Er zijn zoveel herdenkingsplaatsen in Berlijn die herinneren aan de geschiedenis maar de herdenkingsplaats van Hohenschönhausen is er eentje die je absoluut eens gezien moet hebben. Het terrein trekt je uit je normale besef van leven en je wordt even terug in de tijd gezet, met de neus op de feiten van het duistere verleden van Duitsland ten tijde van de Koude Oorlog.
De Gedenkstätte Hohenschönhausen, een voormalige Stasi gevangenis waar duizenden gevangenen hebben gezeten, is een plek waar niets van Ostalgie te bespeuren is. Niets geen nostalgie naar de DDR. Hier werden Oost Duitsers opgesloten omdat ze tegen de DDR waren, of omdat ze enkel die schijn wekten. Jarenlang werden ze opgesloten onder onmenselijke omstandigheden. Nu is het een gedenkplaats voor de slachtoffers die zijn gevallen tijdens de DDR dictatuur in Duitsland en worden er rondleidingen gegeven door ex-gevangenen.
De gevangenis
Gevangenen
In deze Stasi gevangenis zaten veel tegenstanders van de DRR. Alleen al de indruk wekken dat je niet achter de DDR praktijken stond was reden genoeg om opgepakt te worden en onder trieste omstandigheden in een cel te moeten overleven. Vooral veel schrijvers, journalisten en kunstenaars moesten het ontgelden.
Straffen logen er niet om, 10 jaar was een minimumstraf. Dit kon je krijgen wanneer je met lippenstift een smiley op een Stalin beeld had gemaakt, “onschuldig” kattenkwaad werd hard afgestraft.
Omstandigheden
Vochtige cellen, slaaptekorten en voedseltekorten waren aan de orde van de dag. Je diende je te houden aan het strenge regime van de DDR, overdag slapen was bijvoorbeeld uit den boze. Toch wilde dit nog wel eens gebeuren omdat gevangenen soms nachtenlang werden verhoord, een paar uurtjes slaap pakken om zo een dood aan slaaptekort te ontlopen werd dan ook direct afgestraft. Hoe ernstig dit was blijkt uit het aantal mensen dat aan slaaptekort in Hohenschönhausen is gestorven; 6. De cel, die met meerdere gevangenen werd gedeeld, werd voor een paar dagen afgesloten. Niets dat er nog in of uit kwam. De leefomstandigheden waren niet menswaardig, de gevangenen hadden totaal geen gevoel meer voor tijd en vele van hen probeerde zelfmoord te plegen. Zelfmoord lieten de Stasi echter niet toe, de gevangenen moesten lijden en werden continu in de gaten gehouden.
Ex-gedetineerden
Tijdens de “vreedzame revolutie” werden op aandringen van de democratische oppositie beweging in december 1989 de eerste gevangenen vrij gelaten. De laatste gevangenen hervonden hun vrijheid in het voorjaar van 1990. In 1992 werd het gebouw onder monumentenzorg gesteld. In 1994 begonnen er verschillende onderzoeken in de gedenkplaats Hohenschönhausen naar de geschiedenis van de gevangenis van de Staatsveiligheid van de DDR in de jaren 1945 tot 1989.
Veel voormalige medewerkers van de gevangenis zijn helaas nog op vrije voeten omdat bewijs ontbreekt en ze niets hebben gedaan wat in het DDR-regime verboden was. Dat gevangenen onder erbarmelijke omstandigheden moesten leven wordt door hen ook stellig ontkend.
Gedenkplaats
In 1994 is de voormalige gevangenis van de Stasi heropend, niet als gevangenis maar als gedenkplaats. Een plek waar mensen heen konden gaan om slachtoffers, wreedheden, politieke gevangen en DDR tegenstanders te herdenken. Meer dan 100 kamers en cellen zijn te bezichtigen. Dit is alleen te bezichtigen onder toezicht, dagelijks worden er meerdere rondleidingen gegeven door ex-gevangenen. Iedere rondleiding is anders omdat deze wordt gevormd door de persoon achter het verhaal die veel van zijn persoonlijke ervaringen deelt, erg indrukwekkend.
