Tiergarten is voor Berlijn wat het Central Park voor New York is en het Vondelpark voor Amsterdam. Zonder twijfel dé groene long centraal gelegen in de stad. In het meest bekende stadspark van Berlijn kom je een veelvoud aan verschillende landschappen, romantische bruggetjes en zelfs interessante verwijzingen naar de geschiedenis tegen. Gek genoeg is Tiergarten (officiële naam: Großer Tiergarten) voor mij zó vanzelfsprekend, dat ik er nooit eerder een artikel aan heb gewijd op mijn blog. Helemaal onterecht natuurlijk, want zonder Tiergarten zou Berlijn Berlijn niet zijn. Vandaag een ode aan het oudste stadspark van Berlijn!
Geschiedenis
Wist je dat Tiergarten het oudste stadspark van Berlijn is? Het begin van het park werd al in 1527 aangelegd! Toen was het echter nog een exclusief jachtgebied voor de keurvorst. Door de eeuwen heen is het park meermaals op de schop gegaan en inmiddels uitgegroeid tot divers stadspark voor iedereen.
Het jachtgebied van de keurvorsten
Vroeger was Tiergarten een koninklijk jachtterrein. De Brandenburgse keurvorsten hadden de luxe over een privébos waar naar hartelust gejaagd kon worden. Als we praten over vroeger, praten we over het jaar 1527, het jaar waarin Tiergarten voor het eerst werd genoemd. Het lag toen dichter bij het Berliner Stadtschloß (het pompeuze paleis dat vlakbij de Berliner Dom stond en momenteel wordt herbouwd) in de buurt, en werd gaandeweg uitgebreid tot heus bos. Wild werd uitgezet en het alsmaar groeiende bos werd met hekken omringd zodat de dieren niet zouden ontsnappen.
Ruim 100 jaar later werd de basis gelegd voor het Tiergarten zoals we het nu nog kennen. Unter den Linden werd verlengd zodat het Berliner Stadtschloß met het Schloß Charlottenburg was verbonden, en ook op andere plekken in het bos werd het flink aan de infrastructuur gewerkt. Stapje voor stapje veranderde het jachtbos tot heus park.
Van jachtgebied naar landschapstuin
Het was Frederik II van Pruisen die voor een echte verandering zorgde (1742). Jagen vond ‘ie namelijk maar niets. Hij liet de omheining verwijderen en Tiergarten ombouwen tot een stadspark. Geheel in barokke stijl werden de brede lanen voorzien van inhammen, zitgelegenheden en grote vazen. Daarnaast werden er prachtige bloembedden, kweektuinen en siervijvers aangelegd. Ook kwam er een fazantenpark (1744), toen nog niet wetende dat dat de basis zou zijn voor Berlijns oudste en meest bekende dierentuin: de Zoologischer Garten.
Vandaag de dag zie je in Tiergarten ook veel invloeden van een Engelse landschapstuin terug. Het was Peter Joseph Lenné, de voormalige tuinknecht bij Sanssouci in Potsdam, die voor alweer een nieuwe Schwung zorgde (1840). Hij kwam met het idee om Tiergarten te verrijken met meren, eilandjes, bruggen en laantjes. Open grasvelden en weides zorgden voor ruimte en luchtigheid, pronktuinen en themalandschappen zorgden ervoor dat bezoekers zich speciaal zouden voelden. En de rozentuin en de Engelse tuin zijn nog altijd ware pareltjes in Tiergarten!
Na-oorlogse jaren in Tiergarten
Voordat de oorlog losbarstte in Berlijn werd Tiergarten nauw betrokken bij de herindeling van Berlijn door de nationaal-socialisten. Welthauptstadt Germania zou ze gaan heten, de nieuwe naam die Hitler voor Berlijn in gedachten had als nazi-Duitsland de oorlog zou winnen. Germania moest de nieuwe, glorieuze hoofdstad van Europa worden. O.a. de oost-west-as (de huidige Straße des 17. Juni) werd flink onder handen genomen, dit werd na een verdubbeling van de breedte een van de belangrijkste verkeersaders door Berlijn. En toen was het de Tweede Wereldoorlog die letterlijk veel roet in het eten gooide. Bombardementen richtten veel schade aan en het park met haar prachtige gedenktekens en idyllische bruggetjes was grotendeels verwoest.
Tiergarten vlak na de Tweede Wereldoorlog. Bron foto’s: bundesarchiv.de.
