijn. Mijn 2e bezoek aan deze bijzondere stad. Mijn 1e keer was in 1974, in de tijd van de Koude Oorlog. Ik deed mee aan de wereld Gymnastrada in West-Berlijn. Ik herinner me nog de eindeloze rit over de betonplaten weg in de corridor, de wachttorens langs de kant en de paspoortcontrole door de Oost-Duitse douane in de bus. Muisstil waren we want als ze het niet vertrouwden kon je de hele bus leeghalen. Ronduit intimiderend. Een week lang feest we kregen weinig tijd om wat van de stad te zien. De Kurfürstendamm kon niet missen het toppunt van westerse decadentie en een bezoek aan DE MUUR. Daar stond hij dan grijs, koud, hard, pijnlijk, confronterend. Hier ik daar de ander, hier de goede en daar de slechterikken. Net als velen beklom ook ik het trapje om over de muur te kijken. Zodra er een kop boven de muur uitkwam werd er een geweer op je gericht. Ik wist niet hoe snel ik weer naar beneden moest. Maar op mijn netvlies gebrand het beeld van een grauw, grijs, troosteloos Oost Berlijn. Nu,ruim 40 jaar later een hernieuwde kijk op deze stad. Eigenlijk likt Berlijn voor de 2e keer zijn wonden. Toen, 26 jaar geleden de muur viel moesten de puinhopen van het communistische beheer van de stad opgeruimd worden. Langzaam herstelt de stad zijn oude luister. Ook dit keer was ik er vanwege een evenement, Berlin Tattoo in de Max Schmeling Halle. Wederom weinig tijd om de stad te bekijken. Maar de bus tour op zaterdagmorgen vroeg, 8 uur, liet zien hoe hard er, nog steeds, gewerkt wordt aan deze stad. Bouwputten alom. Prachtige klassieke panden die weer gerenoveerd worden. Helaas ook veel nieuwbouw op de plaatsen waar grote pleinen waren, dat is dan weer jammer. Bijzonder om onder de Brandenburger Tor door te lopen, bij Checkpoint Charlie en boven op Hitler’s bunker te staan. Maar ook stil te staan bij het Sovjet Monument. Want laten we niet vergeten er sneuvelden ook 25 miljoen sovjet soldaten in WO II. Op één van de tanks die daar staan zaten wat mussen en we neurieden: “En alleen de vogels vliegen van oost naar west Berlijn, worden niet teruggefloten, ook niet neergeschoten.”, een nummer uit 1984 van Harry Jekkers. Gelukkig is die tijd voor Berlijn voorbij. En voor wie de muur nog wil zien, het hele traject is met belgische casseien in het wegdek van de straten aangegeven. Reden genoeg om voor een 3e keer naar Berlijn te komen zonder verplichtingen en op mijn gemak de stad te verkennen. Ik zal je Blog zeker nog een keer lezen en zo de bijzondere plekken bezoeken.

    Antwoord
    • Marjolein

      Beste Lucia, bedankt voor je uitgebreide en boeiende reactie. Wat moet dat bijzonder zijn om na 40 jaar weer in Berlijn te zijn. Een Berlijn dat zo ontzettend veel is veranderd! Een stad waar je de vrijheid soms gewoon voelt op straat, er is ruimte, in de vorm van parken en in de vorm van mensen die elkaar de ruimte geven zichzelf te zijn. Ik kan me vandaag de dag geen betere stad voorstellen om te wonen. Mooi om te lezen dat je zoveel historische plekken hebt bezocht. Ik kan je absoluut aanraden om nog eens wat langer naar Berlijn te komen om ook gewoon lekker van de vrije sfeer en gezelligheid op straat te genieten. De stad heeft zo ontzettend veel te bieden! Groetjes, Marjolein.

      Antwoord
  10. ingrid

    Hoi Marjolein, wat een leuke website/blog heb je van Berlijn. Ik ben zelf 42 en was tiener toen de muur viel. Midden jaren 80 keek ik als kind regelmatig films over de DDR etc. en het “eiland” West-Berlijn kon mij erg bezig houden.
    Ik ben vanavond net terug van 4 dagen Berlijn en wat was het adembenemend (ik had voor ik ging je website uitvoerig bestudeerd). Wat heel grappig was aan mijn reis was t volgende: we zaten in een prachtig hotel Adina in Mitte, een zijstraat van Invalidenstrasse en heel dichtbij het prachtige Hauptbahnhof. We liepen te voet naar Checkpoint Charlie en hadden in eerste instantie nieteens in de gaten dat we in voormalig Ost-Berlin zaten. Al wandelend door de gezellige Friedrichstrasse zagen wij achter Checkpoint Charlie een beetje een volksbuurt/beetje vervallen stuk stad. Ik dacht ” oh daar is Oost-Berlijn” , bleek het andersom haha, en dit was dus Kreuzberg, en we zaten gewoon in Oost Berlijn, wat qua centrum van de stad veel mooier is dat het westelijke stuk wat ik gezien heb. Ook het commerciële Ku-dam deed mij stukken minder dan al die mooie bezienswaardigheden in het voormalige oosten. Kun je dat zo zwart-wit zeggen dat men flink opgeknapt en gebouwd heeft in o.a. Mitte etc. dat dit onderhand een veel mooier stukje Berlijn is geworden dan het voormalige Westen? of vind jij van niet? al weet ik natuurlijk niet hoe het met de buitenwijken zit? groetjes Ingrid

    Antwoord
  11. Eric

    Dag Marjolein.

    Geweldig wat jij allemaal schrijft over Berlijn. We hebben er veel aan gehad tijdens ons bezoek. Dank je wel daarvoor.
    Nu heb ik tijdens mijn zoektocht over het internet ook iets gelezen over “klein-Berlijn”. Een stad in het zuiden van het voormalige oost-duitsland waar op dit moment ook gewoon nog een muur dwars door de stad loopt. Ik dacht dat ik dat ergens op jouw blog had zien staan maar ik kan het niet meer vinden. Gaat er bij jou misschien een lichtje branden.
    Ik hoor graag van je.
    Gr. Eric

    Antwoord
    • Marjolein

      Hoi Eric,

      ik heb er nooit over geschreven maar ik denk dat je Mödlareuth bedoelt, daar is ook een museum te bezoeken over dit bijzondere historische fenomeen. In dit filmpje (DE) kun je er meer van zien: https://www.youtube.com/watch?v=l5d2zX7qBm8.

      Groetjes,
      Marjolein

      Antwoord
  12. jochem

    ik ben in berlijn geweest en de berlijnse muur was niet het enige kenmerkend aspect. er waren veel hunnebedden die mooie verhalen bij zich droegen.de berlijnse hunnebedden zijn echt een aanrader.

    Groet, Jochem

    Antwoord
  13. Chris

    Hallo Marjolein,

    ‘k heb zopas nog een beetje gebladerd in die fantastische blog van jou, o.a. in de rubriek “Berlijnse Muur”. Bij het onderwerp “films en boeken” over de Muur vind ik helaas niets terug over de film “Der Tunnel” uit 2001; volgens mij is dit een film die je als Berlijn-fanaat zeker moet gezien hebben. Meer info over de film via volgende link: http://en.wikipedia.org/wiki/The_Tunnel_(2001_film). In elk geval veel kijkplezier !

    Veel groetjes vanuit België.
    PS: wij bezoeken Berlijn (voor de 2de maal) van 7/4/2015 en 11/4/2015.