Er is ook een gratis permanente tentoonstelling te bezichtigen waar de ervaringen van voormalig gevangenen centraal staan. De tentoonstelling “Gefangen in Hohenschönhausen: Zeugnisse politischer Verfolgung 1945 bis 1989″ is erg interessant en indrukwekkende. Zeker de moeite waard! Lees hier mijn (foto)verslag over de tentoonstelling.
In het winkeltje dat bij de gedenkplaats hoort kun je vele boeken kopen met informatie over de Stasi en de DDR.
Bezichtigen en rondleidingen
Er worden zowel privé als groepsrondleidingen gegeven door Gedenkstätte Hohenschönhausen. Bijna alle rondleidingen worden gegeven door betrokkenen van de gevangenis: ex-gedetineerden, getuigen en bezoekers vertellen vanuit de grond van hun hart over hun ervaringen met betrekking tot de gevangenis en de Stasi in het algemeen. Verhalen over fysieke en psychologische marteling, slaapgebrek, ziektes en eenzame opsluiting komen aan de lopende band, een “leuk bezoek” is het dus niet. Wel is het de beste manier om een kijkje te nemen in het andere Berlijn en het andere gezicht van de DDR.
Entree: volwassenen 5€ (met korting 2,50€)
Openingstijden informatiecentrum: maandag – zondag van 9.00 tot 18.00 uur.
Website: www.stiftung-hsh.de
Rondleidingen: de gevangenisgebouwen zijn alleen toegankelijk tijdens een rondleiding (Duits of Engels)
- Maandag tot vrijdag: 11:00, 13:00 en 15:00.
- Zaterdag en zondag: tussen 10 en 16 uur elk uur.
Adres: Genslerstraße 66, 13055 Berlijn-Hohenschönhausen
Openbaar vervoer: M5 (halte Freienwalder Straße) of M6 (halte Genslerstraße)
Interessant artikel! Deze activiteit komt zeker op mijn to-do lijst voor Berlijn.
Een kleine update voor de bezoekerstijden :
Voor engels:
“No registration necessary, tour lasts 90 minutes
Please note: The Stasi prison can only be visited with a guided tour.
March to October
English tours: daily at 10:30 a.m., 12:30 p.m. and 2:30 p.m.
Russian tours: Sunday at 2 p.m.
November to February
English tours: Monday to Friday 2:30 p.m., Saturday/Sunday 11:30 a.m. and 2:30 p.m.
Russian tours: Sunday at 2 p.m.
Closed on: 1 January; 24, 25, 26 and 31 December”
“https://www.stiftung-hsh.de/service-en/guided-tours/”
Duits:
“Keine Anmeldung erforderlich, Dauer 90 Minuten
Alle Führungen zur vollen und halben Stunde beinhalten zusätzlich einen 30-minütigen Einführungsfilm. Gesamtdauer dieser Führungen 120 Minuten
Achtung: Das Stasi-Gefängnis kann nur im Rahmen einer Führung besichtigt werden.
März bis Oktober
Beginn täglich zwischen 10 und 16 Uhr, zu jeder vollen Stunde
Englischer Rundgang: täglich 10.30, 12.30 und 14.30 Uhr
Russischer Rundgang: jeden Sonntag 14 Uhr
November bis Februar
Montag bis Freitag 11, 13 und 15 Uhr
Samstag/Sonntag/Feiertag, Beginn stündlich zwischen 10.00 und 16.00 Uhr
Englischer Rundgang: Täglich 11.30 und 14.30 Uhr
Russischer Rundgang: jeden Sonntag 14 Uhr
Schließtage: 1. Januar, 24., 25., 26. und 31. Dezember”
“https://www.stiftung-hsh.de/service/fuehrungen/”
Is een bezoek aan de Stasi gevangenis ook aan te raden voor schoolklassen met leerlingen van 15/16 jaar ??
Zijn er interactieve bezigheden of is het alleen maar luisteren naar de verhalen van de gids ??
