Kijken naar sport? Daar maak je mij niet zo blij mee. Toch heb ik een enorme fascinatie voor het Olympisch Stadion in Berlijn. Niet vanwege de sportwedstrijden die er plaats vinden, maar vooral omdat het één van de grootste en meest bekende nazi-bouwwerken in de stad is. Bombastisch van buiten, aangekleed met luxe details van binnen. Op deze plek werden de Olympische Spelen een – door het IOC ongewild – propaganda-evenemtent van de nazi’s. Die indrukwekkende geschiedenis en bombastische architectuur maken een rondleiding door het stadion reuze-interessant. Zelfs als je zelf niet veel met sport hebt!
Bombastische nazi-architectuur
Ik ben al een paar keer in het Olympisch Stadion in Berlijn geweest als ik voor de poort van het stadion op de gids sta te wachten. Hoe langer ik naar het immens grote stadion staar, hoe meer het gebouw als een ufo op me af lijkt te komen. Net als andere gebouwen uit de nazi-tijd heeft het iets theatraals. Massieve en zware bouwmaterialen zorgen ervoor dat het stadion een statische en gesloten uitstraling heeft. Al mijn aandacht wordt erdoor opgeslokt. Een gevoel van trots hangt over het stadion, alsof het wil zeggen: “kijk eens wat wij kunnen, hoe machtig wij zijn, hoe goed wij zijn”. Albert Speer, dé architect van het Derde Rijk, heeft daarmee precies weten om te zetten wat Hitler met het Olympisch Stadion voor ogen had.
De Olympische Spelen van 1936
“Wie weet er wanneer het Olympisch Stadion werd gebouwd?”. Inmiddels staat de gids voor onze groep van zo’n 15 personen. De antwoorden uit het publiek worden aangevuld door de gids. Het huidige stadion werd gebouwd tussen 1934 en 1936, nadat Berlijn de Olympische Spelen in 1931 – twee jaar voordat Hitler aan de macht kwam – toegewezen heeft gekregen.
Een tweede kans
Voor Berlijn was het een tweede kans. De eerdere geplande Olympische Zomerspelen die in 1916 in Berlijn zouden plaatsvinden, konden namelijk door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog niet door gaan. Het stadion (capaciteit: 40.000 bezoekers) stond er nog wel, maar moest plaats maken voor het nieuwe stadion (capaciteit: 100.000 bezoekers), dat is geïnspireerd op het oude Rome. Dat het stadion niet ovaal is, maar aan één kant geopend, is een verwijzing naar stadions uit de klassieke oudheid. Een groot deel van de bezoekers had zo via de opening zicht op de Führerturm, daar waar de Olympische vlam brandde. De ruim verdubbelde capaciteit benadrukte de grootheidswaanzin van het naziregime nog eens éxtra. Dit werd het grootste stadion ter wereld. Volgens Hitler was het stadion echter tijdens de bouw al te klein.
Hitler aan de macht
Toen Hitler aan de macht kwam, vond hij de Spelen eerst maar niets. Volgens de nazi-ideologie was sport geen doel op zich, maar slechts een manier om de ‘superioriteit van het Arische ras’ te bewijzen. Bovendien sprak het vredige internationale karakter van het sportevenement hem niet aan. Landen moesten strijden, niet spelen. Toen verschillende landen op het punt stonden Duitsland te boycotten, vanwege de manier waarop ze met Joden omgingen, kwam Hitler tot inzicht. Als de Spelen zouden worden weggenomen door het IOC, zou dat tenslotte een blamage zijn voor het rijk.
Alles voor een perfect plaatje naar de buitenwereld
Natuurlijk zag Hitler ook de potentie van zo’n grootschalig sportevenement. Dit was dé gelegenheid om de nationaalsocialistische boodschap uit te dragen en de superioriteit van het Arische ras aan de wereld te tonen. Duitsland zou zich presenteren als wereldmacht. Wel moest Hitler beloven dat de NSDAP de Spelen niet voor propagandadoeleinden zou gebruiken. Deelnemers zouden niet gediscrimineerd worden. Het straatbeeld werd opgeschoond en antisemitische teksten zoals ‘Joden hier niet gewenst’ verdwenen. Berlijn leek voor even een tolerante stad te zijn.
Hoe tolerant de nationaalsocialisten zich ook probeerden voor te doen, er was geen enkele Jood in de Duitse Olympische ploeg te bekennen. Wonder boven wonder mochten ze zich wel proberen te kwalificeren. Echter, aangezien Joden al sinds 1933 geen professionele trainingsfaciliteiten mochten gebruiken, lukte het geen van allen. Uiteindelijk werden er wel sporters die half Joods waren in de groep opgenomen, om niet de indruk te wekken dat Duitsland antisemitistisch was.