    Antwoord
    • Marjolein

      Hoi Chris,

      Der Tunnel is een bekende inderdaad. Maar heel eerlijk? Ik heb deze film nog steeds niet gezien! Dat moet ik nu toch maar snel eens een keer gaan doen want ik hoor er veel positieve verhalen over. Dan kan ik meteen het lijstje met films en boeken updaten.

      Voor nu: veel plezier op jullie volgende reis naar Berlijn!

      Groetjes uit Berlijn-Friedrichshain,
      Marjolein

      Antwoord
      • Chris

        Dag Marjolein,
        Ondertussen “Der Tunnel” al gezien ? Nog een film – recente film – die ik je kan aanraden: “Bridge of Spies”, met Tom Hanks in de hoofdrol, over de uitwisseling van spionnen op de Glienicker Brücke.
        Ik kan je nog meegeven dat wij nog maar eens naar Berlijn komen, samen met een bevriend koppel uit Brugge, en dit van 16 t/m 20 augustus 2016.
        Vele groetjes uit Koekelare in België.

        Antwoord
        • Marjolein

          Der Tunnel heb ik nog steeds niet gezien. Erg he? Maar Bridge of Spies heb ik wel in de bioscoop gezien. Goede film inderdaad! Wel een beetje hoog Hollywoodgehalte maar ok ;-). Wat fijn dat jullie weer een tripje naar Berlijn hebben gepland. Laat de voorpret maar beginnen! Groetjes terug uit Berlijn!

          Antwoord
  14. Dirry

    Beste Marjolein
    Weet jij of er een plattegrond van Berlijn te vinden is waar het trace van de muur is ingetekend? Ik heb me wild gezocht, maar kan niets vinden.

    Alvast bedankt.

    Antwoord
    • Marjolein

      Hoi Dirry,

      daar heb ik ook veel naar gezocht. Ik gebruik tegenwoordig:
      1) Mijn fietskaart van Bikelane, vooral heel handig als je zelf de route wilt wandelen/fietsen. Staat ook heel veel informatie in over op welke plekken je monumenten en resten muur kunt vinden.
      2) Berlin.de
      3) Kaart op Google Maps
      Ik hoop dat je hier iets mee kunt!
      Groetjes,
      Marjolein

      Antwoord
      • Dirry

        Dank je. Ik ga het bekijken

        Antwoord
      • Maurice

        De City Map die voor 1 euro te koop is bij het Tourist Office heeft het verloop van de muur ingetekend en daarbij ook aangegeven waar nog restanten van de muur staan.

        Antwoord
        • Marjolein

          Handige tip! Bedankt voor je aanvulling Maurice!

          Antwoord
    • Marjolein

      En wat een prachtig verhaal heb jij opgeschreven. Heb het met veel interesse gelezen. Bedankt voor het delen!

      Antwoord
  15. Harrie

    Beste Marjolein,

    Nog een goede film, nou ja, miniserie op dvd:

    The tunnel.
    Daarin kwam naar voren dat er een tunnel was van een 145m. Begonnen vanuit west naar oost, om mensen te halen.

    Deze was in het Franse deel.
    Heeft er iemand een kaartje oid waar de verdeling van de delen op te zien is?? Ik ben benieuwd of de fabriek, waar de tunnel uit de film in begon nog staat en hoe t gebied er nu uitziet.
    In de film zijn beelden gebruikt die ook daar echt zijn geschoten in de tunnel.

    Antwoord
  16. Niels van Tol

    Hoi Marjolein, deze post is inmiddels al een mooi uitgebreid overzicht geworden, dank! Het bijschrift bij de foto “Een stuk muur bij de Reichstag uit de diaserie “een schoolreisje naar Berlijn in 1981“ klopt m.i. niet, dit is de Potsdamer Platz in de richting waar nu het Arkaden winkelcentrum is gevestigd (ongeveer). Ik denk dat veel mensen hier dezelfde foto maakten, dat gebeurde vanaf een houten platform bij de Muur, ik heb m zelf ook gemaakt: http://nielsvantol.nl/photo.php?showimage=470

    Na de indrukwekkende film Das Leben der Anderen ben ik ook wel benieuwd geworden naar de film Barbara uit 2012 (IMDB http://www.imdb.com/title/tt2178941/, trailer te zien op https://www.youtube.com/watch?v=htq50-olv7s). Deze film is wat genuanceerder en laat -volgens de comments- zien waar inwoners van de DDR daadwerkelijk mee worstelden, proberen de DDR te verlaten of toch maar het beste ervan te maken.

    Ben erg benieuwd hoe de herdenkingen in november van dit jaar zullen zijn.

    Antwoord
  17. Sabine Dekker

    Hoi Marjolein, Buiten de reactie over de restaurants nog even iets over de muur. Wij hadden een hotel vlakbij Checkpoint Charlie. Hebben het Mauermuseum bezocht. Is indrukwekkend, maar ik miste een goed overzicht (best wel prijzig ook 12,50 p.p.). Heb geen kaart gezien van hoe de muur liep en waarom dat zo was. (vond ik wel terug in de winkel, waar een plattegrond met route langs de muur te koop is voor circa 3 euro). Het is er druk dus ga aan het begin of eind van de dag (tot 22.00 uur open). Wij waren er rond half vijf, prima te doen. East Side Gallery vonden wij niet zo. Veel kunst op de muur is ondergklad. In het Mauermuseum kregen we de tip om de vlakbij gelegen Zimmmerstrasse in te lopen, waar nog een stuk muur staat. Dat was een stuk interessanter (onbeklad), want er zijn ook nog wat ruines van souterrains te zien en een Gestapo kantoor. Hier is ook het documentatiecentrum (topographie des terrors).

    Antwoord
    • Marjolein

      Ik ben om eerlijk te zijn ook geen grote fan van het Mauermuseum. Naast Topographie des Terrors kan ik de Gedenkstätte Berliner Mauer aan de Bernauer Straße aanbevelen. Hier staat nog een origineel stuk muur en er staan veel informatieborden die meer informatie geven over verschillende aspecten van de muur. De moeite waard om te bezoeken.

      Antwoord
  18. Paul

    Ik heb mijn werkstuk over de Koude Oorlog en 1 er is veel informatie voor 1 van mijn hoofdstukken dank u wel

    Antwoord
  19. Ton

    Wat ook zeker de moeite waard is om te bezoeken is het Stasi museum wat is gevestigd in het voormalige Hoofdkantoor. Alles is nog in originele staat. Erg indrukwekkend. Makkelijk te bereiken via de U Magdalenenstrasse.

    Nog indrukwekkender is hohenschönhausen (voormalige Stasi gevangenis) waar je een rondleiding krijgt van ex gevangenen.

    Antwoord
  20. Maaike

    Ik ben net in Berlijn geweest en bij Checkpoint Charlie. Er zijn 985 mensen gedood bij een poging om te ontsnappen van Oost naar West-Berlijn. Er staat in je stukje 200 mensen. Wel iets meer dus (helaas).

    Antwoord
  21. Yvonne

    Vandaag in Berlijn aangekomen en je blog is heerlijk om de dag van morgen voor te bereiden.
    Dank voor al je inspanningen en de vele informatie die ik goed kan gebruiken

    Antwoord
    • Marjolein

      Hai Yvonne, leuk om te horen dat je wat aan mijn informatie hebt! Veel plezier in Berlijn!

      Antwoord
  22. Lotte

    ik heb over de Berlijnse muur een werkstuk ik kan dit goed gebruiken het zit bomvol met informatie dank u wel voor deze informatie als ik mijn cijfer heb laat ik hem weten.