Absoluut! De verhalen van de gids zijn juist hartstikke interessant en indrukwekkend omdat veel van de gidsen persoonlijke ervaringen hebben met de gevangenis en daarover kunnen vertellen. Tijdens de ronleiding krijg je veel secties van de gevangenis (bijvoorbeeld de celblokken) te zien en dat maakt dat de verhalen van de gids erg gaan leven. In het museum is ook het een en ander interactief (bijvoorbeeld audioverhalen en videomateriaal) en dat zou nog een goede aanvulling kunnen zijn op de rondleiding.
Jazeker! Ik ben daar eens geweest op die leeftijd met de Havo. Dat is super indrukwekkend. Hetzelfde geldt voor concentratie kamp sachsenhausen.
Bedankt voor de aanvulling Koen! Altijd goed om het direct van een ervaringsdeskundige te horen. Viele Grüße aus Berlin!
Het boek van Katrin Behr, ‘De dag waarop de DDR mijn moeder meenam’, leest als een trein, Katrin is even oud als ik en dan sta je toch wel versteld van het gebeuren, dat zich dit tegelijkertijd heeft afgespeeld … had er totaal geen idee van, nu wil ik er meer over weten en kwam op deze Blog terecht !
Dat boek ga ik zeker lezen! Het doet mij een klein beetje denken aan “de stormroos” van Corinne Bohman ook een aanrader wat mij betreft ( maar deze is niet autobiografisch voor zover ik weet)
Ik ben ongeveer een jaar geleden in de stasi gevangenis geweest. Zeer indrukwekkend en echt de moeite waard!!
Er is toen door onze gids verteld dat er al een film is over de stasi gevangenis en dat er ook nog een komt die daar is opgenomen. Ik kan hier alleen nergens iets over vinden. Weet iemand misschien hoe de film(s) heten?
Dank!
Ik weet het niet zeker maar in de film Das Leben der Anderen komt de gevangenis in voor..
Hoi EMilly,
Ik ben vandaag in de staatsgevangenis geweest, de gene die bij mij de toer gaf zij dat das leben der andere in derdaat over deze gevangenis ging, maar het daar niet is opgenomen omdat ze bang waren dat ex gevangenen zich beledigd zouden voelen. (Omdat de man van slecht naar goed gaat) Uit eindelijk is de gevangenis nagemaakt, in een studio. Die andere film heeft hij niks over gezegd succes!
Dat klopt inderdaad. Ik ken zo uit mijn hoofd ook geen films die zijn opgenomen in de Gedenkstätte Hohenschönhausen… Wel weet ik dat er enkele documentaires en series (o.a. Weißensee – aanrader!) zijn opgenomen.
Er is ook een film over de meest beruchte vrouwengevangenis uit de DDR-tijd: Hoheneck. ‘Es ist nicht vorbei’, van Kristin Derfler. Extra: documentaire over ‘Die Frauen von Hoheneck’. In die film krijg je een goed beeld van de Stasi-praktijken die ook in in Hohenschönhausen toepast werden.
Wat een goede aanvulling Maria. Die films kende ik nog niet maar ze lijken me erg interessant om te bekijken. Ik zet ze op m’n filmlijst! Dank je wel!
Hoi,
Wij gaan in augustus naar Berlijn. Ik las op je blog dat je met de fiets met een Nederlander Berlijn kan verkennen. Heb je hier meer gegevens van?
Hilde uit Antwerpen
Nog een vraagje, wij zouden met het vliegtuig komen. Welke vlieghaven ligt het dichtst tegen het centrum van Berlijn?
Mercikes
Het ligt er een beetje aan waar je moet zijn in Berlijn, er is niet echt 1 centrum in Berlijn. Tegel ligt dichterbij het westen (Zoologischer Garten), Schönefeld ligt dichterbij het oosten (Schönefeld). Beide luchthavens zijn vrij klein maar wel goed bereikbaar vanuit de stad, het maakt dus niet heel erg veel uit welke je kiest. Veel plezier!
Jazeker! Berlin on Bike en Berlijn op Maat bieden fietstours aan in het Nederlands. Meer informatie kun je vinden op mijn pagina rondleidingen in Berlijn. Veel plezier en groetjes uit Berlijn-Friedrichshain!
De film Das Leben der Anderen (2007) speelt zich hier deels af. Vorig jaar de gevangenis bezocht, met als gids de dochter van een gedetineerde, deze namiddag de film gezien (Itunes)
Een must om eens te zien. Hele goede film!
