Met het einde van de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland opgedeeld tussen de verschillende geallieerden (Groot Brittannië, Frankfrijk, de USA en de Sovjet Unie), de sectorengrenzen waren daarmee geboren. De sectorengrens werd al die tijd al door de DDR bewaakt maar in 1961 werden harde maatregelen genomen en werd de sectorengrens in Berlijn met een muur uit beton afgebakend. Na langer aandringen van de DDR stemde de Sovject Unie in met het idee zodat de bouw van de Berlijnse Muur in de nacht van 12 op 13 augustus 1961 in gang werd gezet om de uitstroom uit de DDR te stoppen. Vanaf dat tijdpunt zouden stad en families 28 jaar van elkaar gescheiden zijn door een muur uit beton.

bernauer strasse bouw muur

Hoe kwam het zover?

Duitsland in bezettingszones

Ten einde van de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland in vier bezettingszones opgedeeld. Groot Brittannië, Frankfrijk en de USA in het westen en de Sovjet Unie in het oosten van Duitsland. Ook Berlijn als Reichshauptstadt werd in vier sectoren opgedeeld.

Al in 1946 werd de Duits-Duitse zonegrens streng gecontroleerd door de gewapende Grenzpolizei. Alleen speciale gevallen mochten de zonegrens passeren (boeren, woon-werkverkeer etc.). Oost- en West-Duitsland groeiden politiek en economisch gezien steeds meer uit elkaar omdat eigen valuta (1948) en staten (1949) afzonderlijk werden gegrond. In1952 begon de DDR de Duits-Duitse grens met hekken, bewaking en alarmsystemen te beveiligen. Onbetrouwbare omwonenden aan de oostkant van de grens werden uit het grensgebied gehaald en moesten verplicht verhuizen. Het controleren van de sectorgrenzen was echter een ommogelijke opgave en 3,5 miljoen inwoners van de Russische bezettingszone zagen kans om naar het westen te vluchten, velen van hen deden dat via Berlijn. Dat het vooral jonge en hoog opgeleide mensen waren die vluchtten, was een gevaar voor de DDR.

border

In de laatste drie jaren voor de bouw van de Berlijnse Muur (1959 – 1961) geraakte de DDR in een crisis. In tegenstelling tot de crisis in ’52/’53 werd de DDR dit keer niet met warenleveringen ondersteund door de Sovjet Unie. Bovendien werd het aantal Grenzgänger steeds groter, Oost-Berlijnse inwoners die legaal in West-Berlijn werkten hadden de privilege West-Duitse Marken te verdienen en daarmee Westwaren te kunnen kopen. Bovendien konden zij vanuit West-Berlijn naar West-Duitsland en het westenlijke buitenland reizen. De SED (de partij aan de macht in de DDR – de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands) had daar grote problemen mee omdat er in de inmiddels DDR een groot tekort aan werknemers begon te ontstaan. Alleen al in Oost-Berlijn waren er 45.000 werknemers meer nodig. De vluchtgolf naar West-Duitsland bereikte in 1961 een hoogtepunt, gemiddeld vluchtten 3.190 personen per dag over de grens.

Het startsein werd gegeven

Leegloop uit de DDR stoppen

Lange tijd had de Sovjet Unie zich geweerd tegen het idee van de bouw van een muur. Bij een bespreking in augustus 1961 tussen Walter Ulbricht (staatshoofd DDR) en Nikita Chroesjtsjov (Sovjetleider) kwam Ulbricht onder druk te staan wegens de slechte economische situatie in de DDR. Hij gaf aan dat de grens naar West-Berlijn de oorzaak was, omdat deze grens veel moeilijker te bewaken was dan de Duits-Duitse grens. De beslissing werd genomen de sectorgrens te sluiten om daarmee eindelijk een einde te maken aan de leegloop uit de DDR. Dit in tegenstelling tot wat Ulbricht eerder dat jaar (15 juni 1961) op een persconferentie mede deelde: “Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten” (“niemand heeft het idee om een muur te bouwen”). Het plan om een Muur te bouwen was staatsgeheim van de DDR, drie dagen voor het begin van de bouw van de muur (10 augustus 1961) kreeg het westen mee wat de plannen waren. Al langer had ook West-Duitsland het idee at er “drastische plannen” werden bedacht tegen de leegloop, Oost-Berlijn lag tenslotte al vol met betonblokken en prikkeldraad. Dit had echter niemand voorzien.

keine absicht

Niemand hat die Absicht.

betonnen bouw

De bouw werd gestart.