    Antwoord
      • Martijn Middel

        Blijf je je afvragen: welk cijfer heeft Lotte gekregen?

        Antwoord
        • Marjolein

          Haha, daar ben ik eigenlijk ook wel benieuwd naar!

          Antwoord
      • Stef en Julian

        Hoi.

        Wij moeten een werkstuk maken over checkpoint Charlie en we snappen er vrij weinig van. Dus uh kunt u ons ff vertellen wie checkpoint charlie nou weer heeft bedacht en ons info geven over zijn leven.

        Antwoord
        • Marjolein

          Checkpoint Charlie is een voormalige controlepost tussen West- en Oost-Berlijn. Je kunt er hier meer over lezen.

          Antwoord
  23. Hans

    Bovenstaand relaas van Koos is deels correct, ofschoon ik de seksuele escapades rond Potsdamer Platz niet kan bevestigen, maar ik wil tegenspreken dat de Muur destijds (hij spreekt over de jaren 70 en 80) ‘gemeden’ werd. Het tegendeel is waar, zeker de jaren tachtig. En dat de herinnering aan de Muur interessanter is dan het origineel ooit was, is ronduit kletskoek.

    Ik reisde in 1989 als documentairemaker langs de Innerdeutsche Grenze, van Tsjechië tot aan Travemünde, en bezocht vanzelfsprekend ook Berlijn. Interviewde o.a. de destijds in Berlijn wonende beeldend kunstenaar Armando, en zijn mening was duidelijk: Berlijn IS de Muur. Berlijn en Muur waren elkaars equivalent, de een kon niet zonder de ander bestaan.

    Dat het rond de Muur een ellendige rotzooi was, kan ik beamen. Vreemd genoeg zijn sommige delen nog steeds zo eigenaardig, quasi anarchistisch. Neem de Bethaniendamm in Kreuzberg, of de omgeving Schwedler Strasse bij Bernauer Strasse. Dat was rond 1989 ook al een merkwaardig woonwagenkamp gedoetje, waar veel ‘Aussiedler’ bivakkeerden. Heel bijzonder overigens was dat in het binnenland, langs de Innerdeutsche Grenze, een totaal eigen biotoop ontstond. Niemand mocht er komen, de West-Duitse grensbewakers zagen erop toe dat niemand te dicht bij de afrastering kwam. In dat doodstille gebied liepen reeën en hazen, het was paradoxaal genoeg bijna paradijselijk.

    Complimenten aan de maakster van dit blog, je hebt een gedegen en doorwrocht document opgezet, en een waardevol naslagwerk voor ieder die in Berlijn geïnteresseerd is. En omdat je zelf de Muur, en dus ook november 1989 niet hebt meegemaakt, twee links naar mijn weblog waar ik herinneringen ophaal aan die periode:

    http://hanslcv.wordpress.com/2011/08/13/103-boze-mensen/
    http://hanslcv.wordpress.com/2011/08/13/103-boze-mensen/

    Antwoord
    • Koos

      Hans,
      Natuurlijk was de Mauer bepalend voor het leven in het gedeelde Berlijn. Berlijn was ronduit geimpregneerd met de Mauer en het hele doen en laten van de stad had met de Mauer te maken.

      Mijn stelling, dat de herinnering aan de muur interessanter is dan het origineel ooit was, is vooral quantitatief bedoeld. Telt Berlijn tegenwoordig zo’n tien miljoen bezoekers per jaar, destijds lag het aantal (buitenlandse) bezoekers eerder in de duizenden. En daarmee is eigenlijk alles gezegd. Berlijn stond domweg niet op de lijstjes van bestemmingen. Men ging naar Parijs en London, dát waren wereldsteden, die binnen handbereik lagen. En niet te vergeten ons eigen Amsterdam, dat na London en Parijs de meeste buitenlandse touristen trok.

      Berlijn had touristisch niets te bieden. Een betonnen muur bezichtigen, en er misschien getuige van worden, hoe daar iemand wordt doodgeschoten? Dat was op zijn minst onfatsoenlijk. Bovendien waren veel mensen ronduit bang om naar het oostblok te reizen.

      Tegenwoordig beleeft Berlijn een ware hype, de stad is in trek en die Mauer wordt soms als een Disneyland vermarkt. East-Side Gallery, Bernauer Strasse, ze trekken jaarlijks meer bezoekers, dan de hele muur in zijn totale bestaan ooit heeft gehad.

      Negatief beschouwd, is de Muur inmiddels zelfs tot een bestanddeel van het reispakket Party-Erlebnis-Berlin verworden. Berlijn in de jaren 1970 en 1980 daarentegen, dat was eerder een Geheimtipp en zeker geen massa bestemming.

      Tegenwoordig worden Eigentumswohnungen zo dicht mogelijk bij de voormalige muur gebouwd. Natuurlijk, de grondstukken liggen weer midden in de stad. Maar toch, met de ligging wordt ronduit geadverteerd. Wohnen direkt an der Mauer is inmiddels een bonus. Vroeger was het hooguit Axel Springer, die bewust voor een locatie aan de muur koos. Niemand woonde graag direct aan de muur.

      Ik ben ooit bij iemand op bezoek geweest, die vanuit zijn keuken in de eerste etage een ‘riant’ uitzicht op de Maueranlage had. Tussen zijn voordeur en de muur waren het hooguit drie meter! Dat was allerminst een prettige aanblik en voor de bewoners van de straat ook zeker niet interessant. Maar op dergelijke plaatsen was de muur natuurlijk wel zeer dominant.

      Anderzijds kon je soms weken in de stad onderweg zijn, zonder de muur maar een enkele keer onder ogen te krijgen. Andere keren werd je met de muur geconfronteerd, waar je hem (tegen beter weten in) eigenlijk niet verwachtte. Ik heb vaak veel rondgefiets en landde zo ooit in Lübars in het noorden. Het was er ronduit landelijk, er graasden koeien in de wei. En tussen het kniehoge gras, doemde daar weer die muur op, die je opnieuw met de neus op de politieke feiten drukte: Berlijn was een grote enclave.

      In Oost Berlijn was de muur smetteloos wit gekalkt en vaak niet te herkennen als grens. De muur leek op veel plaatsen eerder een onopvallende schutting, die een grondstuk aan het oog ontrok. De muur verliep vaak direkt langs spoorbanen, kanalen of brede straten en leek daar meer een geluidsbarriere. Ik meen me te herinneren, dat de wachttorens vanuit de oostkant minder zichtbaar waren. Alleen daar, waar de muur dwars over straat liep en waar bijv. een tramspoor doodliep, was ook in Oost-Berlijn de aanblik van de muur een vuistslag in het gezicht.

      Dan waren er natuurlijk de mensen, die je hun geschiedenis vertelden. Dan zat je opeens aan een tafel met Ute, een vrouw, maar een paar jaar ouder dan jezelf en die vertelde, hoe ze met een aantal vrienden kort na de bouw van de muur een tunnel gegraven had. Dat was geschiedenis uit eerste hand, die je nog eens extra deed realiseren, dat het bij de Oost-West verhoudingen niet alleen om twee abstracte systemen ging, maar voor veel mensen ook om ingrijpende, konkrete ervaringen.

      Maar ook al was de muur dagelijks zichtbaar, na verloop van tijd kreeg deze toch een soort normaliteit en hoorde gewoon bij het straatbeeld. Als je „drüben“ geen familie of vrienden had, hield de stad bij de muur gewoon op en had de Sektorengrenze geen praktische betekenis meer. Een vriend van me vertelde onlangs nog, dat hij in de 15 jaar, dat hij in het gedeelde Berlijn woonde, geen enkele keer in Oostberlijn is geweest!