Hallo Marjolein,
Allereerst ben ik erg blij met deze blog. Ik heb ook je boek aangeschaft. Er mooi en functioneel boek. 2 Jaar geleden voor het eerst in Berlijn geweest en meteen verliefd op de stad. 1 -4 apr 2016 ga ik weer. Dit keer met de trein. Ik verblijf in Penzlauer Berg. Hoe kan ik het snelst naar hohenschonhausen vanaf Eberswalderstraat. Ik hoop op je reactie. Groet
Beste Erik,
wat leuk om te lezen – dank je wel! Er zijn verschillende opties, je kunt bijvoorbeeld met de U2, U8 en bus 256 vlakbij de Gedenkstätte komen (45 minuten reistijd ongeveer). Voor een gedetailleerde reisplanning raad ik aan om de routeplanner van de BVG te raadplegen, deze gebruik ik zelf ook altijd!
Groetjes,
Marjolein
Bedankt voor de nuttige informatie!
Hoe lang duurt de tour?
en ik ben (licht) claustrofobisch, ik twijfel tussen deze tour en Berlin Unterwelten. Wat zou je me aanraden? welke tour heeft het meeste ramen, is het meest ‘open’?
bedankt!
Graag gedaan! Als ik het me goed herinner duurt de tour in Hohenschönehausen ongeveer 1,5 uur. De Berliner Unterwelten tours gaan echt door bunkers. Dat betekent: veel smalle, lange en donkere gangen zonder ramen. De Gedenkstätte Hohenschönhausen is qua materie wel wat heftiger dan Berliner Unterwelten maar er is wel wat meer licht aanwezig en een deel van de tour vindt ook buiten plaats. Ik denk dat deze tour daarom wat beter bij je past. Mocht je het te benauwend vinden, dan kun je altijd even buiten wachten.
Groetjes,
Marjolein
Hoi, ik wil graag weten of het rolstoelvriendelijk is.
Alvast Bedankt :)
helaas kan je er meteen rolstoel niet veel gaan doen.
Ber er vorige week geweest en je meot redelijk veel trappen doen.
spijtig want isbest de moeite
De tentoonstelling is misschien nog wel goed te doen met de rolstoel maar de gevangenis zelf is niet geschikt want er zijn vrij veel (smalle) trappen. Helaas! :-(. Misschien is het Stasi-museum een goed alternatief? Daar zijn liften.
We hebben tijdens de wandeling een Australiër in een rolstoel de wandeling helpen doen. Met wat mankracht in de groep lukt dat wel degelijk hoor.
Ah, wat fijn dat jullie die meneer hebben kunnen helpen! Konden jullie uiteindelijk overal komen? Want mijn ervaring is dat er veel smalle trappen zijn en daarom heb ik mijn ouders nog nooit meegenomen (mijn vader zit namelijk ook in een rolstoel), ondanks dat ik denk dat ze het wel heel interessant zouden vinden.
Wij zijn er afgelopen dinsdag geweest. Mijn man zit in een rolstoel. De tentoonstelling is heel goed te doen, deze is te bereiken met een lift. Wat ze laten zien is ook op ‘zit’ hoogte goed te bekijken.
De gevangenis zelf is alleen te doen indien je nog enigzins mobiel bent, oftewel dat je wel wat trap kan lopen. Het is zeker de moeite waard om dit te bezoeken. Mijn man is alleen niet mee naar beneden geweest naar de ‘zwarte’ isoleercellen. Wat dat was echt het enige beneden wat te zien was.
Bedankt voor je aanvulling Jessica! Ervaringsberichten zijn altijd enorm nuttig voor andere bezoekers die misschien willen gaan.
Hallo,
Graag wil ik komende donderdag de gevangenis bezoeken met 2 personen. Ik kan alleen niet vinden of ik ergens moet reserveren of dat ik altijd voor een rondleiding terecht kan.
Hartelijke groet van Amber
Reserveren is niet verplicht, je kunt je gewoon bij de kassa melden. Groeten, Marjolein.
Komende week bezoeken we Berlijn met ons zoontje van 8.