Toen er na de oorlog veel honger en kou heerste, was Tiergarten een uitkomst voor velen. Bomen en struiken werden als brandhout gebruikt, de afgebrande vlaktes dienden als akkergrond en de tamme konijnen belandden op tafel. Van de 200.000 bomen in het park waren er inmiddels nog maar 700 over. Met het overgebleven land gingen de Berlijners aan de slag en plantten er hun aardappelen, bieten en bonen.
Het is bijna onmogelijk om je voor te stellen hoe Tiergarten er toen uit moet hebben gezien. Zwartgeblakerd, kaal en volledig gehuld in puin. Daartussen de overblijfselen van kapotgeschoten vliegtuigen. Gelukkig startte in 1949 een noodhulpprogramma om Tiergarten er weer bovenop te helpen. Hoewel veel barokke en landschappelijke elementen niet werden herbouwd omdat ze niet meer in het toenmalige tijdsplaatje pasten, begon Tiergarten wel weer langzaam op een park te lijken. Het nieuwe Tiergarten werd een rustig en weids park met vooral veel ruimte voor de nodige ontspanning. Met donaties uit heel (West-)Duitsland werden weer jonge bomen geplant en Tiergarten werd weer dat groene toevluchtsoord dat het altijd al was.
Video-impressie van Berlijners die Tiergarten gebruiken als akkergrond.
Tijdens de Koude Oorlog kwam Tiergarten vlak langs de Berlijnse Muur te liggen. Voor de West-Berlijners die ingesloten kwamen te zitten, werd Tiergarten een geliefd recreatiegebied. Met de Duitse hereniging kwamen weer veranderingen voor Tiergarten, toen vooral aan de randen van het park. Ambassadegebouwen herrezen langs de parkrand, het Duitse parlement kwam terug naar de Reichstag en ook de Brandenburger Tor werd weer hersteld van haar oorlogsschade.
Tiergarten als ontmoetingsplaats
Tussen Potsdamer Platz, het Regierungsviertel, de Brandenburger Tor en station Zoologischer Garten klopt het groene hart van Berlijn. Omdat weinig woonwijken direct aan Tiergarten grenzen, speelt het park niet zo’n hele grote rol in het dagelijks leven van veel Berlijners. Ze trekken liever naar een park in de buurt. Maar dat betekent niet dat het in Tiergarten tote Hose is! Doordat Tiergarten is omringd door ambassades, regeringsgebouwen en bekende bezienswaardigheden, is het altijd bedrijvig. Fietsers doorkruisen haastig het park op weg naar het werk, joggers komen speciaal naar Tiergarten om over de prachtige paden hard te lopen en toeristen lassen hier graag een kleine pauze in. De open vlaktes zijn vooral in de zomer geliefd om allerlei balsporten uit te oefenen, te barbecuen of te zonnen. Ik waarschuw je vast: dat laatste ook graag naakt. En dat is allemaal oké!
Wanneer ik zelf het liefst in Tiergarten kom? Meestal als ik zin heb om een boswandeling te maken. Dat doe ik het liefst als de bladeren verkleuren in de herfst of in de winter als het heeft gesneeuwd. Tiergarten heeft dan de sfeer van een écht bos en dat vind ik heerlijk! Je hoeft er alleen maar een paar minuten voor in de S-Bahn te zitten. Maar eigenlijk is Tiergarten in ieder seizoen mooi. Ook de lichtgroene blaadjes en opkomende bloemen in de lente maken me blij en de rozentuin is prachtig om te zien in de zomer als de rozen in bloei staan.
5 feitjes over stadspark Tiergarten
Wist je dat…
- Tiergarten een oppervlakte van meer dan 200 ha. beslaat?
Daarmee is het weliswaar groter dan het Hyde Park in Londen(125 ha.) maar kleiner dan het Central Park in New York (335 ha.) en zelfs kleiner dan één van Berlijns jongste parken: Tempelhofer Park (355 ha.). - Tiergarten na de Tweede Wereldoorlog bijna helemaal kaal was?
Van de 200.000 bomen voor de oorlog stonden er nog maar zo’n 700. Slechts 3,5%! Het kale grondgebied werd verdeeld in 2.500 percelen voor de aanbouw van gewassen. - Ongeveer de helft van het park uit weilanden bestaat?