      Dat je in een hermetisch afgesloten stad woonde, kreeg je natuurlijk wel te merken, als je naar Westdeutschland wilde reizen, of van Westdeutschland naar Berlijn wilde. Vooral het stuk niemandsland bij Kontrollpunkt Dreilinden was ronduit macaber en riep associaties met concentratiekampen op. Het niemandsland was meerdere kilometers breed. Je reed door een beangstigende Hochsicherheitstrakt. Links en rechts waren prikkeldraadversperringen, wachttorens, muren, hekken. Een bombastische, massieve zuil met het wapen van de DDR, socialistische leuzen. Op een ander podest stond een demonstratieve Sovjet tank.

      De intensiteit van de ervaring werd na een aantal keren weliswaar minder, maar immuum werd je nooit. De wereld bestond onmiskenbaar uit twee vijandige systemen en die stonden zich op het scherpst tegenover in Berlijn.

      Al met al heb ik de muur als een vooral heel schizofreen bouwwerk ervaren, die het effect had van een soort geimplanteerde chip, die het denken van de mensen stuurt. Een schizofreen hoort stemmen, ziet dingen, die er niet zijn.

      Je kon ergens midden in de stad staan, op zich kilometers van de muur verwijderd en plotseling werd je je er heel erg van bewust, ommuurd te zijn, in een kunstmatig westers plantsoentje. Berlijn, dat was een heel kwetsbare zeepbel. Berlijn was weliswaar groot en uitgestrekt, maar na een relatief gering aantal kilometers was het afgelopen. Je hoefde niet op een uitkijktoren te klimmen, om je bewust te zijn van de einder. In welke richting je ook zou lopen, uiteindelijk zou je op de muur botsen.

      Anderzijds kon je ook kilometers pal langs de muur rijden en deze als neutraal gegeven beschouwen. De muur en zijn implicaties lieten je op dat moment volledig koud.

      Een verblijf in Berlijn kon een voortdurende Auseinandersetzung met politieke denk- en wereldbeelden zijn. Vooral de eigen linkse denkbeelden werden zwaar op de proef gesteld. Zonder dat je erom vroeg, leek het soms alsof iedereen die je ontmoette, alleen maar over Zone, Ausreise en al die dingen kon spreken, die direkt met de positie van Berlijn te maken hadden.

      Maar – gelukkig – hoe vaker je in de stad kwam, deste meer had je gewoon een leuke tijd.

      Wellicht meer nog dan de muur, was de S-Bahn een van de opmerkelijkste fenomenen van het gedeelde Berlijn. Het S-Bahnsysteem bood veel onvergetelijke, surrealistische stadsbeelden, die onherroepelijk verloren zijn.

      Mijn herinneringen daaraan zijn het onderwerp van mijn volgende bijdrage.

      Antwoord
  24. Koos

    We shall be heroes…

    Berlijn is niet het toonbeeld van een mooie stad. En mooi, dat was Berlijn in de jaren 1970 en 1980 zeker niet. Weliswaar waren in West-Berlijn de meeste oorlogsruines verdwenen, er lagen echter nog hele stukken land braak en veel straten vertoonden nog grote kale, onbebouwde plekken.

    Veel in de jaren 50 uit de grond gestampte nieuwbouw had geen enkele andere architectonische pretentie dan elementaire huisvesting. De meeste vooroorlogse huizen waren provisorisch tot hooguit schamel hersteld. Gevels die nu in frisse vrolijke snoepjeskleurtjes stralen, waren geplamuurd met een eentonig, bruinig-groen tot grijsachtig laagje cement. Ook nu nog ziet men vrij veel Altbauten, die met dit onooglijke stucwerk zijn besmukt. Relatief weinig panden, die de oorlog onbeschadigd hadden overleeft, deden aan vergane glans en glorie herinneren. Neukölln en vooral Kreuzberg waren ronduit krottenwijken. Moabit, Wedding kende ik nog niet, maar het zal er niet veel anders uitgezien hebben.

    Eigenlijk boden grote delen van de stad dus een troosteloze aanblik. Tot op zekere hoogte waren de verschillen tussen Oost en West Berlijn niet zo groot. In Oost Berlijn lagen weliswaar nog meer ruines, maar ook daar werd nieuwbouw uit de grond gestampt en die zag er echt niet slechter uit, dan wat in West-Berlijn gebouwd werd. Ook daar waren de wanden zo dun, dat je de wind van je bovenbuurman kon ruiken.

    Hele „Straßenzüge“ in triest army-grijs, goedkope jaren-50 flatjes, een geisoleerde ligging op het continent, dit alles was aan toeristen moeilijk als bezienswaardigheid te verkopen. Zelfs bij stralend weer had de stad veel meer nodig dan een Kurfürstendamm en de Muur om op de touristische landkaart te kunnen staan.

    Niet verwonderlijk, dat je bij het Brandenburger Tor hooguit een paar verdwaalde toeristen ontmoette. Vooral Amerikanen en als het al jongeren waren, veelal joodse twintigers, die de geschiedenis van hun voorouders wilden leren kennen. Van de gesprekjes die ik met mensen daar voerde, kan ik me herinneren, dat Amerikanen zich zo verbaasden over het aantal Mercedes-Benz in de stad. „So many Mercedes!“ Men was eigenlijk een beetje teleurgesteld, als je antwoordde, dat die immers in Duitsland gebouwd werden. Waarschijnlijk had men heimelijk gehoopt, dat mensen nog met paard en wagen onderweg zouden zijn.

    Als ik ter sprake bracht, dat de deling van de stad ook Berlijners veel leed had gebracht, reageerden Amerikanen meestal met de voor hun typische rechtlijnige, simplistische, logica: „Well, they have lost the war.“ Eigen schuld, dikke bult.

    Bij het Brandenburger Tor stond, naast het vermolmde uitkijkpostje, een kiosk waar je koffie en ansichtskaarten kon kopen. Ook toen al verkondigden de ansichtskaarten luidkeels en tegen beter weten in: Weltstadt Berlin. Onkruid teelde wierig en in heinde en verre was niets van Weltstadt te horen of te zien.

    Het gebied tussen Reichstaggebouw en de Potsdamer Platz en zelfs nog verder was een onbewoonde woestenij. Het Reichstaggebouw lag er verwaarloosd bij, pal aan de muur. De Platz der Repulik was, veel meer nog dan nu, een grote dorre grasvlakte. Het „plein“ had als afvalplaats voor oorlogsgruis gediend…. Moeilijk voor te stellen, maar wat nu Regierungsviertel is, was uitgestorven braakland. Er viel geen voetganger te bekennen en het autoverkeer reed veel te snel over de veel te brede weg. Zeker hier vroeg je je af: „Waar komen die mensen vandaan, waar gaaan ze heen?“ Hier was immers niks. De Hauptbahnhof was nog de Lehrter Bahnhof. Een klein, onbeduidend stationnetje, direct aan de grens met Oost-Berlijn. Een onvergeeflijke doodzonde, dat men dit monument heeft gesloopt, want het was een van de mooiste stations van Berlijn.

    De Tiergarten bij het Brandenburger Tor leek meer op een kalend hoofd met haaruitval, dan op een park om te vertoeven. Tijdens de oorlog hadden de mensen grote stukken van Tiergarten omgehakt, om zo aan brandhout te komen. Her en der stond een ruine van een of andere vooroorlogse ambassade. In feite was dit gedeelte van de Tiergarten zelf een oorlogsruine.

