In het uiterste zuidoostelijke puntje van Berlijn kom ik meestal alleen als ik van of naar luchthaven Schönefeld onderweg ben, maar er is nog een (veel mooiere) reden om de S-Bahn eens te pakken richting de uithoek van stadsdeel Treptow-Köpenick: een bezoek aan de Gartenstadt Falkenberg. Deze in 1912 ontworpen woonwijk was een vernieuwend alternatief op de krappe ‘Mietskasernen‘ en oogt na ruim 100 jaar nog altijd hartstikke modern. Samen met vijf andere woonwijken behoort de Gartenstadt Falkenberg tot de ‘Wohnsiedlungen der Berliner Moderne‘ en staat het sinds 2009 samen met het Museuminsel en de paleizen van Sanssouci op de UNESCO werelderfgoedlijst. Rondwandelen door de straten vol kleurrijke huizenblokken voelt even alsof je in een andere wereld terecht bent gekomen en is een waar feest voor architectuur- en fotografieliefhebbers.
Gartenstadt Falkenberg wordt beschouwd als de meest kleurrijke tuinstad van Europa
Het Nieuwe Bouwen
Het antwoord op donkere Mietskasernen
In de jaren ’20 werden veel Mietskasernen gebouwd om de woningnood tegen te gaan. Het rendement op dit type woonblokken was hoog omdat ze dicht op elkaar stonden en relatief hoog gebouwd werden (tot vijf verdiepingen hoog, meer werd vanwege brandveiligheid niet toegestaan). Verder werden deze huizenblokken gekenmerkt door donkere aaneensluitende hofjes en langgestrekte zijvleugels. De keerzijde van de Mietskasernen? Er woonden veel mensen op kleine oppervlakte met weinig licht.
Als antwoord op de Mietskasernen werden er in de jaren ’20 woonwijken gebouwd in de stijl van het Nieuwe Bouwen: ruim opgezette en betaalbare woonwijken met strakke lijnen en veel groen. De woningen beschikten over een eigen keuken, badkamer en vaak een balkon, wat in die tijd niet vanzelfsprekend was. Geëngageerde architecten van het klassieke modernisme, waaronder Bruno Taut, Hans Scharoun en Walter Gropius, gaven ieder hun eigen draai aan de ontwerpen. De eerste wijk die werd gerealiseerd was de Gartenstadt Falkenberg, naar ontwerp van Bruno Taut.
Van de vele kleuren in de wijk word ik direct vrolijk!
De zelfvoorzienende Gartenstadt Falkenberg
De bouw van de Gartenstadt Falkenberg begon in 1913 net buiten Berlijn als eerste Wohnsiedlung der Berliner Moderne. Tauts idee van de tuinstad was geïnspireerd op de ‘Town Houses‘ en ‘Garden-Cities of Tomorrow‘ van de Engelse architect Ebenezer Howard. In Berlijn wilde hij ook zo’n buurt realiseren, waarin bewoners zelfvoorzienend konden zijn. Woningen werden voorzien van grote tuinen met een oppervlakte van 135 tot 600 m², die als moestuinen konden dienen. Doordat de wijk ook een goede verbinding had met de stad, was het de ideale mix tussen stads- en dorpsleven.
Vanwege geldgebrek en de Eerste Wereldoorlog werd slechts een fractie van de oorspronkelijke planning (1500 woningen voor 7000 inwoners) gerealiseerd. In totaal staan er 128 woningen in de Gartenstadt Falkenberg. Toch is de wijk nog altijd een prachtig voorbeeld van een tuinstad waar burgers omringd door veel groen leven en nog altijd een geliefde buurt om te wonen.
Elke woning in de Gartenstadt Falkenberg heeft een ruime (moes)tuin voor de deur en een vrolijk likje verf op de muur
Tussen kritiek en liefde
Bijzonder opvallend en kenmerkend voor de ontwerpen van Bruno Taut zijn de felgekleurde gevels, daar heeft Gartenstadt Falkenberg ook zijn bijnaam ‘Tuschkastensiedlung’ (vrije vertaling: verfdooswijk) aan te danken. ‘Farbe ist Lebensfreude’ (kleur is levensvreugde) was dan ook Tauts motto. Gele, oranje en helderblauwe woningen staan er zij aan zij, vaak nog met deuren, balkons of luiken in een andere contrasterende kleur en met a-symmetrische vormen. Taut gebruikte voor de Gartenstadt Falkenberg voor het eerst zo’n bont kleurenontwerp als decoratief element, in plaats van de veel gangbaardere sierlijke bouwdetails in de stad.