Daar zijn 616 varens-, bloemen en plantensoorten ontdekt. - Het dierenrijk in Berlijn enorm is?
In de stad kom je regelmatig wilde zwijnen, vossen en konijnen tegen. In Tiergarten broeden o.a. haviken, buizerds en nachtegalen. - Het park wordt doorsneden door een aantal grote verkeersaders?
O.a. de oost-west-as Straße des 17. Juni en enkele andere drukke straten zijn dwars door het park aangelegd. De wegen komen samen op het plein Großer Stern (Grote Ster) waar de Siegessäule prijkt.
Wat is er te doen en zien in Tiergarten?
Tiegarten is zo groot en veelzijdig dat je je er makkelijk een hele middag kunt vermaken. Ik raad persoonlijk aan om gewoon lekker door het park te dwalen, de kleine paadjes in de steken en je te laten verrassen wat je tegenkomt. Waan je even helemaal buiten de stad in de stad. Maar naast een prachtig park herbergt Tiergarten ook een aantal bijzondere monumenten en plekjes die je eigenlijk niet mag missen:
Bezoek het bombastische Russische monument voor de omgekomen soldaten
Bij de Slag om Berlijn kwamen 80.000 Sovjetsoldaten om het leven. Om hen te begraven en te eren zijn er door de Sovjets verschillende monumenten ingericht in Berlijn die als waardige laatste rustplaats voor de vrijheidsstrijders van het Rode Leger dienen. Het monument in Tiergarten is het meest centrale en meest bekende monument en herbergt naar schatting tussen de 2.000 en 2.500 soldaten.
Beklim de Siegessäule
Oorspronkelijk stond de Siegessäule (1863) voor de Reichstag. Echter verplaatsten de nazi’s de zuil ten einde van de jaren ’30 naar het midden van Tiergarten. Dat paste beter bij de grootste plannen voor Welthauptstadt Germania. En daar prijkt de gedenkzuil ter ere van de overwinningen van Pruisen op Denemarken, Frankrijk en Oostenrijk nog steeds. 285 traptreden brengen je naar een uitzichtplatform vanwaar je een prachtig uitzicht over Berlijn en Tiergarten hebt. Entree: € 3,-.
Bewonder de collectie historische gaslantaarns
Op geen plek in de wereld zul je zoveel authentieke gaslantaarns vinden als in Berlijn. Zo’n 44.000 exemplaren flikkeren nog langs de Berlijnse straten, dat is ongeveer de helft van alle gaslantaarns die wereldwijd nog in gebruik zijn. De mooiste exemplaren kun je bewonderen in het bescheiden Gaslaternen-Freilichtmusem Berlin in Tiergarten.
Bezoek de romantische Rosengarten
De rozentuin werd oorspronkelijk in 1909 door de rozenkweker Peter Lambert aangelegd. Net als veel andere monumenten in Tiergarten, viel ook de rozentuin ten prooi in de Tweede Wereldoorlog maar in 1974 is het in verkleinde vorm hersteld.
Neem een drankje in het Café am neuen See
Verstopt achter de hoge bomen, gaat een van de leukste Biergartens van Berlijn schuil. Bij het Café am neuen See kun je heerlijk aan de oevers van een van de meren zitten met Kaffee und Kuchen, een kom soep of een goede pul pils. Als je in een romantische bui bent kun je ook een roeibootje huren met je geliefde (alleen in de zomermaanden).
Chillen voor het Schloß Bellevue
Bellevue werd in 1786 gebouwd als onderkomen voor prins Ferdinand van Pruisen, de jongste broer van koning Frederik de Grote. De naam had het kasteel te danken aan het prachtige uitzicht over de Spree (belle vue). Sinds 1994 is Bellevue de officiële ambtswoning van de Duitse president en nergens in Berlijn is het gras zo precies gemaaid als hier.
Tiergarten
OV: S Tiergarten, S Bellevue, S+U55 Brandenburger Tor of Bus 100
Entree: gratis
Vind jij Tiergarten ook zo mooi en veelzijdig? Of heb je een ander favoriet stadspark in Berlijn? Ik hoor het graag bij de reacties onder dit artikel!
openingstijden park? veiligheid in de avond?
leuk dat je een baan hebt gevonden buiten nederland, eventjes rondreizen.