Kun je aangeven of een bezoek aan de gevangenis ook geschikt is voor kinderen of is het te confronterend denk je?
Hallo Simone, ik denk dat het wel erg pittig is. Misschien dat hij nog niet helemaal alles begrijpt omdat de materie vrij ingewikkeld is maar ik zou dit persoonlijk denk ik liever zonder kind doen. Aan de andere kant, misschien vindt hij het ook wel interessant. Ik vind het lastig in te schatten omdat ik zelf weinig ervaring heb met kinderen.
Volgende week wil een bezoek brengen aan de gedenkplaats. Ben er benieuwd!
Hoe kun je er het beste met OV komen? Ik kom er via internet niet helemaal uit.
Het is erg indrukwekkend en interessant, absoluut een aanrader! Je kunt bijvoorbeeld tram M5 nemen vanaf Alexanderplatz en uitstappen bij Freienwalder Strasse (ong. 30 minuten). Je kunt ook BVG.de de snelste route plannen vanaf jouw vertrekpunt. Succes! Marjolein
Ik vond de rondleiding indrukwekkend maar wel chaotisch. Na de tijd nog tijdje gepraat met de gids….was voor mij waardevol aangezien hij jaren in de DDR heeft geleefd en gewerkt. Op deze manier kreeg ik nog meer informatie.
Wij gaan tijdens het paasweekend zeker hier een bezoek brengen.
Nu was mijn vraag of er ook parkeermogelijkheid voorzien is of is het toch aan te raden om met het openbaar vervoer te gaan?
Hallo Yannick, de Gedenkstätte is omringd door woonwijken. Er hoort volgens mij geen officiële parkeerplaats bij, maar je kunt gewoon ergens in de wijk parkeren.
Wij willen dit in februari met z’n tweeen ook graag gaan bezichtigen. Moeten we ons van te voren nu aanmelden? Heb ook de site gekeken maar kom er niet uit..
Vr.gr.Jeannette
Nee hoor, dat is niet nodig. Je kunt spontaan naar de gevangenis gaan om de tentoonstelling te bezoeken of spontaan met een rondleiding mee te lopen. Meer informatie, details en tijden vind je op de officiele website van de Gedenkstätte Hohenschönhausen: http://en.stiftung-hsh.de/document.php?cat_id=CAT_232&special=0 (EN) of http://www.stiftung-hsh.de/document.php?nav_id=CAT_164&subcat_id=CAT_177&recentcat=CAT_164&back=1&special=0 (DE).
Goedemiddag, wij zijn 1e, 2e en 3e kerstdag in Berlijn. Is het museum dan ook geopend?
Jazeker! Op de officiele website staat het volgende:
“Samstag/Sonntag/Feiertage stündlich zwischen 10.00 Uhr und 16.00 Uhr”
Ze zijn dus wel open tijdens de feestdagen, maar de openingstijden zijn beperkt.
Groeten,
Marjolein
Afgelopen week, 19 december 2014, voor d derde keer in de voormalige Stasi gevangenis geweest. Dit keer wilde ik m’n ouders laten zien waar ik al eerder was geweest. Weer was het bijzonder en indrukwekkend. Dit keer rondgeleid door Jorg D.; een jonge gids die het verhaal van Gedankstatte Hohenschonhausen fantastisch heeft verteld. Ik hing aan zijn lippen.
Ik kan dit van harte aanbevelen als je geinteresseerd bent in de boeiende maar gruwelijke geschiedenis van de DDR.
Hoe vaak je er ook komt, het blijft indrukwekkend. Ik vind de nieuwe tentoonstelling ook zeer de moeite waard. Wat mij betreft moet iedereen dit een keer gezien hebben.
Andere 2 aanraders, om verder en beter inzicht te krijgen in de methoden van, niet alleen Stasi, maar ook van de oorsprong van dergelijke methoden, zijn het Stasimuseum, het voormalige hoofdkwartier van Erich Mielke in de Ruschestrasse, (inkom 4 euro) waar verschillende voorbeelden van afluisterapparatuur, verborgen camera’s en hopen documentatie te vinden zijn. Het is niet zo persoonlijk als hier, maar meer gedetailleerd. Met de auto naar Gedenkstätte Sachsenhausen in Oranienburg (inkom gratis) is eveneens zeer confronterend, niet enkel de “geplogenheden” van het naziregime en de SS, maar ook de Russische wanpraktijken worden hier uitgebreid uit de doeken gedaan. Trek wel voor deze laatste een volledige dag uit (en stevig schoeisel) als je alles wil zien maar vooral lezen. ’n Wandeling van totaal ongeveer 6 kilometer als je de massagraven “Commandatur” en ” Düne” eveneens bezoekt.