Propagandaboodschappen
Op 1 augustus 1936 werden de Spelen geopend. Hakenkruisvlaggen wapperden naast de Olympische ringen, het volkslied van de nationaalsocialistische partij werd gespeeld en Hitler deed de Hitlergroet vanaf zijn eretribune. Toen de eerste medailles door Duitse sporters werden binnengehaald, wilde hij ze feliciteren. Daar stak het IOC echter een stokje voor. Óf alle spelers feliciteren, óf geen van allen. Geen onderscheid maken tussen ras, geloof en kleur. Uit angst dat hij een Jood of donker persoon zou moeten feliciteren, paste Hitler in zijn geheel. Daar was hij achteraf vast blij om, want de zwarte Amerikaanse atleet Jesse Owens kwam als grote winnaar van de Olympische Spelen van 1936 uit de bus. Hij sleepte maar liefst vier gouden plakken in de wacht. Gelukkig voor Hilter incasseerde het Duitse team in totaal de meeste medailles. Dát, en het feit dat veel internationale media lovend spraken over de organisatie in het ‘nieuwe Duitsland’ onder Hitler, maakte de Spelen voor nazi-Duitsland een geslaagd propaganda-evenement. Het tolerante masker dat Duitsland even opzette, kwam goed aan in de wereld, en bijna niemand prikte daar doorheen.
Een kijkje in het stadion
Hoewel hakenkruizen en nazi-tribunes zijn verdwenen, ‘voel’ je de grootheidswaanzin van de nazi’s nog goed in het stadion. De gids neemt ons tijdens de rondleiding door het Olympisch Stadion mee naar veel plekken die anders gesloten zijn voor publiek. Een kappel, de eretribune met de VIP-plekken voor belangrijke politici, persruimtes en overdekte trainingsruimtes. Het ontbrak spelers en bezoekers aan niets.
Bij een kijkje in de omkleedcabines, word ik weer even teruggeplaatst in het heden. Lege flesjes energiedrank en lege verpakkingen müslirepen liggen als een vergeten stilleven verspreid door de kleedkamer. Resten van een voetbalwedstrijd van gisteren doen de kleedkamer voorkomen als een studentenkamer. Ach ja, gisteren heeft Hertha gewonnen! Sinds 1963 is het Berlijnse Olympisch Stadion de thuisbasis van de Berlijnse voetbalclub Hertha BSC (en Americal Footballclub Berlin Thunder). De gids deelt nog een grappig feitje: omdat het stadion niet van de club is, hebben de spelers geen naambordjes in de kleedcabines. Het stadion wordt tegenwoordig ook gebruikt voor verschillende atletiekwedstrijden, concerten en andere (sport)evenementen. Voor zakenafspraken kan de Jesse-Owens-Lounge zelfs gehuurd worden!
Het Olympiapark
Na een rondleiding van zo’n 60 minuten worden we losgelaten. Je krijgt de mogelijkheid om de rest van het Olympische Park op eigen houtje te verkennen. Aan de noordelijke zijde van het stadion kun je de zwembaden en sportvelden bekijken. Aan de achterkant kijk je uit over het Maifeld met haar enorme sculpturen, het evenemententerrein waar massale naziparades werden gehouden. Ook als het veld leeg is, ziet het er door zijn omvang en enorme tribunes indrukwekkend uit. Als je extra tijd hebt, loop dan verder richting klokkentoren aan de rand van het terrein, vanaf daar heb je een mooi uitzicht over het hele terrein. Ook zonder rondleiding kun je het Olympiapark bezoeken, daar zal ik in een later artikel nog wat meer over vertellen.
Olympisch Stadion Berlijn
Een kijkje achter de schermen is altijd leuk. Zeker als dat in een van de grootste stadia van Europa is! De groepen zijn niet al te groot en de rondleidingen worden in het Duits en Engels aangeboden. Sportliefhebbers, maar zeker ook geïnteresseerden in geschiedenis en architectuur, zullen de rondleiding door het Olympisch Stadion in Berlijn interessant vinden. Ik als absoluut-geen-voetballiefhebber ben daarvoor het levende bewijs!