Hallo. Vandaag zijn we door tiergarten gefietst. Wat opviel was dat het bij een vijver aan de kant van de dierentuin ongelooflijk stonk! Ik moest er bijna van overgeven. Er dreven ook veel dode vissen rond. Enig idee hoe dat kan. Zal toch niet normaal zijn denk ik.
Even een historische vraag: ik zie op het blog veel geweldige oude foto’s van gedeeld Berlijn. Zo zie ik ook foto’s van het Sovjet monument in Tiergarten. Wat mij fascineert en waar ik niet goed informatie over vindt, is of de Strasse der 17. Juni nou ter hoogte van het monument afgesloten was (vanwege de Russische bewaking aldaar) of niet. Op sommige foto’s zie ik hekken op de straat, op andere niet. Stasi luchtfoto’s uit 1989 tonen een begaanbare straat. Weet iemand hoe het zat? Er is op internet weinig over te vinden. Ik hoor her graag. Bedankt.
Voor zover ik weet, en ook de fotoserie van Joke Smid toont, werd het monument in Tiergarten bewaakt door Russische soldaten. Dit staat erover op Wikipedia (met links naar meer bronnen):
Das Ehrenmal lag auf dem Territorium des britischen Sektors von Berlin.[2] Der Viermächtestatus Berlins erlaubte jedoch die Bewachung durch sowjetische Soldaten. Nach dem Bau der Mauer im Jahr 1961 wurde es durch die britische Besatzungsmacht abgeriegelt und gesichert.[1] Bis zum Truppenabzug im Jahr 1994 standen dort Ehrenwachen der Sowjetarmee bzw. Russischen Armee. Danach wurde die Anlage an die Stadt Berlin übergeben. Es existieren bilaterale Vereinbarungen zwischen Deutschland und der Russischen Föderation, gemäß denen sich Deutschland verpflichtet hat, diese und andere Kriegsgräberstätten zu erhalten.
Misschien kun je vanaf hier verder zoeken? Succes!
Dag Marjolein,
Tijdens onze schoolreizen naar Berlijn bezoek ik ’s avonds na aankomst traditioneel de Brandenburger Tor. Normaal lopen we altijd via Unter den Linden richting Alexanderplatz om daar de Fernsehturm te bezoeken. Aangezien ik komend jaar een keer overdag de Fernsehturm wil doen, wil ik na de Brandenburger Tor een wandeling maken naar bijvoorbeeld Potsdammer Platz en/of de Siegessäule. De volgorde maakt niets uit.
Is er een mooie avondroute door Tiergarten? En is het überhaupt interessant om in het donker met een schoolgroep door Tiergarten te lopen?
Hopelijk kun je mij een advies geven.
Bedankt,
Marc
PS: schitterende site!
Hoi Marc,
bedankt voor je reactie en compliment! Persoonlijk vind ik Tiergarten niet op zijn mooist in de avond, er is vrij weinig verlichting en dus lang niet zoveel te zien als overdag. De Siegessäule sluit ook al redelijk bijtijds (in het weekend om 19:00, doordeweeks om 18:30). Alternatief zou je wel een wandeling kunnen maken langs de Gendarmenmarkt, Potsdamer Platz (en Sony Center), het Holocaust Monument en eventueel de Reichstag. De Reichstag is dagelijks tot 24:00 te bezoeken (vooraf online aanmelden, laatste entree om 22:00). Zelf ben ik nooit ’s avonds in de Reichstagkoepel geweest maar dat lijkt me erg mooi! Tiergarten zou ik dan voor overdag bewaren en eventueel combineren met een bezoek aan een leuke Biergarten (Cafe am neuen See of Schleusenkrug).
Ik ben benieuwd wat het gaat worden! Succes en veel plezier!
Marjolein
Altijd leuk om deze blog te lezen. Maar over dit item een opmerking. Als je gewaarschuwd moet worden voor naakt zonnende mensen in het park, raad ik Berlijn als reisbestemming en zeker als woonplaats ten zeerste af. Misschien een keer een stuk over de FKK?
Daar heb je wel een goed punt! Ik vind het zelf juist zo fijn aan Berlijn, dat iedereen lekker zichzelf kan zijn zonder vooroordelen of afkeurende blikken. Maar aan de andere kant kan ik me ook wel voorstellen dat mensen die het niet gewend zijn er even gek van opkijken ;-). Bedankt voor je reactie Michel!
Gelukkig went Berlijn snel :-)
Precies! Het went snel en daarna wil je nooit meer weg ;-).