Achter de meeste deuren langs de Berlijnse straten gaat veel meer schuil dan op het eerste gezicht lijkt. Zowel qua oppervlakte als qua geschiedenis. Het zijn meestal niet een paar woningen die schuil gaan achter één deur, vaak zijn het hele woonblokken die om een binnenplaats zijn gebouwd. Een “Berliner Haus” bevat dan ook al snel een stuk of 30 woningen. De bewoners delen de gezamenlijke voordeur en één of meerdere binnenplaatsen. Je kent ze waarschijnlijk wel, de binnenhofjes van Berlijnse woningen. De binnenplaatsen zijn op hun beurt voorzien van een batterij fietsen en een rijtje afvalcontainers voor alle soorten afval want Duitsers staan op het gebied van afval scheiden met stip op 1.
Deze opstelling van woningen (Mietskaserne) is heel typerend voor Berlijn, hoewel ze ook in Hamburg veel voor schijnen te komen. Dit heeft te maken met de snelle groei die beide steden hebben doorgemaakt. In 1914 was Berlijn met 4 miljoen inwoners na New York en Londen zelfs de grootste stad ter wereld. De enorme toestroom van mensen moest ergens geherbergd worden en dat kon prima in deze reusachtige woonblokken. De woonblokken zijn zo gebouwd dat er veel woningen gebouwd konden worden op een relatief klein stuk grond, ze zijn gebouwd naar idee en ontwerp van James Hobrecht. De Mietskaserne zijn als arbeiderswijken in een ring om het centrum gebouwd, dit is de reden dat je dit type woningen in bijvoorbeeld Kreuzberg en Prenzlauer Berg veel terugziet.
Bovenaanzicht van een Mietskaserne.
Arm en rijk samen
De Mietskaserne, zoals meerdere woningen om een binnenplaats uit de tijd van de industrialisering worden genoemd, zijn gebouwd met het idee om zowel rijken als armen een woning aan te bieden. Hoe dichter aan de straatkant, hoe duurder de woningen. De ingang is wel voor alle woningen gelijk en de meeste halletjes zijn prachtig versierd met marmer, anderen zijn gebouwd van hout of bespoten met graffiti.
Een niet zo gezellig Hinterhof.
- Voorhuis (Vorderhaus) – de woningen die waren gelegen aan de straatkant
- Zijvleugels (Seitenflügel) – de woningen die 90 graden haaks op het voorhuis staan
- Overdwarsvleugels (Quergebäude) – dit werd ook wel achterhuis genoemd. Dit waren de woningen helemaal achteraan die parallel liepen aan het voorhuis. Vaak moesten meerdere woningen in het achterhuis een toilet op de gang delen. De woonkwaliteit van deze woningen was meestal slecht.
- Remise (Remise) – een bijgebouw dat werd gebruikt voor opslag of de stalling van paarden.
Huur
De huur bedroeg zo’n 25 tot 30% van het inkomen, voor de meeste inwoners was dit vrij veel. Om dit toch te kunnen betalen werden er slaapplaatsen onderverhuurd. Soms zoveel dat er 30 personen in een twee-, of driekamerappartement woonachtig waren.
Binnenplaats
Het typerende voor deze woningen is het feit dat ze allemaal om 1 of meerdere binnenplaatsen zijn gebouwd. Meestal niet van die mooie hofjes zoals je die misschien van de Hackesche Höfe kent, meer soms grauwe en donkere pleintjes. De binnenplaatsen moesten minstens een oppervlakte hebben van exact 5,34 × 5,34 meter, hier paste namelijk net een door paarden aangedreven brandweerwagen doorheen. Huizen die van drie, vier of meer binnenplaatsen waren voorzien waren geen uitzondering. Het idee van Hobrecht was om deze binnenplaatsen met elkaar te verbinden door mooie paden en tuinen. Omdat de bebouwing werd overgelaten aan de vrije markt werd elke vierkante meter praktisch ingezet en is er van de paden en tuinen weinig terecht gekomen.
Uiteindelijk is het oorspronkelijke plan van Hobrecht nog redelijk terecht gekomen, de woningen worden voornamelijk bewoond door de middenklasse. Je zult de woningen nog veel tegenkomen, veel mensen wonen er, maar er zijn ook sommige hostels en toeristische appartementen in gehuisvest. In Bearinn Apartments, waar ik onlangs heb overnacht, was bijvoorbeeld ook onderdeel van een Mietskaserne. De grootste Mietskaserne die Berlijn heeft gekend was het Meyers Hof. Het Meyers Hof bestond uit 6 binnenhofjes, 300 woningen en er waren zo’n 2000 mensen die hier woonden. Nu is er in Prenzlauer Berg tussen de Prenzlauer Allee, Marienburger Straße, Winsstraße en Immanuelkirchstraße nog een enorm gesloten Mietskaserne te vinden, ongeveer 30 binnenhofjes zijn hier te vinden die met elkaar in verbinding staan door paadjes. Hieronder kun je een satellietfoto zien van dit complex.