Augustus 1961 – de bouw begon

Van prikkeldraad naar muur

De latere staatspresitdent Erich Honecker (toen nog secretaris van het Centraal Comité) had de leiding over de sluiting van de grenzen. 13 augustus 1961, de zomervakantie was in volle gang, het was een zondag en Berlijn was in diepe slaap. ’s Nachts om 1 uur werd begonnen met afbakening van de 160 km lange grens rondom West-Berlijn. De bouw van de muur werd door bouwvakkers uitgevoerd en door de SED streng bewaakt, de Volkspolizei (de voorlopers van de grenstroepen) en soldaten van Soldaten der Nationalen Volksarmee controlereerden de grens nauwlettend. Toen Berlijn om 6 uur ’s morgens ontwaakte was de gehele grens compleet afgebakend. De Duitse deling was zichtbaar voor de hele wereld maar vooral voor de inwoners van Berlijn die met hun neus op de feiten werden gedrukt. Alle verkeerswegen en metrostations waar de West-Berlijnse U+S-Bahnlijnen langskwamen werden geblokkeerd. Vanaf 13 augustus reden de West-Berlijnse metrolijnen zonder stoppen door stations in Oost-Berlijn, de stations werden zogenaamde spookstations. Slechts 12 grensovergangen bleven over en boden slechts een zeer selecte groep uitverkorenen toegang tot West-Berlijn. De eerste 2 jaren mocht er vrijwel niemand de grens passeren, na twee jaar werd de toegang tot Oost-Berlijn voor West-Duitsers langzaam vrijgegeven.

pionier

Hoe de Berlijnse Muur steeds werd versterkt en uitgebreid.

13 augustus is de symbolische “Tag des Mauerbaus”, in werkelijkheid werd echter niet de gehele betonnen muur in 1 nacht gebouwd. Stap voor stap werden er steeds meer betonnen muren gebouwd en afgebakend met hekken en prikkeldraad. Zolang de Berlijnse Muur stond, werd deze continu versterkt en verder uitgebreid. Huizen die op de grens stonden met de stoep en voordeur op West-Berlijns grondgebied, konden de voordeur niet meer uit. Sommige bewoners konden enkel nog via het “Hinterhof” naar hun woning. De ramen aan de westkant werden dichtgemetseld om vluchtpogingen te voorkomen.

Berliner Mauerbau vor 50 jahren

13.08.1961 in Berlijn Neukölln.

prikkeldraad

Van prikkeldraad…

mauerbau10_v-contentgross

…Naar betonnen muur.

soldaten muur

Soldaten en grenswachters houden alles nouwlettend in de gaten.

bouw muur

De muur krijgt steeds meer vorm.

130711AXB110

Let op de hoeveelheid soldaten. Veel.

ontwaken muur

Vele voordeuren aan o.a. de Bernauer Straße waren niet meer toegankelijk.

building_berlin_wall_09

Ook ramen worden dicht gemetseld.

Vluchtpogingen

De drang naar een vrij leven

De Oost-Duitse grenspolitie had bevel om te schieten op mensen die de grens probeerden over te steken. De grens oversteken was een levensgevaarlijke tocht. Dit betekende overigens niet dat niemand meer probeerde te vluchten. Een van de eerste slachtoffers van de Berlijnse Muur was de 24-jarige Günter Litfin die ervan droomde in het theater te werken. Hij probeerde op 24 augustus via staion Friedricshstraße naar het westen te vluchten. Toen hij merkte dat hij werd ontdekt, sprong hij in het water en de Oost-Berlijnse grenstroepen schoten. Hij is bijna in West-Berlijn als een kogel zich door zijn hoofd boort. In totaal heeft de “antifaschistischer Schutzwall” (de antifascistische beschermingsmuur, zoals de muur in Oost-Duitse propaganda werd genoemd) 136 mensen het leven gekost bij een vluchtpoging. 216 vluchtpogingen waren succesvol en brachten 400 mensen naar West-Berlijn.

Bij de Gedenkstätte Berliner Mauer kun je nog veel meer te weten komen over alle vluchtpogingen. Lees hier meer over de Berlijnse Muur en waar je deze in Berlijn nog kunt bezichtigen. Naar Günter Litfin is een oude DDR-wachttoren hernoemd waar zich vandaag de dag nog een gedenkplaats vindt.

Nieuwsbrief

Nieuwsbrief

Meld je aan voor mijn maandelijkse nieuwsbrief en onvang de laatste updates en exclusieve Berlijntips gratis in je inbox.

Je hebt je nu aangemeld voor de BerlijnBlog nieuwsbrief. Dank je wel!

Pin It on Pinterest

Share This