    Wat nu weer de Postdamer Platz heet, was eerder een vuilnisbelt dan een kale vlakte. Het gebied was ’s nachts een geliefd cruising area, niet alleen voor homo’s. We shall be heroes, dat was waden door modderpoelen en onkruid, struikelen over lege bierflessen en injectienaalden. Maar ik moet toegeven, sex tegen de muur, dat gaf best een kick. Te weten dat de Vopo’s vanuit hun wachttorens konden zien, wat zich in het decadente westen zoal in de bosjes afspeelde….

    Een vleugje moderne urbaniteit straalde alleen de magneetbaan uit, die later op dit terrein als proeftraject werd gebouwd. Verder leek op het hele gebied de tijd stil te staan. De muur lag er verlaten bij en er heerste een soort eerbiedige stilte, zoals men die van griekse en romeinse opgravingen kent. ’s Zomers hoorde je krekeltjes tjirpen.

    Al met al dus een enorm areaal, tientallen voetbalvelden groot, dat nutteloos wegkwijnde en onbruikbaar vor sich hin vegetierte. Een Zombieus terrein.

    Terwijl men tegenwoordig probeert elke meter muur voor touristen te laten herleven, werd de muur destijds vooral gemeden. Vandaag de dag trekt ieder restantje niet-meer-bestaand-muur meer bezoekers, dan het hele oorspronkelijke bouwsel in alle jaren van zijn bestaan gehad heeft.

    De herinnering aan de muur is interessanter dan het origineel ooit was.

    Antwoord
  25. P.VAN OIJEN

    gEZIEN ONZE DOCHTER WERKZAAM WAS AAN DE kOMISCHE OPER IN OOST-bERLIN
    ONTVINGEN WIJ ALS OUDERS ELK HALF JAAR EEN VISUM. wIJ ZIJN ER 22 MAAL
    GEWEEST. mOET BEKENNEN DAT WIJ ALTIJD ZEER HOFFELIJK ZIJN ONTVANGEN,
    ZELFS WERD VOOR ONS DE DIPLOMATEN-POORT IN Helmsted geopend.
    Natuurlijk werden wij staande gehouden met onze auto voor pas-controle
    en toonden zich ganz höflich bij het zien van het visum. OOk op het polite-bureau was men uiterst correct tegen ons.Wanneer de Oost-Duitsers
    door hadden dat je uit het buitenland kwam, probeerden men altijd contact
    te houden.Wij hebben door de D.D.R. veel gereisd en veel gezien en had
    het niet willen missen. Einde indruk van ons verblijf in de D.D.R.

    Antwoord
    • Koos

      Inderdaad, die Diplomaten Poort! Eigenlijk erg schrijnend. Bij Checkpoint Charlie zag je hoe russische en oost-duitse diplomaten gezellig konden shoppen in het KaDeWe. Zonder enige vorm van controle konden ze naar believen West-Berlijn in en uitrijden, terwijl de eigen bevolking nog niet eens west-duitse radio mocht luisteren.

      Antwoord
      • Hans

        Precies! En aangewezen waren op Der Schwarze Kanal, met die afschuwelijke Karl Eduard von Schnitzler. Je moet het gehoord en gezien hebben om het te geloven. Ik was in Berlijn toen in Peking op Tiananmen de studentenprotesten losbraken. Je had Von Schnitzler moeten horen tekeergaan! Es ist Konterrevolution, menie Damen und Herren! riep hij verbolgen.

        En wat betreft de voorkeursbehandeling van diplomaten en partijbonzen: wat te denken van de Waldsiedlung bij Wandlitz? Die arme Oostduitsers, hoe razend en verontwaardigd ze waren toen ze ontdekten dat de partijbonzen zich alle geneugten van het imperialistische westen ten deel hadden laten vallen.

        Antwoord
  26. Koos

    Devisenschmuggel.

    In 1974 bezocht ik met een paar studiegenoten voor het eerst Berlijn. Onze eerste kennismaking met Oost-Berlijn was nogal enerverend.

    Met de S-Bahn waren we op Bahnhof Friedrichstrasse aangekomen. Je stond nauwelijks op het perron, of je kon het land al niet meer uit of niet meer in. Je moest de massa volgen en de pijlen met ‘Einreise in die DDR’.

    Voor een visum ging het door een wir-war van afgeschotte gangetjes, langs allerlei controles en loketten. Formulier invullen hier. Formulier afgeven daar. Betalen hier. Paspoort inleveren daar en ga zo maar door. Alles, zoals men ons verteld had en zoals we het hadden verwacht.

    Ook al gingen we als groep naar binnen, iedereen werd als enkeling afgehandeld. De een kreeg snel een stempel, maar moest langer wachten bij het wisselen, de ander moest lang wachten op zijn visum, maar kon zonder controle bij iets anders doorlopen. Zo verloren we elkaar vrij snel uit het oog.

    Direct achter de controles, wisten we ons echter weer te verzamelen en wachtten we, tot de groep compleet was. Totdat we hoorden, dat twee klasgenotes waren gearresteerd en meegenomen voor verhoor!

    We waren met stomheid geslagen. Wij, een groepje in het socialisme geinteresseerde Hollandse studenten. En uitgerekend onze twee fanatiekste, marxistischte leden van de groep worden gearresteerd?!?

    Machteloos en niet wetend wat te doen, bleef ons niets anders dan te wachten.

    Toch waren we meer verbouwereerd dan bang. Zo’n vaart kon het toch niet lopen? De twee meiden hadden toch geen misdaad begaan?

    Bijna drie uur moesten we wachten, overgeleverd aan de grillen van de wereldpolitiek. Totdat eindelijk de twee meiden – naar het leek uit het niets – weer opdoken.

    Wat was er gebeurd? Je moet weten, dat men bij binnenkomst in de DDR een formulier moest invullen en vragen beantwoorden, wat je van plan was om te doen etc. Ook moest je tot op de ‘Pfennig genau’ opgeven, hoeveel geld je in je portemonnaie had.

    Zoals gezegd, de twee dames waren onze fanatiekste marxisten. Ze waren zo ongeduldig geweest om het ware socialisme te leren kennen, dat ze Oost-Berlijn een dag eerder ook al hadden bezocht. Ook de vorige dag hadden ze 20 Mark moeten wisselen.

    Nu was het echter moeilijk om in Oost-Berlijn in één dag 20 Mark op te maken. Daarom hadden de twee meiden op het eind van hun eerste dag nog een paar Ostmark overgehouden. Waarheidsgetrouw vulden ze de volgende dag in, dat ze DDR-geld op zak hadden. Zich niet realiserend, dat het streng verboden was, om DDR-geld in- of uit- te voeren.

    Zo werden ze dus voor niets anders opgepakt dan Devisenschmuggel. En dat was meer dan een kleine overtreding!

    De twee vertelden laconiek, dat het allemaal heel erg mee was gevallen. Ze hadden de Stasi verteld, waar we vandaan kwamen en dat we in Oost-Berlijn waren, o.a. om het theater van Bertold Brecht te leren kennen. Dat alles op een misverstand berustte, dat was snel duidelijk geworden. Het grootste gedeelte van de tijd hadden ze met de Beamten gezellig over het socialisme gebabbeld…..

    Die gezelligheid vonden we weliswaar een beetje moeilijk te geloven, maar we waren toch vooral blij, dat het hoe dan ook met een sisser was afgelopen.