Soms zit er meer verstopt achter deze deuren...
Hoi Marjolein. Met veel plezier les ik steeds weer jouw verhalen over Berlijn,heb jou al een keer geschreven dat ik zelf uit Berlijn kom maar woon nu al 40 jaar in Nederland.Mijn man ,ik en mijn twee dochters(toen1en 4 jaar oud )hebben ook in zon huis gewoont op de vierde etage onder het dak en maar trappen lopen.
Mijn man moest in de winter altijd de kolen uit de kelder halen dus 4 trappen af en 4 trappen naar boven ,mij heb je er nuit gezien want er waren ratten..toch was het een mooie tijd .en wij waren blij dat wij zo snel een woning haden,mijn moeder heeft er toen voor gezorgd zij woonde aan de overkant van de straat.
Toen wij het eenmaal door haden dat mijn moeder achter het gordijn ons in de gaten hield namen wij de zijuitgang via het hofje hahaha .vaakheeft zij dan de volgende dag de opmerking (jullie waren wel laat thuis of zo iets.ik moet nu stoppen anders wordt het en erg lang verhaal liefs van Suzie
Hai Suzie, nee, je reactie is echt niet te lang! Vind het juist superinteressant om zulke verhalen over het dagelijks leven van ’toen’ te lezen. Wat bijzonder dat je al 40 jaar in Nederland woont trouwens. Moet vast een gekke gewaarwording zijn als je nu terug bent in Berlijn, er is zoveel veranderd! Liebe Grüße, Marjolein
Interessant om te lezen, zeker nu ik het boek ‘Alleen in Berlijn’ van Hans Fallada gelezen over het verzet in Berlijn.
Het is misschien ook interessant te vermelden dat de huurkazernes met opzet bij voorkeur gebouwd werden in hoger gelegen gedeelten van de stad. Vandaar de vele huizenblokken en binnenplaatsen in Kreuzberg en Prenzlauer Berg. De omstandigheden waarin de mensen moesten leven, zijn overigens vereeuwigd in de tekeningen van Heinrich Zille.
Hoi Jo, er staat wel in het artikel dat de huurkazernes als een soort ring om het oude centrum heen zijn gebouwd. Dus ze zijn inderdaad veel in Kreuzberg (niet echt noordelijk) en Prenzlauer Berg te vinden, maar ook in wijken als Charlottenburg en Schöneberg. Ik weet niet wat de verhouding huurkazernes tussen deze stadsdelen is om eerlijk te zijn, maar wel dat je ze hier veel terug vindt. Het zou kunnen dat er meer in Prenzlauer Berg zijn, maar dat durf ik niet met zekerheid te zeggen.
Wij gaan heerlijk eens zaterdag 4 juni voor 2 weken naar een camping (campingplatz spandau) in Berlijn, aan de Gartenfelderstrasse. We waren er voor het laatst in 2003.maar dan in een hotel. Graag wil ik de oude gevangenis (of de plek waar het hebt gestaan) van Spandau bezoeken waar oa. speer hebt gezeten. Weet iemand dat te staan?
Graag hoor ik het.
Groeten
John
jwichers@live.nl
Hoi John,
als ik het goed heb (ben niet 100%) zeker, staat deze hier. Je kunt hem op de luchtfoto van Google Maps ontdekken.
Groetjes, Marjolein.
Hallo,
Altijd interessante artikels van jullie. Wij zijn afgelopen winter (met de auto) naar Berlijn geweest.
Was prachtig in de sneeuw, maar wel koud. Willen a.s. zomer nog een keer.
Groeten uit Bontebok in Friesland, Ger en Hammy Brouwer
Hoi Ger, bedankt voor je compliment! Ik (we) doen hard ons best om hier de beste site over Berlijn neer te zetten. Dus spread the word ;). En ik bereid je vast voor, grote kans dat je Berlijn in de zomer nog leuker vindt. Tenminste, ik vind in de zomer alles mooier en gezelliger in de stad.
hotel4youth aan de schonhauserallee waar wij een paar keer verbleven zit ook in zo'n woonblok