Destijds kwam er veel kritiek op het ontwerp van de woningen van buitenaf, maar de bewoners zelf konden zich uitstekend met hun nieuwe buurt identificeren. Er werden buurtfeesten georganiseerd en ze hadden zelfs een eigen lied, krant én vlag voor de Gartenstadt Falkenberg gemaakt. Hier woonden metaalbewerkers, locomotiefbestuurders, ambachtslieden, schilders en fabrieksdirecteuren gemoedelijk tezamen. Als je de wijk bezoekt, voelt het ook direct alsof je als buitenstaander in een andere gemeenschap bent beland, maar wel in een hele mooie, kleurrijke én interessante buurt.
Gartenstadt Falkenberg maakte Taut bekend als meester van het gekleurde bouwen en wordt tegenwoordig beschouwd als de meest kleurrijke tuinstad van Europa. Helaas voor iedereen die net als ik best graag in zo’n tuinhuis zou willen wonen… de woningen komen weinig vrij te staan ;-).
Wohnsiedlung Gartenstadt Falkenberg bezoekersinformatie
Wat: een moderne kleurrijke Berlijnse woonwijk uit 1912, ontworpen door Bruno Taut
Waar: de straten Akazienhof, Am Falkenberg en Gartenstadtweg in Grünau, een woonwijk in het zuidoosten van Berlijn
OV: S Grünau, vanaf daar ong. 5 minuten wandelen
Ook heel mooi en interessant is de Schwartzkopff-Siedlung in Wildau, even buiten Berlijn. Dit ensemble van wel zo’m 1.000 huizen is een prachtig voorbeeld van Duitse sociale woningsbouw. De Siedlung werd gebouwd tussen ca. 1900 en 1920 en is dus iets ouder dan de Hufeisensiedlung en Falkenberg en ook niet zo bont. De Siedlung ligt direct aan de Dahme, dus bij fijn weer is een bezoek te combineren met een wandeling langs het water.
Hier een kleine impressie: https://www.flickr.com/photos/114186175@N07/albums/72157684920028162
Ik ben ook wel erg benieuwd naar het interieur en een plattegrond van deze woningen het oogt prachtig van buiten maar mensen leven toch meestal ook binnen.
eigenlijk hebben de voorgaande personen alles al gezegd: met een woord prachtig. ik kom eigenlijk nooit in deze hoek. maar de volgende keer zeker! ben benieuwd naar de andere wijken die je nog gaat bezoeken.
Sommige dingen blijven leuk om te horen ;-). Bedankt voor je compliment Sijbrand! Grünau is een boeiende wijk, ook de buurt rondom het leegstaande Ballhaus Grünau is interessant met een prachtig wandelpad langs het water (Langer See). Hier kun je in de zomer ook heerlijk zwemmen! Zo zie je maar, altijd wel weer wat te ontdekken in Berlijn. Op mijn lijstje staan nog de andere Wohnsiedlungen der Berliner Moderne, o.a. in Wittenau.
Ik krijg altijd weer zin om naar Berlijn te komen door jouw blog. Ik denk dat ik dat snel weer ga plannen.
Heerlijk daar die Gartenstadt. Ken je ook de hufeisen siedlung?
Ja, dat is ook één van de Wohnsiedlungen der Berliner Moderne! Wil ik ook nog een artikel over maken, net als over alle Wohnsiedlungen trouwens. Ik heb nog genoeg op m’n lijstje staan ;-).
Oh damn dit is echt een fotoparadijs man! Wil.Hierheen, maar dan moet jij eigenlijk wel mee want je bent nog steeds de enige die foto’s van mij kan maken <3
Echt prachtig daar! Ik ga graag mee, zin om daar foto’s te maken. Date? :)
Als je een camera hebt en je fotografeert graag architectuur is dit een must. Misschien komt het er eens van, maar in elk geval bedankt voor de tip
Hallo Marjolein, dank je wel voor de mooie foto’s en plekken. Ik heb Gartenstadt Falkenberg aan mijn Berlijn-to-do lijst toegevoegd. De meeste interessante plekken van deze lijst heb ik al afgevinkt en kom bij een aantal regelmatig terug.
Prachtig Marjolein, ik kom ook weinig in deze hoek daar ik altijd op Tegel vlieg (zolang het nog kan).Maar je hebt me lekker gemaakt , in Februarie ga ik hier eens genieten, prachtig dit soort wijken met geschiedenis.