    Uren later dan gepland, konden we eindelijk ons bezoek aan Oost-Berlijn beginnen.

    Op de Alexanderplatz wachtte een gids op ons, die ons een rondleiding door de stad zou geven. Het bleek, dat onze twee smokkelaarsters deze gids de vorige dag voor ons hadden georganiseerd. Omdat ik totaal geen zin had, om me door een officiele reisgids de verworvenheden van het socialisme te laten tonen, ben ik verder in mijn eentje Oost-Berlijn gaan ontdekken.

    Wat in Oost-Berlijn onmiddelijk opviel, was dat het er totaal anders rook dan in West-Berlijn. In de DDR liep alles op Braunkohle. Voor alles wat bewoog, leek de brandstof Braunkohle te zijn. Alles was bedekt met een laagje roet. Ook de pruttelende twee-takt motoren van de Trabis veroorzaakten een eigen luchtverontreiniging en hadden hun eigen reuk.

    Hoe dan ook, waar ik die dag allemaal geweest ben, weet ik niet meer precies. Maar ik heb beslist meer gezien, dan mijn klasgenoten.

    ’s Avonds hebben we als groep nog een voorstelling van het Berliner Ensemble in het Theater am Schiffbauerdamm bekeken. Het Mekka voor politiek theater! Het had eigenlijk een hoogtepunt van onze excursie moeten zijn. Helaas stond die avond niet een stuk van Bertold Brecht op het programma, maar een of andere omgeschreven en gemoderniseerde griekse tragedie. Stierlijk vervelend en langdradig. De tweede akt konden we ons niet aandoen en we zijn dan ook na de pauze weggegaan. Zelfs onze twee marxistische meiden hadden geen zin om het stuk af te zien – en dat wilde heel wat zeggen.

    Pas nadat we ons er allemaal van vergewist hadden, werkelijk geen enkele Ost-Pfennig meer op zak te hebben, gingen we Bahnhof Friedrichstrasse weer binnen, om ons terug naar Bahnhof Zoo te laten brengen.

    -oOo-

    Ik heb nog aan een paar andere Berlin-Stories in voorbereiding. Voor blog-maatstaven weliswaar eerder formaat „longread“, maar ik zou ze desalnietemin hier graag met jullie delen.

    Als er geen interesse voor bestaat, dan reserveer ik mijn Berlijnse herinneringen en ervaringen voor mijn eigen blog, dat ik misschien, ooit eens, ergens zal gaan beginnen….

    Antwoord
    • Jesse

      Zeker interessant om te lezen! Ik zie graag meer tegemoet

      Antwoord
  27. kees

    zeg marjolijn kun jij mij wat tips geven wat ik het best met mijn kinderen zou kunnen doen in berlijn want ik en mijn vrouw willen een weekje naar berlijn toe met de kinderen. nou vroegen wij ons af of we wel met de kinderen moeten gaan, toch maar gedaan. ik hoop snel antwoord te krijgen”(

    Antwoord
    • Andre

      Hoi Kees,

      Ik weet niet hoe oud je kinderen zijn maar de eerste keer met mijn kinderen (toen 8 en 5 jaar) zijn vooral de volgende herinneringen gebleven:

      – dunkin donut :-)
      – de dierentuin
      – het kadewe (vooral de eet etage)
      – uiteraard sony world waar je met de playstation kon spelen
      – tegenwoordig is er ool lego park
      – het reizen met de bus (dubbeldekkers) was een hele indruk
      – panoramapunkt met de snelste lift van europa

      Er is heel veel te zien en voor kinderen van alle leeftijden is er wel iets te vinden. Wij gaan ook binnenkort naar Berlijn en mijn kinderen zijn nu 15 en 13 dus gaan we weer andere dingen doen maar dunkin donut staat nog wel op het programma.

      Antwoord
    • Erik

      Hoi Kees,

      er is meer dan genoeg te doen voor kinderen :-)
      afhankelijk hoe oud ze zijn en wat ze al gezien hebben kunnen jullie iets over de deling van berlijn laten zien, zoals de muur bij de Bernauer Str, de tentoonstelling op het Nordbahnhof, het ddr museum, checkpoint charlie, hohenschönhausen (Stasi gevangenis, alleen voor oudere kinderen!).
      Verder is de Teufelsberg wel spannend, of Loxx am Alex (miniatuurversie van Berlijn met treintjes).
      Voor binnen: er zijn een heleboel overdekte speeltuinen in Berlijn, veel aan de hand van een thema ingericht.
      voor Legoland Discovery is het aan te raden van te voren kaartjes te kopen. Veel goedkoper en je hoeft niet in de rij te staan.

      hier nog een lijstje met musea: http://www.berlin.de/kultur-und-tickets/tipps/kinder/2186526-2186128-museen-und-galerien-fuer-kinder.html

      groetjes,

      Erik

      Antwoord
    • Marjolein

      Hoi Kees,

      lastig, ik weet natuurlijk niet hoe oud jullie kinderen zijn. Maar Berlijn is ruim, groen en er is voor alle leeftijden genoeg te beleven. Ik heb al eens een artikel geschreven met tips voor kinderen in Berlijn, wellicht hebben jullie er iets aan. Veel plezier en groetjes,

      Marjolein.

      Antwoord
  28. lepr

    Er zijn veel overeenkomsten tussen kunstmatige zaken die mensen beperken en hinderen in hun vrijheid.
    Hier was het “de Koude Oorlog” met als metafoor “de Berlijnse muur” Het overbekende symbool van onderdrukking van menselijke vrijheid, aangedaan door een kleine groep andersgezinde mensen.

    Nu leeft Internet nog, en komt een ander kunstmatig en hinderlijk eigenlijk als tijdelijke maatregel bedoeld fenomeen naar voren dat ook schijnbaar VEEL belangrijker wordt gevonden dan mensenrechten!

    Het (C) Copyright, de Auteursrechten, eens goed bedoeld als tijdelijke hulp-maatregel voor zielige uitgevers, is geworden tot een veelkoppig vraatzuchtig monsterlijke wetgeving van ONDERDRUKKING!

    Het wordt tijd dat iemand opstaat, en net als bij “de Berlijnse Muur” zegt “Genoeg is Genoeg” we heffen het op, en beginnen opnieuw, met als startpunt en eindpunt alleen de MAKER, de auteur!
    Al die kunstmatige tussenliggende graaiers-lagen en hun innings-stichtingen verbieden en strafbaar stellen en opheffen wegens afpersing en malversaties.

    Hef het nu bestaande “corrupte” (C) Copyright, Auteursrecht op! VRIJHEID is te belangrijk!

    Misschien nog verwijzen naar historische feiten compact samengevat :
    http://topdocumentaryfilms.com/power-principle/

    Antwoord
  29. André

    Hoi Marjolijn,

    Weet jij een leuk adres om iets meer over graffiti te leren en misschien zelf te doen. Ter info moet wel iets zijn waar mijn kinderen (12 & 15) ook welkom zijn.

    Groetjes,

    André

    Antwoord
    • Marjolein

      Hallo André,

      er worden heel veel graffitirondleidingen gedaan in Berlijn, heb ik zelf ook wel eens gedaan. Of het echt wat voor kinderen is weet ik niet, interessant is het absoluut. De tours duren meestal ongeveer 2 uur, weet niet of dat misschien wat te lang is? Sommige tours bieden ook een cursus graffiti aan, zoals deze: http://alternativeberlin.com/berlin-graffiti-workshop-and-street-art-tour. Of het geschikt is voor kinderen zou je even na moeten vragen, dat durf ik niet te zeggen.