Bezoekersinformatie
Adres: Olympischer Platz 3
OV: S of U2 Olympiastadion
Entree: € 7,-, rondleiding: € 11,-, audioguide: € 4,-
Openingstijden: 10:00 – 16:00 (november – maart), 09:00 – 19:00 (april – oktober)
Tijden rondleidingen: 11:00, 13:00 (alleen ’s zomers) en 15:00 (alleen ’s zomers)
www.olympiastadion-berlin.de
Ook leuk: bezoek het Olympisch Dorp of woon een voebtalwedstrijd van Hertha bij
Hoi Marjolein, Wij gaan maandag weer naar Berlijn. En we willen weer naar olympia stadion. (we zijn er al vaker geweest hoor, maar moeten wij nu tickets online bestellen? Of kan het nog steeds aan de kassa. Dit ivm corona regels.
Het is mij niet helemaal duidelijk.
Hoi Marjolein!
Valt het Olympiastadion onder regio A+B met het ov of onder regio A+B+C? Dan kan ik hier rekening mee houden met het aanschaffen van de ov kaarten. Bedankt alvast en wat een geweldige blog, ik heb er enorm veel gebruik van gemaakt!
Jennifer
Fijn om te lezen! Dank je wel Jennifer! Het Olympisch Stadion ligt in zone B :-). Veel plezier!
In februari 1979 was ik drie keer in het stadion. Een keer voor een rondleiding en bij wedstrijden van Hertha tegen Rode Ster Belgrado en 1. FC Köln voor de beker. Zaterdag a.s. ben ik met mijn zoon bij Hertha tegen Wolfsburg. Wij zijn gek op voetbal en vooral op Berlijn.
In 1979? Wow! Wat bijzonder! Kwam je toen vaak in Berlijn? Veel plezier met je zoon in Berlijn, leuk om deze ervaring te kunnen delen!
Hoi Marjolein,
In 1979 voor het eerst als student (Duits) met drie studievrienden. Daarna nog een paar keer als toerist (met vrienden, met mijn vrouw en a.s. weekend dus met mijn zoon) Daarnaast zes keer als leraar Duits en organisator van de jaarlijkse schoolreis. Veel gekke dingen beleefd in de jaren voor de val van de muur: leerlingen van de muur afgehaald, ontmoetingen met jongeren in Oost-Berlijn, uren vastgezeten bij Checkpoint Charlie e.d. Kan er uren over vertellen en hele verhalen over schrijven.
Wow, dat klinkt heel bijzonder! Mocht je eens zin en tijd hebben om uren te vertellen, ik zou je verhalen graag horen of lezen! Omdat ik zelf pas in 2006 voor het eerst naar Berlijn kwam, ben ik altijd benieuwd naar persoonlijke verhalen van mensen die het Berlijn van voor en vlak na de Wende kennen. Ik verzamel ook zulke verhalen op mijn blog, misschien vind je ze leuk om te lezen: http://berlijn-blog.nl/tag/kijkje-in-de-geschiedenis/. Groetjes, Marjolein.
Eind juni ben ik in het Olympiastadion, Coldplay geeft dan een concert we combineren het met een paar dagen Berlijn. Ik heb er in ieder geval al heel veel zin in.
Oehh, wat gaaf zeg! Gek genoeg ben ik zelf nog nooit voor een concert in het Olympisch Stadion geweest maar wel voor een voetbalwedstrijd. Ik wens je alvast heel veel plezier!
Ben er meerdere keren geweest en heb afgelopen zomer ook deze tour gedaan. Het blijft een mooi bouwwerk. Ik vond het fijn dat je alle tijd had en dus onbeperkt binnen de hekken mocht blijven. Ben na de tour naar de top van het stadion geklommen en heb daar nog lekker een tijd in de zon gezeten :D
Hoi Marjolein,
Wist je dat……..op de marmeren plaquettes, de namen van de nazi “bonzen”, na de oorlog, weggehaald zijn. Vandaar de lege plekken tussen de regels die erop gegraveerd zijn. Ik hoorde , toen wij er waren een schooljuf dit aan haar klas vertellen.
Groetjes Christa Berghuis….een van je “volgers”
Het is inderdaad een prachtig stadion. Leuke tip ook om er eens een keer een historische rondleiding te boeken…
Het wordt pas echt mooi als de club uit het Duitse Gelsenkirchen er een uitwedstrijd speelt.
Het is altijd prachtig in Berlijn, maar dat heeft toch iets heel speciaals voor mij persoonlijk ;)
gr Harm
Het is inderdaad een zeer indrukwekkend bouwwerk. Het lijkt te zijn gebouwd voor de eeuwigheid als je de constructie bekijkt. Lange gangen bij de vele kleedkamers, betonnen trappenhuizen, een imposante catering, een intieme kerkruimte en een prachtige Viptribune. Vanaf de straat lijkt het stadion klein maar binnen, grotendeels verzakt in de grond, is het groot. De Hertha BSC-shop is ook leuk trouwens.
Het blijft inderdaad een favoriet om te bezoeken.