In Nederland word ik ossi genoemd, in 1986 heb ik 18 maanden gezeten in de stasi gevangenis . Omdat ik heb willen vluchten uit de ddr. Ben verraden door mijn beste vrienden. Ik heb er nog steeds nachtmerries van en ben ook nooit terug gegaan. Maar ben het wel van plan. Mijn nummer was 430152 het was verschrikkelijk en onmenselijk en je had altijd honger.
Ik weet niet wat ik moet zeggen, moet een vreselijke ervaring zijn geweest. Zowel het verraad als de tijd in de gevangenis. De rondleider vertelde me dat er vaker bezoekers komen die in Hohenschönhausen hebben vastgezeten. Ik vond het al indrukwekkend, moet voor voormalige gevangenen nog erger zijn…
Wij zijn vandaag 19 september 2013 naar de gevangenis geweest,het was erg druk waardoor de rondleiding erg chaotisch was. Helaas een gids die uit Frankrijk kwam en Engels sprak,haar uitleg was zonder emotie waardoor de impact niet echt over kwam. Wel mooi dat alles authentiek is gebleven. Kijk naar de film “das leben der andere” die is hier ook ten dele opgenomen, door deze film krijg je een duidelijker beeld van wat er hier is gebeurd.
ik ben vorige week geweest en het was erg inrukwekkend.en echt een aanrader. het was eerst even zoeken hoe we er moesten komen.
je kunt er het best heen gaan. met de u bahn U5 van alexander platz of de s bahn s7 of de s5 naar lichtenberg en dan overstappen op bus n256 dan kun je uitstappen bij Freienwalderstrasse of de Genslerstrasse.
je kan ook met de S bahn tot landsbergerallee en dan daar overstappen op metrotram 5 tot freienwalderstrasse en 6 tot halte Genslerstrasse. vanaf freienwalderstrasse is het nog ongv 250 meter lopen via de lidl voor evt flesjes drinken. die best wel nodig zijn wanneer het warm is. en vanaf de Genslerstrasse is het nog ongv 450 meter lopen.
toen ik er was was het ongv 30 graden en dan is een flesje drinken echt nodig. de rondleiding zou ongv 1.5 uur duren maar heeft 2 uur geduurd vooraf nog een film van een half uur. het was zeer indrukwekkend. is je duits niet goed dan is er ook een tour in het engels. de rondleiding in het duits was super alleen mijn duits is niet zo heel goed en er wordt best snel gepraat dus dan volg je het verhaal niet goed, en dat terwijl het een indrukwekkend verhaal is.
het is echt een aanrader om heen te gaan.
Wij zijn er geweest en het heeft heel veel indruk op ons gemaakt en na nu een paar weken later praten wij er nog over.H
oe kan het dat mensen zulke dingen kunnen bedenken en erger het uit te voeren wat is de mensheid wreed vreselijk maar goed dat we daar geweest zijn om je te kunnen inleven hoe het is geweest alleen kun je het aan den lijve niet voelen.Alleen wij weten niet meer waar die snoertjes dienst voor deden als iemand het nog weet willen we het graag weten.
De snoertjes, die via katrollen langs de muren van de gangen lopen, zijn een simpel alarm systeem. Het zijn elektrische kabeltjes die met stekkertjes aan elkaar zitten. Wanneer nu een gevangenisbewaarder door een gedetineerde aangevallen werd, dan hoefde de bewaarder alleen aan zo’n kabel te trekken (stel je een chaotisch lijfelijk gevecht voor). Hierdoor schoot een stekkertje los en werd de stroomkring onderbroken. Dan ging de sirene af en kwamen de andere knuppeldragers hun maat te hulp.