      Groetjes, Marjolein.

      Antwoord
  30. Paul Kievit

    Ha die Marjolijn,

    We staan weer op het punt af te reizen richting mijn lievelingsstad Berlijn voor een lekker lang weekend.

    Gebruiken altijd deze blog om alles nog eens op een rijtje te zetten en te bepalen wat we deze keer gaan bezoeken.

    Ben vanaf 1999 al wel 25x in Berlijn geweest en heel veel gezien, maar iedere keer vinden we weer iets nieuws hier.

    Deze keer staan de RAW gelande, Mauerpark en het Humboldthain Park op het programma.

    Bedankt voor deze website, echt helemaal SUPER !!!

    Groeten,

    Paul Kievit

    Antwoord
    • Marjolein

      Hallo Paul, wat fijn dat je toch nog steeds nieuwe dingen blijft vinden, je bent tenslotte al een echte Berlijnkenner! Ga zeker ook een keer op zondag naar het Mauerpark, dan vindt je er een vlooienmarkt, een karaoke en veel gezelligheid. Veel plezier en mocht je nog aanvullingen zoeken voor je tripje naar Berlijn, vraag gerust!

      Groeten en veel plezier,
      Marjolein.

      Antwoord
  31. Java

    Hallo Marjolijn,

    Graag willen we je hartelijk danken voor alle informatie. Heel nuttig. Volgende week gaan we naar Berlijn en zijn blij dat we eerst nog even je blog gelezen hebben.

    Antwoord
  32. Fer

    Hagen Koch. Hij staat op archiefbeelden, was in DDR-tijd een Stasi. Is later ook initiatiefnemer van Haus am Checkpoint Charly geweest. Was ook in serie van Geert Mak. Ik heb hem in 1992 eenhalve dag gesproken en e.e.a. uit zijn mond opgetekend.

    Antwoord
  33. Sebastien

    Nou … gemakkelijker? Begrijp de redenering maar het is niet omdat er in Berlijn een muur stond dat de “gewone” grens tussen Oost en West niet bewaakt werd. Er stond dan mss geen betonnen muur maar toch minstens een hoge prikkeldraad met bijhorende afschrikmiddelen en uitgestrekte zones “niemandsland” en als je weet dat er zo’n 40.000 grenstroepen waren die bovendien een schietbevel hadden …

    Antwoord
  34. BURIE

    BERLIN LAG IN OOSTDUITSLAND EN ER WAS EEN GRENS TUSSEN OOST EN WESTDUITSLAND
    WAAROM LANGS DE MUUR WILLEN VLCHTEN NAAR HET WESTEN ALS JE VANUIT OOSTBERLIJN
    DAT TOCH AL IN OOSTDUITSLAND LAG GEMAKKELIJKER LANGS DE GRENS TUSSEN OOST EN WESTDUISLAND NAAR HET WESTEN KONT GAAN ( TOCH GEMAKKELIJKER DAN DOOR DE MUUR)

    Antwoord
    • Hans

      Denk niet dat je de toen actuele situatie compleet overziet Burie. Oost Berlijn bestond officieel niet, het heette officieel Berlin, Hauptstadt der DDR. De Muur deelde alleen de stad, de Innerdeutsche Grenze die de BRD en de DDR van elkaar scheidde was nog afschrikwekkender dan de Muur wellicht. Het hek had nog lange tijd wel de zogenaamde Selbstschüßanlagen, automatisch vurende mitrailleurs wanneer een “struikeldraad” geraakt werd door een Rebublikflüchtling bijvoorbeeld. In Berlijn waren deze na korte tijd weer verwijderd. Geluidsoverlast en daardoor geen goede reclame voor de DDR…. Was een zieke situatie die nooit vergeten mag worden….
      Ik hoop dat je iets aan dit antwoord hebt gehad

      Antwoord
  35. Robert

    Hoi,

    Hoe meer ik op je blog lees hoe meer ik zin krijg in deze leuke stad. Het is al weer een poos geleden dat ik er geweest ben. Ik denk rond 93. Zelf ben ik nooit in de oude DDR geweest maar heb maar wat vaak aan die idiote grens gestaan in de jaren 70 / 80. En maar op de kaart kijken waar je dicht bij een oostdorpje kon komen. Wat ik me nog goed kan herinneren is een keer dat we aan op een westduits uitzichtpunt stonden en we wisten dat er dichtbij een spoorlijn liep. Stoomtreinen reden er in het westen al een poos niet meer maar we konden hem in het oosten horen en later ook de stoompluim zien. Ook op plekken waar je in de verte een oost duits dorpje zag en dan een auto zag rijden. Hoe idioot? die mensen konden daar niet naar ons komen. Als kind begreep ik hier geen moer van.

    Ik denk dat ik, bij gebrek aan tijd, maar eens in het najaar in de auto stap, en een dag Berlijn ga doen. Even weer de cultuur snuiven, de grens opzoeken, een fotoshoot doen en vooral een Curry Worst eten !

    groet
    Robert

    Antwoord
    • koudeoorlog

      doe,

      Hoe meer ik op je blog lees hoe meer ik zin krijg in deze leuke stad. Het is al weer een poos geleden dat ik er geweest ben. Ik denk rond 93. Zelf ben ik nooit in de oude DDR geweest maar heb maar wat vaak aan die idiote grens gestaan in de jaren 70 / 80. En maar op de kaart kijken waar je dicht bij een oostdorpje kon komen. Wat ik me nog goed kan herinneren is een keer dat we aan op een westduits uitzichtpunt stonden en we wisten dat er dichtbij een spoorlijn liep. Stoomtreinen reden er in het westen al een poos niet meer maar we konden hem in het oosten horen en later ook de stoompluim zien. Ook op plekken waar je in de verte een oost duits dorpje zag en dan een auto zag rijden. Hoe idioot? die mensen konden daar niet naar ons komen. Als kind begreep ik hier geen moer van.
      Ik denk dat ik, bij gebrek aan tijd, maar eens in het najaar in de auto stap, en een dag Berlijn ga doen. Even weer de cultuur snuiven, de grens opzoeken, een fotoshoot doen en vooral een Curry Worst eten !
      groet

      hassan

      Antwoord
  36. Ernst weg

    Ik heb een vraag ,
    wie heef de tv film over de vlucht uit de DDR met een hete lucht balon zefgmaakt door een gezin in de DDR en daar mee vluchte !!
    En de tv film maar dan met een vliegtiugje een dekker dacht een sproeitoestel (GEEL)
    zou deze film graag nog eens zien
    Wie o Wie kan mij helpen kosten worden vegoed mvg Ernst
    mail adres .e.l.weg1951@hotmail.com .

    Antwoord
  37. R. de Boer

    Wie heeft eigenlijk bepaald hoe de muur precies moest lopen. Een meter naar voren of naar achteren. Wie bepaalde dat.

    Antwoord
    • André

      Helaas niet een eenvoudige antwoord. Maar in grote lijnen volgde de muur de grenzen van de stadswijken.

      Als het verder wilt bestuderen google dan op de naam Hagen Koch de cartograaf die het verloop van de muur heeft vast gelegd.

      Antwoord
  38. Jose

    Beste Marjolein
    Complimenten over je website. Ik ga eind augustus met mijn zoon van 16 naar Berlijn en heb al veel nuttige informatie gevonden. Echte geweldig.
    Je schrijft in het stuk bij het Mauerpark. ‘Dit stuk muur is het enige stuk voormalig Berlijnse Muur waar nog graffiti op gespoten mag worden’. Is dit echt legaal? En weet jij een plek waar we de cans kunnen aanschaffen ( de spuitbussen) Het zou de droom van mijn zoon zijn. Het spotten in Berlijn is natuurlijk voor een liefhebber al een beleving maar als hij het zelf mag doen….
    Ik wil het echter alleen als we een plaats hebben waar dit is toegestaan. En we gaan vliegen dus iets meenemen om te spuiten is ook niet handig.
    alvast bedankt voor je reactie.
    groetjes Jose

    Antwoord
    • Marjolein

      Hoi Jose, bedankt voor je complimentje, leuk om te horen! Nou ja, officieel is het niet legaal. Maar het gebeurt wel heel vaak, ik zie er regelmatig groepen actief met “cans”. Het is dus wel een risico wat je dan loopt. Zelf heb ik er iet echt verstand van dus ik heb ook geen flauw idee waar je deze kunt aanschaffen, sorry. Wel wens ik je veel plezier in Berlijn!

      Antwoord
  39. Menno van der Velde

    Wat een lekker geschreven, vlot leesbaar en informatief stuk over de Berlijnse muur. Datzelfde geldt trouwens voor de blog (las net de bijdrage over die 15 jarige jongen die de hochbaubunker van Humboldhain insloop). Deze site ademt Berlijnse sferen: menselijk en verrassend. Ga de site goed volgen…een aanwinst voor Berlijn liefhebbers.
    groet, Menno

    Antwoord
    • Cees Algra

      Mijn zoon en ik zijn van plan om in de herfst naar Berlijn toe te gaan. Ik wil er naar toe gaan om herinneringen op te halen. Wij zijn diverse keren in Oost Berlijn geweest. Mijn vrouw had toen een Oost Duitse Ausweiss aangezien haar Nederlands paspoort al 7 jaar verlopen was. Bij het verlaten van de grens moesten we dit weer inleveren. Ik kan dit niet meer terugkrijgen omdat alle Ausweisse vernietigd zijn volgens de Duitsers.
      Dit laatste lijkt mij sterk

      Antwoord
  40. Eva

    Super stukje,
    ik heb een spreekbeurt hierover, en kan dit goed gebruiken!
    Dankjewel.
    X Eva

    Antwoord
    • Marjolein

      Hi Eva, dat is leuk om te horen! Succes met je spreekbeurt :-)

      Antwoord
  41. Niels

    Hi Marjolein,

    Een mooi en volledig stukje, bedankt. Goed om te lezen dat de nagedachtenis aan de “Muur” blijft bestaan, ook al heb je m zelf niet beleefd. Ik was 17 in 1985 toen ik voor het eerst Berlijn bezocht, op werkweek met school. We waren wel voorbereid op die vreemde wereld, maar eigenlijk begreep ik er allemaal maar niks van, ik vond de wereld achter het ijzeren gordijn maar stoffig, saai, ouderwets en verroest. Later, begin 1989, was ik er weer en toen heb ik de tijd gekregen om wat oostduitsers te ontmoeten en eigenlijk brengt me dat tot hetgeen ik wil vertellen. De meeste indruk heeft op mij nooit zozeer die Muur gemaakt, maar vooral de mensen die in Oost Berlijn woonden. Als je daar was en je sprak met de mensen dan raakte je dat echt van binnen, hun verlangen naar wat meer modernere tijden, om vrijer te kunnen zijn, voorzover ze daar al over durfden te spreken. Ik weet nog goed dat ik in een supermarktje stond en wat boodschappen afrekende en per ongeluk wat westerse Marken aan de kassière gaf in plaats van Oostmark. Toen ze mij het geld teruggaf en ik mij verontschuldigde zei ik “Ach das kann ja nicht mehr lange dauern”. De twinkeling die ze in haar ogen kreeg zal ik echt nooit vergeten. Ik kreeg een glimlach van hoop waar geen Julia Roberts aan kan tippen. En een paar maanden later was het ook echt voorbij. En ook toen was ik erbij, dat ene allesbepalende weekend in november. Niet alleen om een stukje Muur als souvenir mee te nemen, maar vooral om diezelfde Oostduitsers welkom te heten. Blijdschap in haar puurste vorm.

    Succes en groeten,
    Niels van Tol

    Antwoord
    • Riewi

      Ik vind het heel erg interessant maar ik vraag me af hoe Duitsland verdeelt werd.

      Antwoord

Trackbacks/Pingbacks

  1. Tirana - prettige stad met veel bezienwaardigheden | Reis ernaartoe - […] wijk Blloku is het Postbllocku Checkpoint Monument. Het bestaat uit een bunker, een stukje van de Berlijnse muur met…
  2. De Berlijnse Muur - Luc van Gerrevink - […] je meer lezen over de muur. Kijk dan eens op deze pagina van Marjolein van der […]
  3. Onderscheidende momenten in de dynastie van de Hohenzollern van Pruisen, met name in Berlijn) – Bob van Dijk's Blog - […] 13 augustus 1961 werd de Berlijnse Muur gebouwd en de Brandenburger Tor werd ingesloten. Hoewel de grens ten westen…
  4. Kritische momenten van de Hohenzollern dynastie, Pruisen en Berlijn – Bob van Dijk's Blog - […] 13 augustus 1961 werd de Berlijnse Muur gebouwd en de Brandenburger Tor werd ingesloten. Hoewel de grens ten westen…
  5. Week 18, City trip Berlijn! – RunningSling - […] Vroeger was daar het Gestapokwartier. Maar nu staat er een modern museum. We zagen ook waar de Berlijnse muur…
  6. Throwback Berlijn #2 - […] een goed en uitgebreid artikel over de bezienswaardigheden in Berlijn waaronder de Berlijnse Muur. Hier te […]
  7. De muur tussen Oost- en West-Berlijn – LIFE - […] http://www.berlijnsemuur.info/demuur.htm http://historiek.net/berlijnse-muur/1849/= http://berlijn-blog.nl/bezienswaardigheden/de-berlijnse-muur/ http://www.koudeoorlog.nl/contents/nl/d14_Berlijnse_Muur.html […]
  8. Dag 04: Berlijn | Berlijn 2017 - […] er verschillende plekken in Berlijn zijn waar je nog stukken van de Berlijnse Muur kunt bezichtigen, is de Gedenkstätte…
  9. 2 Rit Langs (2016) Volledige Film | free movie sites - […] Berlijnse Muur […]
  10. De Berlijnse muur 50 jaar 1961 – 1989 – 2011 – 2013 – 2014 | Kunst in de Wijk - […] De Berlijnse Muur: een compleet overzicht – Berlijn Blog […]
  11. Indrukwekkend en betoverend Berlijn - […] De graffiti op de Berlijnse Muur was een belangrijk herkenningspunt aan de westkant […]
  12. Berlin | Picture Journal 01 « - [...] Eigenlijk zijn we vooral in Oost Berlijn geweest. Voor de mensen onder ons die het geschiedenisverhaal even zijn ontschoten:…
  13. Berlheimwee « Viva.nl - [...] Brandenburger Tor, het Holocaustmonument, de Reichstag en liepen in het holst van de nacht langs de Berlijnse muur. Onze…

Reactie verzenden

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Nieuwsbrief

Nieuwsbrief

Meld je aan voor mijn maandelijkse nieuwsbrief en onvang de laatste updates en exclusieve Berlijntips gratis in je inbox.

Je hebt je nu aangemeld voor de BerlijnBlog nieuwsbrief. Dank je wel!

Pin It on Pinterest

Share This